Golińska 1. v. Daszyńska Zofia (1866–1934), historyczka gospodarcza i społeczna, socjolog i działaczka społeczna. Ur. w Warszawie 6 VIII pochodziła ze zubożałej drobnoziemiańskiej rodziny Poznańskich. Pierwszym jej mężem był Feliks Daszyński (brat Ignacego), którego poznała w czasie swych studiów w Zurichu. Był on jednym z wybitniejszych socjalistycznych działaczy-marksistów w kołach polskich w Szwajcarii pod koniec XIX w. i wywarł poważny wpływ na jej społeczno-polityczne poglądy w tym okresie. Po bardzo wczesnej śmierci Feliksa Daszyńskiego Zofia wyszła powtórnie za mąż w kilka, lat później w Krakowie za Stanisława Golińskiego, pomologa, późniejszego kierownika Wydziału Ogrodniczego Szkoły Gł. Gospodarstwa Wiej. w Puławach.
G-ą cechowała wielka żywość umysłu, wszechstronność zainteresowań, energia i zapał działania. Stąd też przez całe jej życie działalność i praca naukowa przeplatały się ściśle z działalnością społeczną i polityczną, a jedno i drugie znajdowało swe głębokie motywy działania w żywo wyznawanych, choć ulegających zmianom, poglądach społeczno-politycznych.
Studia wyższe i pracę naukową rozpoczęła G. w Zurychu po ukończeniu uprzednio w Warszawie (ostatnie lata w Lublinie) gimnazjum rządowego. Jako główny przedmiot studiów obrała ekonomię polityczną i historię gospodarczą. Uzyskawszy w Zurychu doktorat w r. 1891, studiowała następnie przez rok w Wiedniu pod kierunkiem wybitnego historyka gospodarczego i ekonomisty Inama v. Sternegga. Po paroletniej przerwie w studiach, spowodowanej pobytem w Warszawie, który skończył się wydaleniem G-iej z granic Król. Pol. za udział w manifestacji na cześć Kilińskiego, podjęła ponownie w r. 1894 studia w Berlinie jako docent prywatnej Akademii im. Humboldta. Kontynuowała studia ekonomiczno-historyczne i brała udział w seminariach wybitnych socjologów i ekonomistów niemieckich, jak Sering, Simmel, S. Wagner. Po dwuletnim pobycie w Berlinie G. zamieszkała w Krakowie i przebywała w nim aż do końca pierwszej wojny światowej. Okres ten był równocześnie okresem bardzo intensywnej pracy naukowej, mimo że stosunki jej z naukowym światem krakowskim nie układały się najlepiej, a starania o habilitację na UJ spełzły na niczym. W grę wchodziły, jak sugeruje G. w swoich notatkach autobiograficznych, względy polityczne. W połowie 1918 r. G. przeniosła się do Warszawy, w której pozostała już do końca swego życia. Był to w dalszym ciągu okres żywej twórczości naukowej, lecz także i naukowo-pedagogicznej na Wolnej Wszechnicy Polskiej. Z uczelnią tą nawiązała G. stosunki jeszcze w r. 1907, wykładała tam ponownie w r. 1910/11, a od r. 1919 została jej etatowym profesorem. Ta systematyczna i długotrwała praca pedagogiczna na Wolnej Wszechnicy w Warszawie poprzedzona była dorywczą pracą w tym zakresie. W l. 1892–94 wykładała na tzw. Uniw. Latającym, przed pierwszą wojną światową na Uniw. Ludowym im. Adama Mickiewicza w Krakowie, a następnie we Lwowie w Szkole Gospodarstwa Domowego i znowu w Krakowie na kursach im. Baranieckiego.
Twórczość naukowa G-iej jest bardzo różnorodna. Obok rozpraw monograficznych i mnóstwa drobniejszych prac popularyzatorskich nie brak ściśle teoretycznych, a przede wszystkim syntetycznych, podsumowujących w charakterystyczny dla twórczości G-iej sposób zarówno badania monograficzne, dorobek teoretyczny, jak i doświadczenia pracy społecznej.
Spośród nauk społecznych, dla których w całości wyrażała G. głębokie zainteresowanie, głównym przedmiotem tej pracy naukowej była ekonomia polityczna i historia gospodarcza. W obrębie tych nauk interesowała ją zwłaszcza demografia oraz związane z nią zagadnienia polityki populacyjnej. Na podstawie pracy z zakresu demografii (Zürichs Bevölkerung im XVI Jahrhundert) uzyskała G. doktorat i do zagadnień tych nawiązywała przez całe życie. Całokształt badań w zakresie demografii, łącznie z podbudową teoretyczną przedmiotu, ujęła w pracy pt. Zagadnienia polityki populacyjnej (1927); zostały tu włączone w całości lub w szerszych ustępach rozprawy wcześniejsze. Zagadnienia populacyjne rozpatrywała G. na tle biologii, ekonomiki, fizjologii i socjologii. Odrzucała i krytykowała teorie Malthusa. Uważała, że przyrost ludności jest funkcją poziomu, zdrowia, higieny, płac, ubezpieczeń w danym kraju.
W ścisłym związku z zagadnieniami polityki populacyjnej i szeroko pojętej polityki społecznej pozostawały badania G-iej z zakresu socjologii pracy. G. badała warunki pracy i życia robotników, rzemieślników, zajmowała się zagadnieniami ochrony i higieny pracy, wczasów robotniczych, pracy młodocianych itd. Z tego zakresu powstało już od r. 1892 wiele rozpraw, które G. podsumowała w podręczniku pt. Praca, zarys socjologii, polityki i ustawodawstwa pracy (1924). Całość zagadnień demografii, polityki populacyjnej i socjologii pracy znalazła swoje syntetyczne i najszersze ujęcie w trzecim wydaniu Polityki społecznej (1933).
W zakresie polityki gospodarczo-społecznej dużą wagę przykładała G. do swej koncepcji tzw. «miasta rolników». Koncentrowała się ona wokół zagadnienia uprzemysłowienia rolnictwa, odpowiedniego rozsiedlenia ludności chłopskiej celem zahamowania emigracji i przeciwdziałania zagęszczeniu się ludności żydowskiej. W związku z tym, obok pracy pt. Miasto rolników (1922), ogłosiła kilka prac poświęconych stosunkom agrarnym i reformie rolnej w Polsce po pierwszej wojnie światowej. W obręb ściślej pojętej historii gospodarczej wchodzi jedna z najcenniejszych prac G-iej, oparta na szerokim materiale archiwalnym monografia nadwiślańskiego miasteczka Uście Solne (1906); do tej samej dziedziny należą popularnie ujęte Miasta i cechy w dawnej Polsce (1906).
Osobny zakres zainteresowań G-iej stanowiła teoria ekonomii. Nie okazywała tu G. samodzielnej myśli twórczej, ale śledziła rozwój współczesnej myśli europejskiej w tej dziedzinie i przenosiła jej osiągnięcia na grunt polski, co miało swoje znaczenie dla rozwoju nauki w Polsce. G. pozostawała pod teoretycznym wpływem tzw. młodszej szkoły historycznej w ekonomii. Drobniejsze prace ekonomiczne z tego zakresu to: Kapitalizm bierny i czynny (1903), Przełom w socjalizmie (1900), Les valeurs caractéristiques de la science économique en Pologne (1923). Do prac syntetycznych o charakterze podręcznikowym należy z tej dziedziny Zarys ekonomii społecznej (1898) wzorowany na pracy Philippovicha. Praca ta z kolei przerobiona, głównie w oparciu o dzieła Sombarta, i znacznie rozszerzona przez uwzględnienie stosunków polskich ukazała się ponownie drukiem w r. 1906/7 pt. Ekonomia społeczna.
Nie obce były też G-iej zagadnienia historii doktryn ekonomicznych, którymi autorka zajmuje się m. i. w monografii La Chine et le système physiocratique en France (1922). Z tymi zainteresowaniami G-iej łączyła się jej cenna działalność na polu historii polskiej myśli ekonomicznej, z pracą edytorską na czele. G. redagowała Biblioteczkę Dzieł Społeczno-Ekonomicznych. W serii pierwszej, pt. Ekonomiści Polscy, ukazało się w l. 1911–8 11 tomików obejmujących w wyjątkach prace Skarbka, Supińskiego, Kołłątaja, Strojnowskiego, Naxa, Staszica, Kamieńskiego, Hoene-Wrońskiego. Wiele z tych prac zostało poprzedzonych wstępami, które niekiedy rozrosły się do rozmiarów poważniejszych prac autorskich.
Podczas gdy wszystkie wyżej wskazane dziedziny badań interesowały G-ą w zasadzie przez cale życie, to zagadnienia metodologii i metody historycznej (i to głównie w zakresie historii gospodarczej) absorbowały ją najsilniej we wcześniejszym okresie jej twórczości naukowej. Zainteresowania te znalazły swój wyraz przede wszystkim w opublikowanych w r. 1892 Szkicach metodologicznych. Na szczególną uwagę zasługuje znaczenie, jakie przyznaje G. statystyce historycznej. Łączyło się to z szerszym założeniem metodycznym G-iej, tj. możliwości stosowania metod przyrodniczych w naukach gospodarczych. Podkreślała m. i. wpływ i znaczenie, jakie posiada włączenie do warsztatu historycznego takich dyscyplin, jak ekonomia, statystyka, demografia, i rozważając w związku z tym znaczenie historii gospodarczej, stała na pozycjach materializmu historycznego. «Historia przestała być nauczycielką ludów i pojedynczych mniej lub bardziej wybitnych jednostek», ale staje się «historią szarej codziennej masy ludzi». Do ogólnych zagadnień metodologii historii i metod historycznych G. nie wróciła już nigdy w późniejszych okresach, ale pionierstwo jej w tej dziedzinie winno być tu podkreślone.
Równolegle ze swoją pracą naukową i naukowo-wychowawczą oddawała się G. od pierwszych lat swoich studiów do końca życia, z właściwym sobie zapałem, pracy społecznej i działalności publicystycznej. Na czoło wysuwają się dwa główne zagadnienia: ruchu feministycznego i walki z alkoholizmem. Napisała wiele artykułów i broszur, m. i. Współczesny ruch kobiecy wobec kwestii robotniczej (1897), Myśli o przyszłym ustroju rodziny (1910), Ustawodawstwo eugeniczne wobec małżeństwa (1925), Kwestia kobieca a małżeństwo (1925). To samo tyczy się walki z alkoholizmem. Z tej dziedziny ukazały się jej: Badania nad alkoholizmem w Galicji zach. (1902), Przemysłowe zużytkowanie spirytusu jako środek w walce z alkoholizmem (1907), Alkoholizm jako objaw choroby społecznej (1905) i wiele innych. Podczas swego pobytu w Krakowie założyła robotnicze abstynenckie stowarzyszenie, p. n. Trzeźwość. Pracowała również czynnie przez długie lata w dwu podobnych zrzeszeniach nazwanych Eleuteria i Przyszłość. W okresie przedwojennym i w czasie pierwszej wojny światowej rozwinęła też działalność na odcinku polityki gospodarczej. Rozpoczęła ją już w r. 1907 rozprawą Utopia najbliższej przyszłości, uzasadniając w niej samodzielność ekonomiczną ziem polskich. Obok szeregu drobniejszych prac z tego zakresu głównie z l. 1914–8 (koncentrujących się na zagadnieniach bieżących) najpoważniejszą pracę stanowi ogłoszona w przededniu wojny w r. 1914 monografia Rozwój i samodzielność gospodarcza ziem polskich.
Ze swego środowiska rodzinnego wyniosła G. żywe tradycje powstań narodowych i od najwcześniejszych lat była zwolenniczką ideologii walki o niepodległość. Pod wpływem swego męża, Feliksa Daszyńskiego, zbliżyła się do kół socjalistycznych, wiążąc się zarówno w czasie swoich studiów w Szwajcarii, jak i w późniejszych latach w kraju z ruchem robotniczym. W czasie pierwszej wojny światowej związała się ściślej z obozem Piłsudskiego, darząc osobiście osobę Piłsudskiego wraz ze swą najbliższą rodziną (mąż i syn męża byli w Legionach) nie tylko uczuciem, ale przede wszystkim dużym zaufaniem politycznym. Praca polityczna w ścisłym tego słowa znaczeniu nie stanowiła jednak nigdy głównego pola działalności społeczno-publicznej G-iej, mimo że przynależność jej zarówno do obozu Piłsudskiego, a później do Bezp. Bloku Współpracy z Rządem nie była jedynie formalna. Obóz ten popierała czynnie swoją pracą publiczną naprzód w Min. Pracy i Opieki Społecznej (1918–21), a później jako członek Senatu (1928–1930), biorąc udział głównie w sprawach polityki społecznej.
Reprezentowany przez G-ą światopogląd łączył się ściśle z jej wiarą w socjalizm i marksizm, wiarą najsilniejszą jednak zaledwie w pierwszym okresie jej działalności. W okresach późniejszych stosunek ten uległ poważnej ewolucji, warunkując zarówno zmiany w poglądach politycznych G-iej (przejście poprzez rewizjonizm do zasad etatyzmu i interwencjonizmu państwowego), jak i w jej stanowisku naukowo-metodologicznym. Odrzuciła ostatecznie wiarę w rewolucję społeczną, kładła nacisk na stopniową ewolucję uczuć, poglądów i przyzwyczajeń. W stosunku do socjalizmu zachowała jednak zawsze stosunek pozytywny, lecz wypływał on jedynie z czynników natury emocjonalnej, dużej wrażliwości na nędzę i krzywdę ludzką. Zmarła w r. 1934 w Warszawie.
Enc. Nauk Polit., I 830–2; – Dziewulski S., Działalność Z. G-ej, „Ekonomista” T. 27: 1927 z. 2/3; Hulewicz J., Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w w. XIX, Kr. 1939; tenże, Studia Polaków w uniwersytetach obcych w l. 1880–1914, „Spraw. PAN” 1935 nr 9; – Życiorysy Zasłużonych Kobiet, Dr Z. G., pionierka wiedzy gospodarczo-społecznej w Polsce. Notatki autobiograficzne, Kr. 1932. Na podstawie materiałów nadesłanych przez Natalię Gąsiorowską opracowała
Red.