Suszycki Zenon (Turczynowicz-Suszycki) (1840–1912), uczestnik powstania styczniowego, pionier przemysłu naftowego w Galicji.
Ur. 8 I w Juliampolu (pow. wilejski) w gub. wileńskiej.
Po ukończeniu studiów na Wydz. Matematyczno-Fizycznym uniw. w Moskwie podjął S. pracę w Urzędzie Skarbowo-Technicznym w pow. borysowskim. Walczył w powstaniu styczniowym w utworzonym na początku maja 1863 oddziale Wincentego Koziełł-Poklewskiego i 28 V t.r. został ranny pod Władykami (pow. wilejski). Po upadku powstania wyemigrował do Francji, gdzie wstąpił do paryskiej gminy Zjednoczenia Emigracji Polskiej. W r. 1870 ukończył w Paryżu Wyższą Szkołę Górniczą. W czasie oblężenia Paryża w wojnie francusko-pruskiej (1870–1) walczył na odcinku bronionym przez uczniów i absolwentów Szkoły Politechnicznej, a następnie w 115. baonie Gwardii Narodowej.
W r. 1872 przybył S. do Galicji i objął kierownictwo kopalni wosku ziemnego w Dźwiniaczu koło Kołomyi. W l. 1874–98 był członkiem Komisji Fizjograficznej AU; opublikował pracę Pokłady siarki, oleju i wosku ziemnego w Dźwiniaczu, tudzież: Ogólny pogląd na pochodzenie oleju ziemnego („Spraw. Kom. Fizjograficznej AU” T. 10: 1875 cz. 2, osobno, Kr. 1876). Następnie przeniósł się do Ropianki koło Dukli (pow. krośnieński), gdzie został kierownikiem kopalni ropy naftowej, należącej do Władysława Fibicha. Był współzałożycielem powstałego w r. 1879 Krajowego Tow. Naftowego dla Opieki i Rozwoju Przemysłu i Górnictwa Naftowego w Galicji (od r. 1881 Krajowe Tow. Naftowe w Galicji, KTN) z siedzibą kolejno w Gorlicach (do r. 1890), Jaśle (do r. 1895) i Lwowie. W r. 1881 prowadził w Ropiance (na tzw. Feciowem) pierwsze wiercenia do głębokości 500 m, finansowane przez Wydz. Krajowy. Rysunki szybu «na Feciowem» zaprezentował w r. 1882 w pawilonie KTN na Wystawie Rolniczo-Przemysłowej w Przemyślu. Jako propagator metody wiercenia tzw. systemem kanadyjskim wszedł w r. 1883 z Wiktorem Klobassą-Zręckim i Leonem Syroczyńskim do powołanej przez KTN komisji oceniającej jej skuteczność. Z ramienia KTN badał w r. 1884 przebieg prac wiertniczych prowadzonych przez Alberta Faucka w Klęczanach tzw. metodą pensylwańską; swe obserwacje przedstawił 18 I 1885 na walnym zgromadzeniu członków KTN we Lwowie. Opublikował artykuł Rozmaite systemy wiercenia w zastosowaniu do górnictwa naftowego („Górnik” R. 4: 1885 nr 13–14/15). W sierpniu t.r. przeprowadził w Ropiance pierwsze wiercenia systemem kanadyjskim i opublikował Sprawozdanie z robót wykonanych kanadyjskim przyrządem wiertniczym w kopalni ropy w Ropiance (tamże R. 5: 1886 nr 2). W wierceniach tych testował oraz pozytywnie ocenił narzędzia do wierceń kanadyjskich, wyprodukowane w krakowskiej firmie Ludwika Zieleniewskiego. Był współorganizatorem oraz kierownikiem i nauczycielem Praktycznej Szkoły Wiercenia Kanadyjskiego, działającej w Ropiance od r. 1885. T.r. wszedł do powołanej przez KTN komisji w sprawie utworzenia szkoły wiertniczej w Zagórzu (pow. krośnieński).
W r. 1887, po śmierci Adolfa Jabłońskiego, został S. dyrektorem najstarszej na ziemiach polskich kopalni ropy naftowej w Bóbrce (pow. krośnieński). Wprowadziwszy w niej system kanadyjski, doprowadził do zwiększenia wydobycia ropy. Jako jeden z pierwszych w Galicji zamknął wody wgłębne w otworach wiertniczych, stosując hermetyczne rury okładzinowe. W r. 1888 zbudował jeden z pierwszych na ziemiach polskich rurociągów do przetłaczania ropy z kopalni w Bóbrce, Wietrznie i Równem do stacji kolejowej w Krośnie. T.r. zamieszkał w Wietrznie, dokąd przeniósł także Praktyczną Szkołę Wiercenia Kanadyjskiego (działała do r. 1896). Szkoła spotkała się z krytyką Jana Nepomucena Gniewosza, w odpowiedzi na którą opublikował S. artykuł Sprawy górnicze („Dzien. Pol.” R. 23: 1890 nr 276). Historię sporu z S-m Gniewosz przedstawił w broszurze „Odpowiedź na «Sprawy górnicze» p. Z. Suszyckiemu, dyrektorowi szkoły wiertniczej w Wietrznem oraz odprawa moim «najserdeczniejszym»” (Krosno 1890). W l. 1891–1905 był S. członkiem Rady Powiatowej w Krośnie z grupy najwyżej opodatkowanych kupców i przemysłowców.
Po sprzedaniu większości udziałów przez Stanisława Klobassę-Zręckiego kanadyjskiemu przedsiębiorcy Williamowi Henry’emu MacGarveyowi S. zrezygnował 1 VII 1893 ze stanowiska dyrektora kopalni w Bóbrce. Kontynuował jednak działalność w przemyśle naftowym. Był współorganizatorem i działaczem powołanego w r. 1893 w Jaśle Tow. Techników Naftowych z siedzibą we Lwowie (od r. 1897 Sekcji Technicznej KTN) oraz współredaktorem jego miesięcznika „Nafta”, wydawanego we Lwowie od r. 1893. Wspólnie z Bolesławem Łodzińskim, Wacławem Pieniążkiem, Władysławem Płockim i Tadeuszem Sroczyńskim założył Gorlickie Tow. Handlowe. Był współwłaścicielem firmy «Suszycki i Sp.» w Jaśle, posiadającej kopalnie ropy naftowej w Ropiance (pięć szybów) i Wietrznie (cztery szyby); w r. 1893 firma przeprowadziła wiercenia do głębokości 470 m, uzyskując jeden z najwydajniejszych odwiertów w zachodnich Karpatach. Od r. 1894 był S. członkiem Stow. Techników Wiertniczych w Wiedniu. Współorganizował Galicyjskie Tow. Magazynowe dla produktów naftowych, działające od lipca 1895 w Jaśle, a od lutego 1896 we Lwowie. W r. 1895 wraz z Płockim, Sroczyńskim, Janem Hupką, Józefem Męcińskim, Stefanem Sękowskim i Henrykiem Szeligowskim założył spółkę «Męciński, Płocki, Sroczyński, Suszycki i spółka» (wpisaną do rejestru handlowego w Jaśle w r. 1896), która posiadała jedenaście szybów w kopalniach ropy naftowej w Borysławiu, Suchodnicy i Ropicy Ruskiej. Firma prowadziła w Zagłębiu Borysławskim wiercenia systemem kanadyjskim do głębokości 750 m. W r. 1896 wszedł S. w skład komisji opracowującej program nauczania dla Niższej Szkoły Wiertniczej i Górniczej w Borysławiu. W l. 1896–1912 był członkiem Tow. Politechnicznego we Lwowie. Jako reprezentant «znawców przedsiębiorstwa naftowego» należał w l. 1899–1902 do składu sądu obwodowego w Jaśle. W l. 1900–2 był też «fachowym sędzią obywatelskim ze stanu kupców».
Dn. 30 VII 1901 nabył S. od Maurycego Straszewskiego drogą licytacji (za 942 tys. koron) podupadłe i zadłużone majątki Boguchwała i Lutoryż (pow. rzeszowski). W l. 1906–10 wchodził z grupy większych posiadłości w skład Rady Powiatowej oraz Wydz. Powiatowego w Rzeszowie. Był też członkiem rzeszowskiego oddziału Tow. Gospodarskiego we Lwowie (1907–9) oraz Krajowej Rady Górniczej przy Wydz. Krajowym (1907–12). Pod koniec życia wycofał się z szerszej działalności i osiadł w Boguchwale. Zmarł tamże 11 V 1912, został pochowany na miejscowym cmentarzu.
Małżeństwo S-ego zawarte w r. 1882 w Dukli z Wandą z Zawadzkich (zm. 1921), córką Aleksandra, malarza, było bezdzietne. Suszyccy wychowywali w Boguchwale osierocone bratanice S-ego: Wandę (1890–1957), żonę Tadeusza Kępińskiego, oraz Helenę, zamężną za Wincentym Turowskim, administratorem Boguchwały w l. 1905–14, a także adoptowaną córkę Marię (Mariannę), zamężną za Klaudiuszem Angermanem.
Żona S-ego jako spadkobierczyni Boguchwały i Lutoryża zgodnie z wolą męża zapisała 22 V 1921 majątek na rzecz powołania «Fundacji Naukowo-Rolniczej im. Zenona i Wandy Suszyckich». Fundacja, początkowo pod prezesurą Adama Karpińskiego, działała w Boguchwale w l. 1927–44, od 5 VII 1935 jako Zootechniczny Zakład Doświadczalny. Opiekę nad nią sprawowali przedstawiciele Politechn. Lwow., UJ i PAU, a jej celem było popieranie nauk rolnych i leśnych oraz utworzenie doświadczalnej stacji rolnej. Obecnie na gruntach Fundacji znajduje się Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego.
Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 2; Estreicher w. XIX; PSB (Gniewosz Jan Nepomucen, Klobassa-Zręcki Karol, Sroczyński Tadeusz); Słown. Geogr. (Dźwiniacz); – Katalog powszechnej wystawy krajowej we Lwowie roku 1894, Lw. 1894; – Borejsza J., Emigracja polska po powstaniu styczniowym, W. 1966; Chołodecki, Księga pamiątkowa, s. 373; Cząstka J. J., Henryk Walter, „Nafta” 1961 nr 11 s. 317; tenże, Kopalnia ropy naftowej w Bóbrce, najstarsza na ziemiach polskich, „Zesz. Nauk. Akad. Górn.-Hutniczej im. Stanisława Staszica” 1989 nr 1208 s. 22, 45–55, 58, 104–6; tenże, Krótki zarys życia i działalności Zenona Suszyckiego, „Nafta” 1960 nr 8 s. 222–3 (fot.); Dybiec J., Mecenat naukowy i oświatowy w Galicji 1860–1918, Wr. 1981; Franaszek P., Myśl techniczna w galicyjskim wiertnictwie naftowym w latach 1860–1918, Kr. 1991 s. 14, 39, 41–2, 46, 48, 75–6, 88, 92; Hist. Nauki Pol., IV cz. 3; Historia polskiego przemysłu naftowego, Red. R. Wolwowicz, Brzozów–Kr. 1994–5 I–II; Jakubik A., Masłowski J., Antoni Kępiński – człowiek i dzieło, W. 1981; Polskie Towarzystwo Politechniczne we Lwowie 1877–1927. Księga pamiątkowa, Red. M. Matakiewicz, Lw. 1927; Strippelmann L., Die Petroleum-Industrie Österreich-Deutschlands, Leipzig 1879 s. 96, 130; Wnęk S., Boguchwała, Boguchwała 1991 s. 69–70; – Bartoszewicz S., Wspomnienia z przemysłu naftowego 1897–1930, Lw. 1934 s. 13; Cennik narzędzi wiertniczych i aparatów destylujących, Kr. 1887 s. 5; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1891–1912; – „Czas” 1912 nr 216 (wspomnienie pośmiertne); „Głos Rzeszowski” 1901 nr 30, 1912 nr 20; „Górnik” 1882 nr 1, 14 s. 184, nr 20 s. 263, nr 21 s. 273, 1884 nr 11 s. 75, 1885 nr 6 s. 43–4, nr 7–8 s. 55, nr 12 s. 6, nr 18–19 s. 136, nr 22 s. 163, 1886 nr 1 s. 12, nr 2 s. 14–15, nr 5–6 s. 53; „Nafta” 1893 nr 2 s. 28–9, nr 4 s. 58, 1895 nr 1 s. 11, 1896 nr 5 s. 76, nr 6 s. 84, nr 7 s. 104, 109–10, 1898 z. 3, 4, 6; „Spraw. Kom. Fizjograficznej AU w Kr.” T. 9–33: 1874–97; „Ziemia Rzeszowska” 1921 nr 29 (dot. żony S-ego); – AP w Rzeszowie: Akta sprawy spadkowej po S-m, sygn. 26 k. 1–13, akta w sprawie majątków fundacyjnych, sygn. 8; Pow. Komitet Obrony Państwa w Rzeszowie: sygn. 4 k. 20, 24 (dot. żony S-ego), testament żony S-ego, sygn. 5 k. 141–6; – Mater. Red. PSB: Informacje Ireny Bor-Święch.
Tomasz Kargol