Sujkowski Zbigniew Bronisław, pseud. Hora, Kuna, Leliwa, Rola, Wyga, Zbyszek (1898–1954), geolog, docent Uniwersytetu Warszawskiego, profesor Polish University College w Londynie i McMaster University w Hamilton, major Armii Krajowej.
Ur. 8 I we wsi Zagórze (pow. będziński), był synem Antoniego Zygmunta (zob.) i Heleny Antoniny z Chmieleńskich (zob. Sujkowska Helena Antonina), starszym bratem Bogusława (zob.).
Od r. 1908 uczył się S. w gimnazjum Michała Kreczmara w Warszawie, gdzie należał do tajnego skautingu i od r. 1913 do Polskich Drużyn Strzeleckich. W sierpniu 1914 wstąpił do 1. Komp. Kadrowej; awansował tam do stopnia plutonowego. Następnie służył w Legionach Polskich; w październiku 1915 podczas walk na Wołyniu dostał się do niewoli rosyjskiej. Zwolniony w grudniu 1917, kontynuował naukę w kierowanym przez Kazimierza Kulwiecia gimnazjum Centralnego Komitetu Obywatelskiego Król. Pol. w Moskwie; w kwietniu 1918 zdał tam maturę. W maju t.r. służył krótko w I Korpusie Polskim gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, a po rozwiązaniu korpusu wrócił w lipcu do Warszawy. W październiku podjął studia przyrodnicze na Wydz. Filozoficznym Uniw. Warsz., ale już w listopadzie zgłosił się jako ochotnik do WP. Przydzielony do 7. p. ułanów, przebywał od kwietnia 1919 jako kurier Naczelnego Wodza w Paryżu. Po powrocie w październiku t.r. został odkomenderowany w stopniu porucznika do 1. baonu zapasowego wojsk wartowniczych. W grudniu został urlopowany, ale w sierpniu 1920 ponownie zgłosił się ochotniczo do WP i jako inspektor prac oświatowych w Sekcji Propagandy Naczelnego Dowództwa kierował od listopada t.r. kolejno Sekcją Propagandy Oddz. II Sztabu Obrony Kraju w Wilnie oraz resortem oświaty i propagandy w rządzie Litwy Środkowej. W styczniu 1921 został przeniesiony do rezerwy w stopniu porucznika (ze starszeństwem z 1 VI 1919).
Kontynuując studia na Uniw. Warsz., specjalizował się S. z geologii pod kierunkiem Jana Lewińskiego. W r. 1925 uzyskał stopień doktora filozofii w zakresie geologii na podstawie dysertacji O utworach jurajskich, kredowych i czwartorzędowych okolic Wolbromia („Spraw. Państw. Inst. Geol.” T. 3: 1926 z. 3/4). W l. 1925–7 pracował jako starszy asystent u Lewińskiego w Zakł. Geologii Uniw. Warsz. Następnie odbył dwuletnie studia uzupełniające: w r. 1928 w Collège de France w Paryżu, a w r. 1929 na uniw. w Liverpoolu i w British Museum w Londynie. Po powrocie do kraju pod koniec r. 1929 podjął pracę w Państw. Inst. Geologicznym w Warszawie, kolejno jako geolog (do r. 1934), kierownik Pracowni Skał Osadowych (do r. 1937) i kierownik Wydz. Wschodniego (do r. 1939). Habilitował się w r. 1931 na Uniw. Warsz. na podstawie rozprawy Petrografia kredy Polski (tamże T. 6: 1931 z. 3) i odtąd na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym prowadził jako docent wykłady z zakresu geologii mórz, petrografii rud i kruszców osadowych oraz sedymentologii (od r. 1937 jako zastępca profesora). W r. 1936 został członkiem korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego.
S. zajmował się głównie petrografią skał osadowych. Zapoczątkował w Polsce nowoczesne badania sedymentologiczne oraz badania drobnych skamieniałości zwierzęcych i roślinnych w residuum po rozpuszczeniu skał węglanowych i krzemionkowych, a także badania tych skamieniałości za pomocą analiz mikroskopowych cienkich płytek. Interesował się też genezą skał krzemionkowych, zwłaszcza radiolarytów i spongiolitów; w r. 1933 w tomie siódmym „Sprawozdań Państwowego Instytutu Geologicznego” opublikował z tego zakresu prace: Radiolaryty Polskich Karpat Wschodnich i ich porównanie z radiolarytami tatrzańskimi (z. 1), Niektóre spongiolity Tatr i Karpat (z. 2) oraz Radiolaryty dolno-karbońskie Gór Świętokrzyskich (z. 4). Opracował zestawienia faunistyczne i stratygrafię utworów jurajskich i kredowych Jury Krakowsko-Częstochowskiej (Skały kredowe między miastami Pilica i Szczekociny, tamże T. 8: 1934 z. 1–2) oraz utworów kredowych Karpat Wschodnich (Serie szypockie na Huculszczyźnie, W. 1938). W związku z projektami budowy warszawskiego metra opracował wraz ze Stefanem Zbigniewem Różyckim budowę i atlas geologiczny Warszawy (Geologia Warszawy, W. 1937). Problematykę ochrony przyrody nieożywionej podjął m.in. w artykule Zarys budowy geologicznej okolic Krzemieńca (S. Macko, „Roślinność projektowanych rezerwatów na Wołyniu”, Łuck 1938). Podczas badań Podlasia i Grodzieńszczyzny zebrał kolekcję geologiczną, którą ofiarował Muz. Zakł. Geologii i Paleontologii Uniw. Warsz.
Podczas okupacji niemieckiej pracował S. nadal w Państw. Inst. Geologicznym (od kwietnia 1940 filia Amt für Bodenforschung w Krakowie) jako kierownik Pracowni Petrograficznej. Równocześnie w l. 1940–3 wykładał na tajnym Uniw. Warsz. Od końca r. 1939 działał w konspiracyjnej Służbie Zwycięstwu Polski, a następnie w ZWZ/AK. W kwietniu 1940 został kierownikiem pracowni środków sabotażowo-dywersyjnych oraz szefem Biura Studiów Środków Walki Sabotażowo-Dywersyjnej w sztabie Związku Odwetu Komendy Głównej ZWZ. Odtąd w piwnicach Amt für Bodenforschung prowadził tajną produkcję środków bojowych, m.in. iperytu dla polskiego podziemia. Gdy jednak zainteresowało się jego osobą Gestapo, musiał w r. 1942 przerwać pracę w tej placówce. Mianowany 11 XI t.r. kapitanem, objął szefostwo Biura Studiów Kedywu Komendy Głównej AK. W r. 1944 został awansowany na majora. Podczas operacji «Most II» przerzucono go 30 V t.r. do Wielkiej Brytanii; od lipca do marca 1945 kierował w Londynie Wydz. Operacyjnym Oddz. VI Sztabu Naczelnego Wodza. Dn. 28 VIII 1944 wygłosił przemówienie radiowe do powstańców walczących w Warszawie. Następnie zebrał i uporządkował korespondencję operacyjną dotyczącą powstania.
Po wojnie pozostał S. na emigracji. Od r. 1946 był zastępcą profesora Rady Akademickich Szkół Technicznych («polskiej politechniki»), a po utworzeniu 1 IV 1947 Polish University College, profesorem jego Wydz. Inżynierii Lądowej i Wodnej. Prace podpisywał wówczas jako Leliwa lub Leliwa-Sujkowski; opublikował m.in. The geological structure of East Poland and West Russia („Quarterly Journal. Geological Society of London” Vol. 102: 1946 nr 106). Od 1 II 1946 był prezesem zarządu Oddziału Koła AK w Anglii; w r. 1947 na I Zjeździe Koła AK został wybrany do jego zarządu głównego. Należał do założycieli powstałego w Londynie t.r. Studium Polski Podziemnej. W l. 1948–50 był skarbnikiem Zrzeszenia Profesorów i Docentów Polskich Szkół Akademickich w Wielkiej Brytanii. Był w gronie osób powołujących w r. 1950 Polskie Tow. Naukowe na Obczyźnie i od r.n. sprawował funkcję jego sekretarza generalnego. Działał w Komisji Kształcenia Zawodowego przy Zjednoczeniu Polskim w Wielkiej Brytanii.
W grudniu 1951 wyjechał S. wraz z rodziną córki do Kanady; prowadził tam badania geologiczne północnego Labradoru. W r. 1953 został profesorem w Katedrze Geologii McMaster University w Hamilton (stan Ontario). W pracy Average composition of the sedimentary rocks („American Journal of Science” Vol. 250: 1952 nr 5) przedstawił własną teorię dotyczącą stosunku produktów wietrzenia i sedymentacji do pierwotnych skał magmowych oraz hipotezę, wg której pierwotna skorupa ziemska zawierała więcej skał bogatych w magnez niż obecnie. Podczas wakacji u córki w Arvida (stan Quebec), próbując uratować czteroletniego wnuka, utonął 8 IX 1954 w rzece Saquenay. Był odznaczony m.in. Krzyżem Virtuti Militari V kl. (1921), Krzyżem Niepodległości (1932) i Krzyżem Walecznych (1944).
W małżeństwie zawartym 14 VII 1926 z Idalią Czarnocką, zmarłą w r. 1944 w niemieckim więzieniu, miał S. córkę.
Pośmiertnie opublikowano dwie prace S-ego: Flysch sedimentation („Geological Society of America. Bulletin” Vol. 68: 1957 nr 5) i Diagenesis („American Association of Petroleum Geologists. Bulletin” Vol. 42: 1958 nr 11).
Biogramy uczonych pol., cz. VII; Fleszarowa, Bibliogr. geol.; Kunert, Słown. konspiracji warsz., I; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; PSB (Lewiński Jan Piotr); Słown. biologów; Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, W. 1998 IV (fot.); Zabielska J., Bibliography of books in polish or relating to Poland published outside Poland since September 1st 1939, London 1959 II; – Krajewski S., Zbigniew Sujkowski (1898–1954), „Roczn. Pol. Tow. Geol.” T. 37: 1967 z. 2 s. 579–92 (bibliogr., fot.); Manteuffel, Uniw. Warsz. 1939/40–1944/5, s. 48; Nauka polska na obczyźnie, Londyn 1961 III; Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, W. 1990; Różycki S., Geologia, w: Historia nauki polskiej. Wiek XX. Nauki o ziemi, Red. A. Śródka, W. 1995; Rühle E., Pioneer of modern sedimentology in Poland – Zbigniew Sujkowski (1898–1954), „Przegl. Geol.” R. 34: 1986 nr 4 s. 181–4 (bibliogr., fot.); Sas-Skowroński M., Rada Akademickich Szkół Technicznych (RAST), w: Narodziny i działalność Polish University College (1947–1953). Sympozjum, W. 1992 s. 43; Walczak M., Szkolnictwo wyższe i nauka polska w latach wojny i okupacji 1939–1945, Wr. 1978; – Garliński J., Świat mojej pamięci. Wspomnień tom drugi. Londyn, W. 1998; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; – „Biul. Państw. Inst. Geol.” 1999 nr 389 s. 12, 15; „Roczn. Pol. Tow. Nauk. na Obczyźnie” R. 1: 1951–2, R. 5: 1954–5 s. 80; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 30: 1937 [wyd. 1938] s. 131–3.
Ryszard Terlecki