Strzałkowski Zbigniew (1929–1993), tancerz, choreograf, pedagog.
Ur. 12 V w Radomiu, był synem Stanisława, członka organizacji «Strzelec», uczestnika wojny polsko-sowieckiej 1920 r., inżyniera, oraz Heleny z Wiśniewskich; miał siostrę Hannę.
S. rozpoczął w r. 1936 naukę w Szkole Powszechnej im. Gabriela Narutowicza w Radomiu; kontynuował ją w czasie okupacji niemieckiej do r. 1943, a następnie do końca wojny uczęszczał na tajne komplety. Od r. 1946 uczył się w radomskim Liceum im. Tytusa Chałubińskiego i równocześnie w prywatnej szkole baletowej Heleny Jasiewicz-Stadnickiej; jego popis (1948) zwrócił uwagę Krystyny Marynowskiej, tancerki zespołu Feliksa Parnella. W r. 1948 zdał S. maturę; t.r. podjął pracę w kierowanym przez Leona Wójcikowskiego balecie Teatru Nowego w Warszawie jako adept, a po zdaniu egzaminu eksternistycznego zawodowy tancerz. Zadebiutował 19 III 1949, tańcząc u boku Marii Krzyszkowskiej w „Zemście nietoperza” J. Straussa (reż. Stanisława Perzanowska), po czym awansował na stanowisko solisty; w sezonie 1949/50 był koryfejem baletu Państw. Opery i Filharmonii w Warszawie (później Opery Warszawskiej). Służbę wojskową odbył w l. 1950–2 w kierowanym przez Mikołaja Kopińskiego balecie Zespołu Pieśni i Tańca Domu WP; występował wtedy m.in. w „Tańcach połowieckich” A. Borodina, „Tańcu z szablami” A. Chaczaturiana i „Na kwaterze” wg Stanisława Moniuszki. W listopadzie 1952 przeszedł z Kopińskim do Opery Śląskiej w Bytomiu, gdzie jako pierwszy tancerz wykonał role Księcia w „Kopciuszku” S. Prokofiewa (choreografia i reż. Kopiński) oraz Wacława w „Fontannie Bachczysaraju” B. Asafiewa (choreografia i inscenizacja Jerzy Gogół).
W r. 1954 wrócił S. do Opery Warszawskiej (od r. 1965 Teatr Wielki) na stanowisko pierwszego solisty i 22 V 1954 zadebiutował rolą Parysa w „Romeo i Julii” Prokofiewa (choreografia i reż. Gogół). W r. 1955 zatańczył gościnnie Pana Młodego w „Weselu w Ojcowie” Karola Kurpińskiego w Polskim Zespole Tańca. Równocześnie w l. 1955–9 studiował baletmistrzowstwo na Wydz. Choreograficznym warszawskiej Państw. Wyższej Szkoły Teatralnej. Jako Książę Zygfryd w „Jeziorze łabędzim” P. Czajkowskiego w Operze Warszawskiej (1956, choreografia Stanisław Miszczyk) «ładnie wywiązał się z trudnego zadania. Miał dużo lekkości, szeroki skok, czysto wykonane i wszystkie » (T. Wysocka). W r. 1958 odbył w Moskwie staż z tańca klasycznego. Wykonywał role demi-classique i charakterystyczne, m.in. Diabła (1957) i Pana Twardowskiego (1965, obie w choreografii Miszczyka) w „Panu Twardowskim” Ludomira Różyckiego, Fauna w „Popołudniu fauna” C. Debussy’ego (1958, opracowanie Wójcikowski wg choreografii Wacława Niżyńskiego), Maura w „Pietruszce” I. Strawińskiego (1958, 1973, opracowanie Wójcikowski, wg choreografii M. Fokina), Daniła w „Kamiennym kwiecie” Prokofiewa (1961, choreografia A. Tomski), Harnasia w „Harnasiach” Karola Szymanowskiego (1966, choreografia Eugeniusz Papliński). Role te wielokrotnie prezentował za granicą, występując w USA (1957), Monte Carlo (1958), NRD (1959), a także w Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, Rumunii, ZSRR i na Węgrzech. Tańczył w baletach klasycznych, m.in. Hrabiego Alberta w „Giselle” A. Ch. Adama (1960, choreografia tradycyjna, realizacja K. Sergiejew i N. Dudinska; 1968, realizacja A. Cziczinadze), Romea w „Romeo i Julii” Prokofiewa (1961, choreografia Gogół) oraz ponownie Zygfryda w inscenizacji tradycyjnej „Jeziora łabędziego” z choreografią i w reżyserii A. Sobola i N. Konius, której także asystował (29 VI 1961 w Teatrze Wielkim w Poznaniu partnerował gościnnie Ninie Nowak podczas jej występów w kraju), Basilia w „Don Kichocie” L. Minkusa (1964, choreografia A. Cziczinadze), po raz trzeci Zygfryda (1966, choreografia tradycyjna, realizacja R. Kuzniecowa), a ponadto Paola we „Francesce da Rimini” Czajkowskiego (1968, choreografia Cziczinadze). W l. 1963–5 uczył się metodyki tańca klasycznego u O. Illinej w Warszawie. W r. 1962 tańczył „Etiudy baletowe” Krzysztofa Komedy w Filharmonii Narodowej (choreografia Witold Gruca), a 19 VII 1969 Charona w premierze polskiej «operetty» „Parnassus reformowany czyli Apollo Prawodawca” przygotowanej na otwarcie Sceny Komedii Warszawskiego Tow. Muzycznego w Teatrze na Wyspie w Łazienkach (muzyka kompilowana, kierownictwo muzyczne S. Sutkowski, choreografia Z. Kiliński). Reprezentował styl «noble», wymagający m.in. elegancji ruchu i szlachetnej sylwetki, «w układach wymagających istotnej perfekcji technicznej mógł […] zadokumentować całą miarę swoich zdolności» (T. Wysocka). Partnerował m.in. Krzyszkowskiej, Bożenie Kociołkowskiej i Oldze Sawickiej.
Kilkakrotnie w Teatrze Wielkim pełnił S. funkcję asystenta choreografa, m.in. Konius i Sobola przy „Jeziorze Łabędzim”, F. Adret przy „Czerwonym płaszczu” L. Nono (1962, reż. F. Guillot de Rode) i B. Cullberg przy „Baletach szwedzkich” („Księżycowy renifer” K. Riisager, „Panna Julia” T. Rangströma oraz „Adam i Ewa” H. Rosenberg, wszystkie w r. 1975). W l. 1964–9 uczył tańca klasycznego w Państw. Szkole Baletowej w Warszawie (uczniami jego byli m.in. Jerzy Barankiewicz i Ryszard Węgrzynek). W l. 1970–3, dzięki pomocy polskiej sekcji International Folk Dance Association, wyjechał do Londynu, gdzie wygłosił cykl wykładów na temat polskich tańców narodowych. W r. 1972 odbył w Londynie staż z zakresu tańca współczesnego i jazzowego. Tańczył w telewizyjnych filmach baletowych: „Nokturn” (1971, do muzyki Karola Szymanowskiego, w choreografii Grucy) oraz rolę tytułową w „Panu Twardowskim” (1973, muzyka Różycki, choreografia Gruca); ponadto był choreografem i wykonawcą w programach telewizyjnych, m.in. „Grająca tabakierka” (1973, 1974), „Dźwięki i czary” (1974), „Z twórczości kompozytorów rosyjskich i radzieckich – Stepy Środkowej Azji” (1974), „Kochanowski na Czarnolesie” (1975). W sezonie 1975/6 był solistą w Polskim Balecie Charakterystycznym, kierowanym przez Kopińskiego.
S. opracował choreografię m.in. do „Falstaffa” G. Verdiego (1975, Teatr Wielki, reż. R. Resnik), „Sprzedanej narzeczonej” B. Smetany (1977, Opera i Operetka w Bydgoszczy, reż. Henryk Mozer), „Róży wiatrów” B. Mokrousowa (1977, Teatr Muzyczny w Lublinie, reż. Beata Artemska), „Sztygara” C. Zellera (1977, Teatr Muzyczny w Łodzi, reż. Artemska, oraz 1978, Teatr Muzyczny we Wrocławiu, reż. Ryszard Kubiak). Dn. 17 IX 1976 w Deutsch-Sorbisches Volkstheater w Budziszynie (NRD) odbyła się premiera „Halki” Moniuszki z układami polskich tańców ludowych w opracowaniu S-ego, a w r. 1977 „Eugeniusza Oniegina” Czajkowskiego w jego choreografii. W r. 1977 przeszedł S. na emeryturę, ale nadal opracowywał choreografie do spektakli operowych i operetkowych, m.in. do „Wiedeńskiej krwi” Straussa (1978, Teatr Muzyczny w Poznaniu, reż. Artemska), „Barona cygańskiego” Straussa (1979, Teatr Muzyczny w Szczecinie, reż. Tadeusz Bursztynowicz), „Pastorałki” Leona Schillera (1979, Teatr im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie, reż. Mozer), „Carewicza” F. Lehara (1981, Teatr Muzyczny w Szczecinie, reż. Artemska). Dla Teatro Komunale Giuseppe Verdi w Trieście opracował tańce do „Halki” Moniuszki (premiera 20 IV 1982) oraz jako kierownik baletu (27 X 1982 – 30 V 1983) „Tańce połowieckie” w operze „Kniaź Igor” Borodina i choreografię do autorskiego wieczoru baletowego, na który złożyły się fragmenty kilku baletów, „Serenadę na orkiestrę smyczkową” Mieczysława Karłowicza oraz „Polonez” i „Mazurek” Czajkowskiego. W miejscowym Centro Accademico di Danza wygłosił (lipiec–sierpień 1983) cykl wykładów. Po powrocie do Polski przygotował choreografię do „Nocy w Wenecji” Straussa (1985, Opera w Bydgoszczy, reż. Ryszard Pietruski), „Popiołu i diamentu” wg powieści Jerzego Andrzejewskiego (1984, Teatr im. Jana Kochanowskiego w Opolu, reż. Jan Błeszyński), „Smoka” E. Szwarca (1985, Lubuski Teatr im. Leona Kruczkowskiego w Zielonej Górze, reż. Jan Różewicz), „Taka noc nie powtórzy się więcej” Kacpra Stefanowicza (1986, Teatr Bagatela w Krakowie, reż. Włodzimierz Gawroński), „Królewny Śnieżki” Jerzego Wittlina i Jerzego Rakowieckiego (1989, Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie, reż. Stefania Domańska). W r. 1988 uczył poloneza i mazura na międzynarodowym kursie polskich tańców narodowych zorganizowanym w Gdańsku przez Polski Ośrodek International Theatre Institute (ITI). S. zmarł 23 XII 1993 w Warszawie, został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu przy ul. Limanowskiego w Radomiu. Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1976). Był członkiem Związku Artystów Scen Polskich (ZASP), sekcji baletowej Stow. Polskich Artystów Teatru i Filmu oraz Polskiego Ośrodka ITI.
S. rodziny nie założył.
Fot. w: 25 lat Opery Warszawskiej w Polsce Ludowej 1945–70, Red. Z. Krawczykowski, W. 1970 s. 25; – Turska I., Przewodnik baletowy, Kr. 1989; – Idzikowski P., Nowoczesność w tańcu, a twórczość sceniczna Zbigniewa Strzałkowskiego (praca magisterska z r. 1993 w Akad. Muzycz. w W.); Komorowska M., Kronika teatrów muzycznych PRL, lipiec 1944 – czerwiec 1989, P. 2003; Opera Śląska 1945–1955, Red. Z. Hierowski, Stalinogród 1956 s. 68, 112; Szczublewski J., Teatr Wielki w Warszawie 1833–1993, W. 1993; Wysocka T., Dzieje baletu, W. 1970 (fot.); – Almanach sceny polskiej 1976/7, W. 1978; toż za l. 1978/9, W. 1981; toż za l. 1981/2, W. 1985; toż za l. 1982/3, W. 1987; toż za l. 1993/4, W. 1999; Turska I., Almanach baletu polskiego 1945–1974, Kr. 1983; – Arch. Liter. Teatru Wielkiego w W.: Afisze, plakaty, programy, wycinki prasowe i fot. w rolach; Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa w W.: Teczka osobowa S-ego nr 47, sygn. 2/659; Teatr Wielki – Opera Narodowa w W.: Teczka osobowa S-ego, sygn. 3625 (życiorys, umowy o pracę, wycinki prasowe, fot.); ZASP w W.: Teczka członkowska S-ego, sygn. 1116.
Joanna Sibilska-Siudym