Parvi Zenon, pseud. i krypt. Gabryel, Ivrap, Z. P-vi (1868–1910), dziennikarz, dramaturg. Ur. w Krakowie 22 XII jako siódme z dziewięciorga dzieci zegarmistrza Teofila (1823 – po 1880) i Leontyny z Rogowskich (1837–1906). Liczne rodzeństwo P-ego (brat Ludwik <1858–1908> został później cenionym w Krakowie adwokatem, a siostra Maria (1859–1935) żoną rzeźbiarza Tadeusza Błotnickiego) było przyczyną nie najlepszej sytuacji materialnej całej rodziny. Sytuacja ta pogorszyła się znacznie ok. r. 1880, gdy ojciec P-ego zaprzestał wykonywania zawodu na skutek paraliżu i zaburzeń umysłowych. Jedynym źródłem utrzymania rodziny stały się dochody z handlu produktami naftowymi, którym zajmowała się matka P-ego. Całe życie P-ego było związane bezpośrednio z osobą jego ciotecznego brata Stanisława Wyspiańskiego (Leontyna Parvi i Maria Wyspiańska, matka Stanisława, były siostrami z małżeństwa ich ojca Mateusza Rogowskiego z pierwszą jego żoną Joanną Grzybowską). Wspólne zabawy Wyspiańskiego i o miesiąc starszego P-ego datują się już od r. 1873, kiedy to P. bywał częstym gościem w «Domu Długosza», gdzie ojciec Stanisława Franciszek zajmował na parterze obszerny lokal. Przyjaźń kuzynów, zadzierzgnięta w latach dziecięcych, przetrwała do ostatnich chwil życia wcześniej zmarłego Wyspiańskiego. W powszechnej opinii P. uchodził za najbardziej oddanego przyjaciela Wyspiańskiego, a bliskie stosunki z nim odcisnęły niezatarty ślad na jego działalności dziennikarskiej i dramatopisarskiej.
Po ukończeniu szkoły realnej P. wybrał zawód dziennikarza, który do końca życia pozostał głównym źródłem jego utrzymania. Zadebiutował w r. 1891 w czasopiśmie „Myśl” (wychodzącym w l. 1891–6 początkowo w Krakowie, a później we Lwowie), prowadząc w nim dział «Kronika tygodniowa». Kroniki te, najpierw drukowane anonimowo, potem podpisywane Ivrap (palindrom nazwiska autora), zwróciły uwagę na młodego dziennikarza, który od tej pory stał się cenionym współpracownikiem wielu pism. W r. 1893 wstąpił do redakcji „Nowej Reformy” i objął w niej dział sprawozdawczy z życia lokalnego. Na stanowisku tym pozostał do końca życia. Zapewne za sprawą P-ego na łamach „Nowej Reformy” ukazało się w l. 1906–7 kilka utworów Wyspiańskiego. On też był najprawdopodobniej autorem dużego nekrologu, zamieszczonego w tym piśmie po śmierci Wyspiańskiego. W numerach 555 i 593 (1907) wydrukował swój głośny artykuł Ze wspomnień o Wyspiańskim, który stał się powodem polemicznego wystąpienia na łamach „Krytyki” Stanisława Lacka, rozumiejącego inaczej niż P. stosunek Wyspiańskiego do przeszłości narodowej. Pracując jako członek redakcji „Nowej Reformy”, był P. jednocześnie korespondentem kilku innych pism. Za sprawą Wyspiańskiego podjął współpracę z krakowskim „Życiem”, redagowanym wówczas przez Ludwika Szczepańskiego; po jego odejściu w r. 1898 redakcję „Życia” opuścił również P. Obaj podjęli wtedy próbę założenia nowego pisma „Urwisz” (dwutygodnik satyryczno-beletrystyczny; ukazały się tylko 4 numery w r. 1898). P. pełnił w nim funkcję redaktora odpowiedzialnego. Ponownie spotkał się ze Szczepańskim w redakcji „Ilustracji Polskiej” (1901–4). Jednocześnie ogłaszał P. korespondencje w pismach warszawskich. Jego Listy krakowskie ukazywały się w „Przeglądzie Tygodniowym” do r. 1899, a następnie w „Kurierze Codziennym”. Dotyczyły one przeważnie krakowskich wydarzeń kulturalnych, najczęściej spraw teatru i wystaw malarskich. W „Przeglądzie Tygodniowym” (1894–9) zamieścił obszerny cykl omówień obrazów Wyspiańskiego, eksponowanych na wystawach krakowskich, zaś w „Kurierze Codziennym” – recenzje z premier dramatów swego kuzyna z l. 1901–3.
Drugim obok dziennikarstwa nurtem działalności P-ego była twórczość dramatopisarska. Utwory pisane w l. 1895–1909 podzielić można na dwie zasadnicze grupy. Za inspirację do powstania pierwszej posłużyły autorowi wydarzenia historyczne. Pierwszymi próbami tego typu były dwie jednoaktówki wierszem: Hanusia Krożańska (tu o zamknięciu w r. 1893 przez wojsko rosyjskie kościoła w Krożach na Litwie, co połączone było z represjami wobec miejscowej ludności) i Marsz, marsz, Dąbrowski, wydane łącznie w r. 1901 (Kr.), kilka lat po napisaniu. Jednak pierwszym głośnym dramatem P-ego był dopiero pięcioaktowy utwór Rok 1794 – Berek Joselewicz (Kr. 1904). Dzieło to, w którym wyraźne są wpływy Wyspiańskiego, stało się jednym z najpopularniejszych utworów P-ego i było często grywane w teatrach amatorskich, objazdowych i młodzieżowych. Grupa druga to dramaty obyczajowe. Najbardziej z nich znana Knajpa (Kr. 1903) była dowodem sporych umiejętności artystycznych autora, zwłaszcza w satyrycznym rysunku głównych bohaterów. Ostrze tendencji sztuki wymierzone było przeciw alkoholizmowi. Pierwsze wydanie książkowe Knajpy opatrzyła przedmową Gabriela Zapolska, a pod względem graficznym opracował Wyspiański, zamieszczając tu reprodukcję wykonanego przez siebie pastelowego portretu P-ego. W roku wydania utwór ten doczekał się pozytywnie przyjętej przez prasę premiery, która odbyła się w Teatrach Ludowych Krakowa i Lwowa. W latach następnych Knajpa była najczęściej granym utworem P-ego; jeszcze w r. 1930 ukazało się wznowienie jej tekstu, subwencjonowane przez Polską Ligę Antyalkoholową. Dwa następne dramaty obyczajowe: Szatańska para i Dwa psy nie zostały wydane drukiem, grano je jednak często na deskach różnych teatrów i przychylnie oceniano. Pierwszy z nich, napisany w r. 1906, oparty na wydarzeniach autentycznych, przedstawia upadek moralny nie pracującego robotnika, który wchodząc stopniowo na drogę przestępstw, dopuszcza się w końcu zbrodni. Sztuka druga, napisana w r. 1909, wymierzona była przeciw nałogowi karciarstwa (dwa psy to w żargonie karciarzy dwa asy); pozytywną postacią: porte-parole autora, jest tu literat; Ivrap. P. zmarł w Krakowie 15 II 1910, został pochowany na cmentarzu Rakowickim. Rodziny nie założył.
Portret pastelowy P-ego przez S. Wyspiańskiego (1899) w Muz. UJ. reprod. w: Stanisław Wyspiański, Oprac. H. Blum, W. 1969 tabl. 69; Fot. redakcji „Nowej Reformy”, w tym P-ego, „Ilustr. Pol.”, 1901 nr 10 s. 212; – Bibliogr. dramatu pol., II; Stokowa M., Stanisław Wyspiański. Monografia bibliograficzna, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1967–8 XV cz. 1–4; Bar, Słown. pseudonimów, I–III; – Aleks. K., [Recenzja sztuki Szatańska para], „Nowa Reforma” R. 25: 1906 nr 146 s. 2; tenże, [Recenzja sztuki Dwa psy], „Nowa Reforma” R. 28: 1909 nr 59 s. 1; Kalendarz życia i twórczości 1869–1890 Stanisława Wyspiańskiego, Oprac. M. Stokowa, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1971 XVI Cz. 1; Krzyżanowski J., Neoromantyzm polski, Wr. 1971 (bibliogr.); Lack S., Notatki [dotyczące sztuki Rok 1794], „Nowe Słowo” R. 3: 1904 nr 2 s. 478–9; Witkowski Cz., Parvi Z., „Zesz. Prasozn.” 1969 nr 1 s. 99; Zechenter W., Autor „Knajpy”, „Słowo Powsz.” R. 24: 1970 nr 156 s. 4; – Wyspiański w oczach współczesnych, Oprac. L. Płoszewski, Kr. 1971 I–II; – „Nowa Reforma” R. 29: 1910 nr 73 s. 1 (nekrolog); „Tyg. Ilustr.” 1910 nr 9 s. 175 (nekrolog, fot.); – Arch. Państw. w Kr.: Spis ludności Krakowa z r. 1880, Index P.; IBL PAN w W.: Kartoteka bibliogr.; Miejskie Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych w Kr.: Spis Grobów Stałych Cmentarza na Rakowicach; – Informacje Heleny Dworzak, córki Wincentego, brata P-ego.
Andrzej Nowakowski