Oborska z Potockich, 1. v. Czosnowska, Zofia (ok. 1787–1857), dama z epoki Ks. Warsz., kochanka księcia Józefa. Była córką Dominika Potockiego, starosty sokolnickiego, i Anny z Czosnowskich, siostrą Marcelego Potockiego, adiutanta księcia Józefa, właściciela Buczacza (zm. 1851). Jako młodziutka dziewczyna «okazywała [wg Girtlera] jakąś przedwczesną krewkość», a nawet «biegała nocą… do młodego przystojnego hajduka», przeto rodzina wydała ją, 16-letnią, za stryjecznego wuja, strażnika polnego kor. z r. 1792, Wincentego Czosnowskiego. Po paru latach małżeństwa doszło do nieporozumień i do separacji; O. przeniosła się do Warszawy, gdzie «nader kształtna blondynka, śnieżnej białości, ze ślicznymi rysami twarzy i dużymi błękitnymi oczyma» (Falkowski); zabłysnęła w towarzystwie. Ok. r. 1808 rozkochał się w niej książę Józef Poniatowski i «wskutek tak ścisłych związków» przyszedł na świat syn (8 XII 1809), Józef Ponitycki. Ojciec odwiedził (incognito) matkę i dziecko w styczniu 1810, a w testamencie zapisał synowi 15 000 czerwonych zł oraz 600 zł dla matki. Wkrótce potem nastąpił oficjalny rozwód z Czosnowskim. O. towarzyszyła księciu w licznych zabawach, organizowanych przez towarzystwo z pałacu «Pod Blachą», wywołując zgorszenie i zyskując przezwisko «Fryne» (Kukiel). Bale dla niej wydawał też zamożny Wielkopolanin – Szołdrski. Anna Nakwaska piętnuje jej nielojalność wobec księcia, którego zdradzała na oczach Warszawy. Do r. 1813 zamieszkiwała O. w stolicy. Po śmierci księcia powierzyła syna jego siostrze, Marii Teresie Tyszkiewiczowej, od r. 1821 formalnej opiekunce chłopca. Podobno O. bawiła w Wiedniu w czasie kongresu 1815 r., podróżowała także po Francji. Prawdopodobnie na l. 1814–15 przypada początek romansu z nieurodziwym, nawet garbatym, ale zamożnym ziemianinem Ignacym Morskim i urodziny córki (19 III 1815) we Lwowie Józefy Róży (wg Girtlera Róża była córką Aleksandra Oborskiego i urodziła się w Paryżu w r. 1816). W r. 1818, jeszcze za życia Morskiego (zm. we wrześniu 1819) przyszła na świat (w Paryżu?) Paulina Gie Potocka, druga córka O-iej i Francuza Karola Perota, dzierżawcy dóbr. Morski zapisał O-iej klucz Łąka w Rzeszowskiem, gdzie O. sprowadziła się po jego śmierci. Znacznie wzbogacona tym zapisem, wyjechała w l. 1819 do Paryża, gdzie – wg Girtlera – «żyła z najwyższym światem» (do jej gości zalicza Girtler ministra Villèle’a i Ludwika Filipa). Wyczerpawszy fundusze, wróciła do Warszawy, gdzie ok. r. 1822 poślubiła Aleksandra Oborskiego (zob.) i osiadła z nim w Łące, lecz niespokojny jej temperament i romanse z dzierżawcą Francuzem (Perotem?) doprowadziły do separacji także i z drugim mężem. W sporządzonym w r. 1823 testamencie zapisała Józefowi Ponityckiemu 20 000 zł, zabezpieczając sumę na swym kluczu Łąka. O. sprowadziła z Paryża do Łąki swą młodszą córkę, a w końcu 1830 r. bawił tam syn pierworodny O-iej, Janusz Czosnowski, z nowo poślubioną pasierbicą generała Kazimierza Dziekońskiego (zob.) Laurą Górską. Tam też doszło do samobójczej śmierci Janusza zgnębionego niewiernością żony (ok. r. 1832).
O. oddała córkę Paulinę na pensję w Krakowie i kupiła tam kamienicę przy ul. Kanoniczej 14 (w r. 1831, sprzedała w r. 1840). W r. 1832 sprzedała Łąkę Alfredowi Potockiemu, a kupiła Dojazdów i Głęboką. W r. 1834 wydała Paulinę za byłego uczestnika powstania listopadowego, Stefana Tańskiego, z którym sama pozostawała w zażyłych stosunkach. W r. 1836, wykorzystując swe austriackie znajomości, wyjednała Tańskiemu pozwolenie na pozostanie w majątku. Starsza córka – Róża – wyszła w r. 1837 w Paryżu za mąż za Francuza E. Fontelive i wkrótce z nim razem zamieszkała u O-iej. W r. 1841 O. przystąpiła do ugody z Tańskimi, z którymi (podobnie jak z sukcesorami Morskiego i z wdową po swym synu Januszu) procesowała się o majątki. Wymogła na córce i zięciu powierzenie jej wychowania Zosi, najstarszego dziecka Tańskich. Oddała ją do zakładu Sióstr Sacré-Coeur we Lwowie, potem w Grazu do instytutu dla panien szlacheckich, następnie sama woziła ją do Warszawy i Paryża. Przez ostatnie swe lata żyła w długach i wielkim opuszczeniu, sprzedała Dojazdów (Tańskim) i Głęboką. W r. 1856 bawiła jeszcze z Zosią w Paryżu. Zmarła O. 13 II 1857 w Wiesbaden.
Zdaniem współczesnych (Nakwaska) «Nigdy się rozumem a tym mniej rozsądkiem nie odznaczała, zawsze zaczepką tchnąca», «śliczne jej oczy» pełne były «nie dowcipu, lecz raczej niewymownej chciwości». Puchalski przyznaje, że «miała serce dla ubogich».
Syn O-iej i Czosnowskiego Janusz służył w wojsku polskim w czasie powstania 1830 r.; zginął śmiercią samobójczą ok. r. 1832. Syn księcia Józefa (ur. 8 XII 1809 zm. 1855) Józef Ponitycki – wychowywany przez Marię Teresę Tyszkiewiczową, siostrę księcia, został przez nią w r. 1820 (lub 1828) usynowiony i przyjął nazwisko Poniatowski. Służył w wojsku francuskim. Józefa Róża, córka Morskiego lub Oborskiego (ur. 19 III 1815 lub w r. 1816), zamężna Fontelive, występowała w l. 1844–6 w teatrze krakowskim pod pseud. Zofia Müller. Paulina, córka Karola Perota (1818–1869), poślubiła Stefana Tańskiego.
Portrety O-iej: Marcoliniego (reprod. w: „Świat” 1913 nr 43), S. Marszałkiewicza, «Hr. Czosnowska w niebieskim szalu» (miniatura z r. 1818), A. Molinariego (miniatura z r. 1820, reprod. w: „Tyg. Ilustr.” 1913 t. II s. 852); – Nowy Korbut, IV; PSB, (Morska Magdalena); Słown. Teatru Pol.; Boniecki; Pamiętnik wystawy miniatur, W. 1912 nr 78a; – Askenazy Sz., Książę Józef Poniatowski 1763–1813, W. 1974; Beylin K., Piętnaście lat Warszawy, W. 1976; Delaveaux L., Pamiętniki, Kr. 1916 s. 227; Falkowski J., Obrazy z życia pokoleń, P. 1877–87 II 179–80, 204, III 256, 287; Król A., Król-Kaczorowska B., Pałac Pod Blachą, W. 1974 s. 70; Puchalski W., Drobne dzieje Łąki, Kr. 1892 s. 108–11; Wasylewski S., Potępiona, „Gaz Pol.” 1937 nr z 6 V; – Gawroński F., Pamiętnik, Kr. 1916 s. 273, 421; Girtler K, Opowiadania. Pamiętnik z lat 1832–1857, Kr. 1971; Grabowski A., Wspomnienia, Kr. 1909 II 20, Bibl. Krak., t. 41; Jabłonowski L., Pamiętniki, Kr. 1963; Koźmian K., Pamiętniki, Kr. 1972 II 216; Nakwaska A., [Wyjątek z pamiętnika ogłoszonego przez J. Korzeniowskiego], „Gaz. Warsz.” 1852 nr 217; Prek K., Czasy i ludzie, Wr. 1959; Rey M., Wspomnienia, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., III; – B. PAN w Kr.: rkp. 2651 (dokumenty w sprawie Józefa Ponityckiego); – W Materiałach Red. PSB znajduje się maszynopis krótkiego życiorysu O-iej, pióra Stanisława Wasylewskiego.
Maria Czaplińska