Marchwicki Zdzisław (1841–1912), działacz powstańczy 1863 r., emigrant, konserwatywny polityk galicyjski, dyrektor banku. Ur. w Międzylesiu w Król. Pol., był synem Macieja, ziemianina, oraz Pauliny Biberstein-Pilichowskiej. M. ukończył gimnazjum realne w Warszawie, po czym odbył studia prawne w Bonn i Heidelbergu (1861–2), gdzie uzyskał doktorat praw. Zamierzał poświęcić się służbie rządowej i podjąć pracę w Radzie Stanu Król. Pol., jednakże stanął temu na przeszkodzie wybuch powstania styczniowego. Od 4 V do 4 X 1863 pełnił M. funkcję naczelnika cywilnego pow. ostrołęckiego, przygotowując szerszy udział chłopów w powstaniu. Związany z «czerwonymi» komisarz wojewódzki, zwierzchnik M-ego, Z. Chądzyński ocenił pozytywnie jego energię i dobre chęci. Wkrótce jednak M. uległ wpływowi «białych» i dał się wykorzystać przez nich dla odsunięcia Chądzyńskiego ze stanowiska. Z dn. 4 X 1863 przejął jego funkcje jako komisarz pełnomocny woj. płockiego (używał pseud. L. Dembiński). Przystąpił do przebudowy organizacji powstańczej w Płockiem, miał się jednak sprzeciwiać ogólnemu powstaniu ludności wiejskiej. Aresztowany w połowie listopada 1863 i osadzony w więzieniu w Płocku, «dzięki różnym zabiegom» ziemian został w końcu grudnia uwolniony, po czym wyjechał do Drezna. Po upadku powstania przez kilka lat uzupełniał studia, głównie w zakresie ekonomii, m. in. w Paryżu. Wówczas też nawiązał pierwsze kontakty z przedstawicielami finansjery i spekulował ze zmiennym szczęściem na giełdzie. W r. 1865 związał się z A. Sapiehą, przystępując do spółki dla poszukiwań i eksploatacji ropy naftowej w Galicji.
W początkach 1867 r. przeniósł się do Galicji, a w kilka lat później otrzymał obywatelstwo austriackie. W r. 1869 został członkiem rady zawiadowczej oraz wicedyrektorem galicyjskiego Banku Krajowego we Lwowie. W r. 1873 przeszedł na członka rady zawiadowczej oraz od r. 1874 na dyrektora nowo utworzonego Banku Kredytowego pod auspicjami rodziny Sapiehów. Na tym stanowisku wykazał dużo inicjatywy, umacniając jednocześnie swą pozycję i zyskując w krótkim czasie poważny wpływ na rozwój gospodarczy i życie publiczne Galicji. Współpracował z A. Sapiehą w sprawach kolejowych, został członkiem rady nadzorczej Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie (od 1878). W r. 1877 pracował w powołanej przez Wydział Krajowy komisji, której zadaniem było zbadanie stanu ekonomicznego kraju oraz wskazanie środków poprawy. Sugestie M-ego skłoniły komisję do wysunięcia postulatu utworzenia dużej instytucji kredytowej. W styczniu 1884 został kuratorem czuwającym nad likwidacją Banku Włościańskiego i przejęciem jego majątku oraz zobowiązań przez Bank Krajowy. Dzięki umiejętnemu pokierowaniu operacją likwidacyjną nie dopuścił do wywłaszczenia tysięcy chłopskich dłużników i kryzysu w drobnym rolnictwie. W r. 1886 pracował w wyłonionej przez Galicyjskie Tow. Gospodarskie komisji zajmującej się sprawą ochrony wielkiej własności ziemskiej, czego efektem było utworzenie Banku Ziemskiego.
Związany przez długie lata z Sapiehami, pod koniec lat osiemdziesiątych zbliżył się do namiestnika K. Badeniego, na którego podobno wywierał duży wpływ. Wybrany 4 VII 1889 posłem do sejmu galicyjskiego przez Izby Handlowe i Przemysłowe Lwowa, sprawował mandat przez dwie kadencje do r. 1900. Pracował w komisjach: budżetowej, bankowej, podatkowej, propinacyjnej i górniczej. Praktyka bankowa oraz stanowisko zapewniały mu głos decydujący przy dyskusjach dotyczących spraw finansowych; bardzo wydatnie przyczynił się do przeprowadzenia wykupna propinacji. Stale też bronił gospodarczych interesów Lwowa. Od r. 1894 był członkiem Krajowej Rady Kolejowej i zasiadał w kilku komisjach powołanych przez Wydział Krajowy. W l. 1886–99 zasiadał w lwowskiej Radzie Miejskiej, a od 26 III 1889 do r. 1895 był wiceprezydentem Lwowa (za prezydentury E. Mochnackiego). W Radzie Miejskiej pracował głównie w komisji administrującej dochodami miasta, położył duże zasługi w uregulowaniu finansów Lwowa (1889), co umożliwiło podjęcie wielu poważnych inwestycji, które rozwinęły komunikację, przemysł lwowski i budownictwo. Nie mniejsze zasługi miał dla rozwoju szkolnictwa lwowskiego oraz letniego wypoczynku młodzieży. W r. 1895 przeprowadził modyfikację Statutu Rady z myślą o unowocześnieniu struktury i zadań władz miejskich.
Największym przedsięwzięciem M-ego jako wiceprezydenta lwowskiej Rady Miejskiej i działacza gospodarczego było zorganizowanie w r. 1894 we Lwowie Powszechnej Wystawy Krajowej, która miała być podsumowaniem stanu ekonomicznego i przyczynić się do rozbudzenia gospodarczego Galicji. Dn. 29 VI 1892 M. przedłożył przedstawicielom sfer gospodarczych i politycznych Galicji wnioski dotyczące organizacji Wystawy i wszedł do komisji organizacyjnej, podczas gdy prezesem Wystawy został A. Sapieha. Dn. 25 IX 1892 został wybrany dyrektorem Wystawy. Z obowiązków, w które wkładał wiele energii, wywiązał się doskonale, co zyskało mu wielkie uznanie w Galicji. Sukces Powszechnej Wystawy Krajowej dał M-emu honorowe obywatelstwo Lwowa (1894), a 15 I 1895 dożywotnie członkostwo Izby Panów. Nominacja ta została przez społeczeństwo polskie w Galicji przyjęta krytycznie. W r. 1896 M. został przez Izbę Panów wybrany do Delegacji Wspólnych. Podobno Badeni obiecywał M-emu w swym gabinecie tekę ministra finansów; w końcu jednak zaprotegował go tylko na członka rady nadzorczej Landerbanku.
Energiczny i pracowity, był M. zręczny w interesach, nie unikał jednak ryzykownych operacji finansowych, toteż jako dyrektor Banku Kredytowego nie potrafił uchronić go od poważnego kryzysu, spowodowanego katastrofą Galicyjskiej Kasy Oszczędności (1899). W efekcie Bank Kredytowy został wchłonięty przez krakowski Bank dla Handlu i Przemysłu. Tym samym załamała się błyskotliwa kariera M-ego, który utracił wszystkie dotychczasowe stanowiska i wycofał się całkowicie z życia publicznego. Ostatnie lata spędził M. u syna w Warszawie, gdzie zmarł 23 VIII 1912; pochowany został w Warszawie 26 VIII. Z małżeństwa (od 1869) z Augustą Łempicką (córką Ludwika, senatora kasztelana Król. Pol.) miał synów: Jana, Stanisława i Zdzisława (?) oraz córkę Marię, zamężną Konarzewską.
Uruski; – Bank Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii 1883–1908. Pamiętnik za pierwsze 25 lat istnienia, Lw. 1909, s. 24; Caro L., Bank Włościański w Galicji (1868–1884), „Ekonomista Pol.” (Lw.) T. 9: 1892 s. 305, 306, 308, 311, 312, 316; Chołodecki Białynia J., Księga pamiątkowa w 40 rocznicę powstania r. 1863–1864, Lw. 1904; tenże, Półwiekowa przeszłość Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Rękodzielniczej „Skała” we Lwowie, Lw. 1906 s. 173; Doerman A., Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie 1861–1911, Kr. 1911 s. X; Drohojowski J., Historia założenia Banku Krajowego, Lw. 1909. s. 18; Ilustrowana pamiątka z Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie w roku 1894, Lw. 1894 s. 14, 31,71, 73 (fot.); Kieniewicz S., Adam Sapieha (1828–1903), Lw. 1939; tenże, Powstanie styczniowe, W. 1972; Kolomer G., Das Herrenhaus des österreichischen Reichsrats, Wien 1907 s. 245–6; tenże, Das neue Parlament, Wien 1897 s. 91; Łopuszański T., Pamiętnik Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego 1845–1894, Lw. 1894 s. 152; Miasto Lwów w okresie samorządu 1870–1895, Lw. 1896 s. 61, 57 (portret), 118, 119, 123, 153, 154, 156, 222, 223, 234–8, 248–55, 258, 268, 699–701, 713; Mrazek J., Monografia Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie, Kr. 1886 s. 349, 376; Powszechna Wystawa Krajowa 1894 i siły produkcyjne kraju, Lw. 1897 cz. 1 s. 53 (fot.), 55, 57, 61, 62, 65, 71, 128, 235–7, 245, 259–61, 270, 274, 303, 305–7, 311–3; Przyborowski, Historia dwóch lat, V 265–6; Rutowski T., W sprawie przemysłu krajowego, Kr. 1883 s. 171–2; – Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1924; Chądzyński Z., Wspomnienia powstańca z lat 1861–1863, W. 1963; Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, W. 1925–31 II–III; Lubieniecki J. K., Wspomnienia, w: Materiały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej, Buenos Aires–Paryż 1964 II; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego, 1889–1900; Szematyzmy Król. Galicji, 1870–1912; Szymański K., Z Warszawy i Heidelbergu, W. 1967 s. 104,134; – „Czas” 1912 nr 385; „Gaz. Lwow.” 1912 nr 194; „Tyg. Ilustr.” 1912 nr 35 s. 733 (fot.); – B. Ossol.: rkp. 6296, 12 655.
Jerzy Zdrada