Stadnicki Zbigniew (także Zbyszek, Zbychota) ze Stadnik koło Dobczyc h. Drużyna (zm. między 1411 a 1414), protoplasta rodziny Stadnickich, burgrabia zamku krakowskiego, podstarości krakowski.
S. pochodził w prostej linii od posiadającego rozległe dobra w ziemi szczyrzyckiej Zbigniewa ze Szczyrzyca, brata stryjecznego kanclerza (1328–56) i dziekana krakowskiego (1351–6) Zbigniewa ze Szczyrzyca, komesa Wojciecha z Lipia, wójta bocheńskiego, oraz Idziego, cześnika krakowskiego (1333–40). Krewnym S-ego, najpewniej stryjem rodzonym, był także bliski współpracownik Kazimierza Wielkiego, woj. sandomierski (1366–76) Piotr Nieorza (zob.). Trudno jednak wskazać ojca S-ego. W literaturze S. bywa błędnie utożsamiany z łowczym krakowskim (1370–89) Zbigniewem z Łapanowa, którego dziadem był również Zbigniew ze Szczyrzyca.
Pierwsze znane publiczne wystąpienie S-ego odbyło się w Krakowie 5 I 1384, gdy jako asesor świadkował na dokumencie sądu ziemskiego. Od tego czasu często przebywał w Krakowie. W r. 1388 procesował się z mieszczką krakowską Katuszą Ćwikszową o 3 purpury i 2 postawy białego sukna, udzielał poręki i spłacał własne długi zaciągnięte u Żydów. Od r. 1389 przez wiele lat występował jako pełnomocnik procesowy, np. t.r. prowadził sprawy sądowe czterech różnych osób oraz klasztoru staniąteckiego procesującego się z woj. krakowskim Spytkiem Melsztyńskim. W r. 1405 klasztor szczyrzycki mianował S-ego swoim stałym pełnomocnikiem we wszystkich procesach toczących się przed sądem najwyższym prawa niemieckiego na zamku krakowskim. Niewątpliwie posiadał doświadczenie sądowe, toteż bywał często powoływany na asesora, rozjemcę między procesującymi się stronami i poręczyciela sądowego, np. w r. 1401 był pełnomocnikiem procesowym Jerzego i Mikołaja z Wilkowiska, zastawiał Kamyszów. Wraz z kanonikiem krakowskim i kustoszem kolegiaty św. Floriana Niemierzą z Krzelowa i chorążym krakowskim Żegotą z Dubia został powołany na asesora czyli «jednacza» w sporze Paszka i Mikołaja ze Słupowa z Drużynitą Miłotą z Chodenic.
W r. 1390 Melsztyński objął urząd star. krakowskiego i najpewniej już wówczas mianował podstarościm S-ego, poświadczonego z tym tytułem w r. 1392; dostał wtedy od rajców krakowskich 6 łokci sukna i 2 grzywny. T.r. otrzymał S. również urząd burgrabiego krakowskiego, który pełnił do śmierci, choć z tym tytułem występował tylko sporadycznie. W r. 1394 testował wyrok Melsztyńskiego jako specjalnego sędziego królewskiego w sporze między mieszczanami nowosądeckimi a bardiowskimi, którzy z towarami starali się omijać Nowy Sącz. W r. 1397 poświadczał szlachectwo i h. Drużyna Grzegorza z Zawady oraz szlachectwo i h. Lubowla Marcina Pieścichy z Brzezin oraz był rozjemcą w sporze między Drużynitami: bp. laodycejskim i sufraganem krakowskim Zbigniewem Łapanowskim a jego braćmi, ponadto był pełnomocnikiem procesowym sołtysa gonowskiego Nikla. Dn. 20 III 1402 w Radomsku przed sądem ziemskim sieradzkim brał udział w wywodzie szlachectwa i h. Drużyna Andrzeja z Kozubów. Podstarościm był zapewne jeszcze w r. 1403, gdy kaszt. i star. krakowskim był Jan Tęczyński, skoro wyznaczał wadium w pewnej sprawie, co leżało w kompetencjach starosty, a w jego zastępstwie podstarościego lub sędziego grodzkiego. Jako jeden z patronów troszczył się o kościół w Gdowie, w którym rozwijał się już kult Matki Boskiej Gdowskiej. Łożył na budowę murowanej świątyni. W r. 1405 Jasiek z Falkowic poręczał S-emu za plebana gdowskiego Klemensa, że w ciągu sześciu lat doprowadzi on do końca budowę kościoła i pokryje budynek dachem; gdyby nie wywiązał się z tego, poręczyciel miał zapłacić S-emu 60 grzywien.
S. odziedziczył niezbyt rozległe dobra. Posiadał Stadniki z przyległościami i Wolę Laskową (pow. szczyrzycki), Harklową (pow. sądecki) oraz Kamyszów (pow. wiślicki). Działalność gospodarczą koncentrował na powiększaniu majątku ziemskiego dla dość licznego potomstwa. W r. 1387 z bliskim krewnym Stanisławem z Chodenic dzierżawił część w Janikowicach. S. próbował przejąć dziedziczne wójtostwo w królewskim Tymbarku. W r. 1393 wziął za 40 grzywien jego część, a w r.n. drugą część ustąpili mu jej spadkobiercy. Stało się to zarzewiem konfliktu i przewlekłego procesu ze Świętochną, wdową po Mikołaju Wątróbce ze Strzelec. W rezultacie w r. 1405 ustąpił S. jej synowi Klemensowi za 40 grzywien trzymaną w zastawie część wójtostwa. W l. 1394–7 wyprocesował S. na bliskim krewnym wojskim sandomierskim Prędocie z Grabia i Zbigniewa (dziś Zbydniów), dziedzinę Pajęczyny nad Rabą koło Gdowa z przynależnościami, która mu przypadła prawem bliższości po Janie Forstku z Grabia. Dziedzinę tę odstąpił potem bratu Prędoty Michałowi z Grabia. Starając się utrzymać całość majątku toczył liczne procesy z wyrządzającymi mu szkody sąsiadami. Po śmierci pierwszej żony przejął Podlesie i Moczydła (pow. lelowski), nie uniknął jednak procesu z jej siostrzenicami i innymi krewnymi żony. Proces przegrał i musiał ustąpić im większą część tych dóbr. Właścicielki odstąpiły tę posiadłość Wierzchosławowi z Siedlisk i dopiero od niego S. odkupił ją w r. 1400 za 200 grzywien. W imieniu syna Jana (z pierwszego małżeństwa) spłacał innych spadkobierców tych dóbr jeszcze w początkach XV w. W l. 1398–1402 procesował się o granicę między Kamyszowem a Szeszelowem, należącym do Jakuba Suchodolskiego. Gromadził gotówkę poprzez udzielanie pożyczek, sprzedaż nadwyżek zbożowych i koni, a przede wszystkim pobieranie dosyć wysokiej pensji burgrabiego przynoszącej mu rocznie 60 grzywien w gotówce i deputat soli w żupach krakowskich. Jest mało prawdopodobne, aby oficjalnie brał pieniądze za prowadzenie różnym osobom licznych spraw sądowych, gdyż w tym czasie uważano to jeszcze za dyshonor. W r. 1399 kupił za 100 grzywien część Dąbia, z kolei w r.n. kupił za 150 grzywien poł. Zegartowic i Gumniska z lasem nad Stradomką. W r. 1401 zastawił za 100 grzywien Kamyszów, ale już w r.n. pożyczył 45 grzywien prepozytowi staniąteckiemu Dziersławowi i 43 grzywny kaszt. bieckiemu Paszkowi Złodziejowi z Biskupic i jego synowi Pełce. Druga żona, Dziechna wniosła mu w posagu Łyszkowice; z jej krewnymi toczył wiele procesów o te dobra. W l. 1407–9 wykupił od Zbychny, żony Piotra z Kozłowa 100 grzywien posagu i 50 grzywien wiana, które miała opisane na Zegartowicach i Kędzierzynce. S. zmarł między majem 1411 a grudniem 1414, kiedy Dziechnę zaczęto określać wdową.
S. był dwukrotnie żonaty. Z pierwszej żony, imię nieznane, miał syna Jana, poświadczonego w l. 1402–9, i córkę Hankę (występującą w źródłach w l. 1417–34), żonę Stanisława z Korzennej h. Strzemię (zm. 1419), których syn Mikołaj był w l. 1453–65 kaszt. czechowskim. Drugą żoną S-ego była Dziechna (zm. po r. 1424), siostra żony woj. łęczyckiego Jana Ligęzy z Bobrku. Miał z nią czterech synów: Piotra, Mikołaja (zob.), Zbigniewa i Stanisława, oraz córki: Annę, która w r. 1414 była żoną Czadra z Kośmirzowa (dziś Kocmyrzów), Elżbietę, w r. 1430 żonę Adama z Ławszowa i Prokocic, protoplasty rodziny Szalowskich h. Strzemię, Katarzynę, w r. 1430 żonę wojskiego sandomierskiego Iwana Obulca z Gór.
W r. 1433 synowie S-ego podzielili znaczną już ojcowiznę oraz to, co po śmierci ojca przysporzył Piotr – zakup drugiej części Zegartowic i Kędzierzynki. Piotr wziął poł. Podlesia, Zegartowice i Dąbie. Ożenił się z Jadwigą, siostrą Andrzeja Dunina z Modliszewa i Jana Prymusa z Krajowa, wdową po Janie z Jemielna h. Róża. Zmarł bezpotomnie w r. 1444, a wdowa po nim wyszła po raz trzeci za mąż za Stanisława Widawskiego z Widawy. Zbigniew otrzymał Stadniki, Kędzierzynkę i Hartlową oraz niezidentyfikowaną Sobótkę (może w Łęczyckiem). Ożenił się w r. 1433 z Węgierką Anną. Druga jego żona nie jest znana z imienia. Pozostawił liczne potomstwo. Stanisław wziął Kamyszów, Krzywąrzekę, część w Moczydle i sołectwo z młynem i karczmą w królewskiej wsi Winiary w tenucie dobczyckiej. Jego żoną była Magdalena z Jelowic, córka brata jego szwagra Iwana Obulca, Bartosza Obulca z Gór (zob.), wielkorządcy i sędziego krakowskiego. Mikołaj dostał Łyszkowice.
Stadnicki K., Rodowody domu Stadnickich…, Lw. 1857–61, Linie protoplastów, s. 4–14; Żychliński, III 257; – Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Dąbie, Gumniska, Hartlowa, Kędzierzynka, Krzywarzeka, Lubomierz, tabl. geneal. i komentarz); Urzędnicy, IV/5; – Semkowicz W., Drużyna i Śreniawa. Studium heraldyczne, „Kwart. Hist.” R. 14: 1900 s. 211–14; – Arch. Kom. Hist., III nr 21; Cod. Pol., III nr 180; Cod. Univ. Crac., I nr 8; Dokumenty polskie z archiwów dawnego królestwa Węgier, Oprac. S. A. Sroka, Kr. 1998 I nr 27 (błędna identyfikacja S-ego ze Zbigniewem z Łapanowa, łowczym krakowskim); Dok. sądu ziem. krak. (w indeksie błędnie utożsamiony ze Zbigniewem z Łapanowa, łowczym krak.); Kod. katedry krak., II nr 458; Kod. Mpol., III–IV; Kod. tyniecki, nr 176; Najstarsza Księga Sądu Najwyższego Prawa Niemieckiego na Zamku Krakowskim, Wyd. A. Kłodziński, Arch. Kom. Prawn., X; Najst. księgi m. Kr., cz. 2 s. 237; Starod. Prawa Pol. Pomn., I nr 120, II nr 800, 843, 1025, VII nr 21, VIII nr 2556, 4663, 4685, 4696, 4758, 5107, 5273, 5830, 5897, 5926, 6007, 6058, 6085, 6137, 6165, 6193, 6273, 7518, 7583, 7601, 8209, 8262, 8737, 9409, 10114–10116, 10213, 10614, 10728–10734, uw. 65/25, 67/6, 68/6, 103/25, 159/10 i 24, 178/61–7, 200/5, 203/1, 209/7 i 8, 216/29, 220/48, 226/22, 238/44, 240/1 i 7, 242/77, 255/27, 265/104, 266/66, 277/33 i 63, 289/14 i 45, 297/13, 300/46, 301/1, 305/27, 311/9, 312/1, 346/6, 366/27; Zbiór dok. mpol., V nr 1213; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., t. 1a k. 44, t. 1 s. 678 (Piotr nazwany bratem ciotecznym ochmistrza królowej Jana Ligęzy), Terr. Crac., t. 1c s. 146, 149, 206, t. 2 s. 27, 32, 41, 80–1, 165, 168, 178, 215, 255, 303, 305, 312, 330, 403, 451, 454, 457, 460, 470, 488, 518, t. 3 s. 264, 287–8, 291, 299, 308, 348, 355, 371, 381–2, 389, 429, 433, 541, t. 3a s. 227, 262, 313, 315, 319, 324, 349, 379, 385, 406, 413, 420, 423, 430, 441, 483, 549, 565, 602, 668, t. 3b s. 276–7, 296, 480, 485, 514, 517, 521, 526, 531, 533, 543, 545, 549, 554, 558, 562, 570, 607, 611, t. 4 s. 27, 31, 34–5, 194, 225, 231, 250, 255, t. 5 s. 15, 22, 102, 199, 449, 466, t. 6 s. 225, 304, 350, t. 193 s. 19, 42, t. 194 s. 212, t. 311 s. 56; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Offic. Crac., 4 k. 342v. (z r. 1424, Dzichna relicta Stanislai de Stadniki cum Petro filio heredes de Liskoncze).
Franciszek Sikora