Sokolnicka Zofia (1878–1927), działaczka społeczno-polityczna, posłanka na Sejm. Ur. 15 V w Krakowie, była wnuczką Tadeusza (zob.), córką Stanisława, właściciela dóbr pod Częstochową, i Stanisławy z Moszczeńskich (1850–1919), którzy osiedlili się w Poznaniu; miała siostry Mariannę Stanisławę i Lucynę, nauczycielki i działaczki społeczne.
S. po r. 1890 ukończyła Wyższą Szkołę Żeńską Anny i Anastazji Danyszównych w Poznaniu. Następnie wyjeżdżała na krótkie pobyty do Krakowa, gdzie uzupełniała wykształcenie. Od r. 1894 działała w powstałym w Poznaniu oficjalnie Tow. Przyjaciół Wzajemnego Pouczania Się oraz Opieki nad Dziećmi «Warta»; na jego tajnych kompletach prowadziła naukę języka polskiego i historii. W ramach utworzonego w r. 1905 stow. «Straż» w Poznaniu organizowała odczyty, wieczornice, obchody rocznicowe oraz wycieczki do Krakowa i Lwowa. W r. 1913 współtworzyła Tow. Kursów Naukowych, które organizowało na terenie Wielkopolski wykłady polskich uczonych ze Lwowa i Krakowa. Była także współorganizatorką m.in. Czytelni dla Kobiet, «Lutni», Towarzystw Czytelni Ludowych, «Znicza» – Spółki do Organizowania Polskiego Przemysłu Domowego, Związku Kobiet pracujących w przemyśle, handlu i służbie domowej. W r. 1909 należała do założycieli Zjednoczenia Polskich Kobiecych Towarzystw Oświatowych w Rzeszy Niemieckiej, które w formie federacji skupiało 32 związki. W l. 1909–19 prowadziła wraz z siostrami Lucyną i Marią pensjonat dla dziewcząt. Latem urządzała wycieczki krajoznawcze i kolonie letnie w Poznaniu dla młodzieży polonijnej z Niemiec. Kierowała młodzież na studia do polskich wyższych uczelni w Galicji, organizowała kursy dla nauczycieli, wydała tajnie wraz z Marią Brownsfordówną podręcznik dla nauczycieli pt. Jak uczyć dzieci czytać i pisać po polsku. Z myślą o potrzebach starszej młodzieży ze szkół wydziałowych nie objętej tajnym nauczaniem założyła Biuro Porady Rodzicielskiej. Razem z ks. Kazimierzem Malińskim współdziałała w założeniu i następnie w prowadzeniu Tow. Opieki Rodzicielskiej, które pełniło rolę tajnego kuratorium szkolnictwa polskiego.
W r. 1903 S. została przyjęta do konspiracyjnej Ligi Narodowej (LN). Z ramienia LN pełniła opiekę nad tajnymi organizacjami młodzieżowymi: Filomatami i Filaretami, Tow. Tomasza Zana i żeńską organizacją harcerek im. Emilii Plater (1912). W czasie pierwszej wojny światowej wyjeżdżała do Szwajcarii i Francji jako emisariuszka z tajnymi instrukcjami i informacjami dla działaczy Narodowej Demokracji. Dzięki fenomenalnej pamięci uczyła się na pamięć przekazanych jej informacji i instrukcji. W dn. 26 I – 2 II 1917 uczestniczyła w zjeździe polityków polskich z udziałem m.in. Romana Dmowskiego w Lozannie. Współpracowała też później z Komitetem Narodowym Polskim (KNP) w Paryżu. Była delegatem Poznania na Polski Sejm Dzielnicowy (3–5 XII 1918 w Poznaniu), który wybrał ją do Naczelnej Rady Ludowej (NRL). Pracowała w Komisji Szkolnej dla spolszczenia szkolnictwa, przewodniczyła Komisji dla Szkolnictwa Średniego Żeńskiego przy Wydz. Szkolnym NRL, zasiadała w Komisji Szkolnej przy Radzie Ludowej w Poznaniu. W styczniu 1919 wysłana została przez NRL do KNP w Paryżu, dokąd przedostała się przez ogarnięte zamętem rewolucyjnym Niemcy, aby przekazać informacje o sytuacji w zaborze pruskim.
W r. 1919 S. współtworzyła w Poznaniu Komitet Niesienia Pomocy dla Wilna i Lwowa, wchodziła w skład Komisji Organizacyjnej Narodowej Organizacji Kobiet (NOK) w Poznaniu, po czym wybrana została do Rady Naczelnej NOK w Warszawie. Uczestniczyła w zjeździe Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego (SDN) w dn. 23 IV 1919 w Poznaniu i wyznaczona została do rozmów z innymi partiami centro-prawicowymi przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego 1 VI 1919 na terenie Wielkopolski i Pomorza. Wybrana została do Sejmu Ustawodawczego w Poznańskim Okręgu Wyborczym. W Sejmie brała udział w Komisji Opieki Społecznej i Komisji Oświatowej. W okresie wojny polsko-sowieckiej weszła w skład Komitetu Narodowego Służby Kobiet w Poznaniu i delegowana została do Rady Obrony Państwa w Warszawie. Brała udział w akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku, zasiadała we władzach Koła Przyjaciół Związku Harcerstwa Polskiego w Poznaniu i Koła Naukowo-Literackiego tamże (1920).
W r. 1922 została S. wybrana do Sejmu RP I kadencji w okręgu nr 34 (m. Poznań) z listy nr 8: Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Brała udział m.in. w Komisji Spraw Zagranicznych i Oświatowej. Na plenarnych posiedzeniach Sejmu referowała m.in. projekty ustaw o pomocy naukowej i materialnej dla młodzieży, o rozwoju szkół wyższych i nauki, o polepszeniu bytu i pracy naukowej profesorów szkół wyższych, o zmianie ustawy o szkolnictwie akademickim, o kwalifikacjach potrzebnych do nauczania w szkołach średnich. Była współtwórczynią 20 ustaw. W l. 1922–7 przemawiała na plenarnych posiedzeniach Sejmu 18 razy, zgłosiła 26 interpelacji i wniosków. W swym sprawozdaniu za r. 1924 rektor Uniw. Pozn., dziękując za pomoc finansową różnym władzom, wymienił z imienia i nazwiska tylko S-ą wśród «wypróbowanych Uniwersytetowi przyjaciół i orędowników». Na wiosnę 1926 zaniemogła na zdrowiu (wcześniej już cierpiała na kalectwo wzrokowe). Jako jedyna kobieta została powołana do Organizacji Obrony Państwa, którą utworzono w Poznaniu, aby przeciwstawić się zamachowi majowemu Józefa Piłsudskiego w r. 1926. Uczestniczyła jeszcze w Zgromadzeniu Narodowym w Warszawie, oddając głos na kandydującego na stanowisko prezydenta woj. poznańskiego Adolfa Bnińskiego.
S. opublikowała m.in. prace: O pracy tajnej Towarzystwa Tomasza Zana pod jarzmem pruskim. Kilka wspomnień (W. 1921), O polską naukę (P. 1922), Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie (W. 1924), W 25. rocznicę męczeństwa dzieci polskich we Wrześni (Wyd. 2, P. 1926). Zmarła 27 II 1927 w Poznaniu. W pogrzebie brało udział ok. 20 posłów i senatorów. W Sejmie żegnał ją marszałek Sejmu Maciej Rataj, przy grobie – Marian Seyda; pochowana została na cmentarzu przy ul. Towarowej w Poznaniu, a po likwidacji cmentarza prochy przeniesiono na cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha.
S. rodziny nie założyła.
Pośmiertnie utworzono w Poznaniu Fundusz im. Zofii Sokolnickiej, którego środki przeznaczono na rzecz Tow. Pomocy Naukowej dla Dziewcząt. Do 5 III 1927 zebrano na ten cel 1 800 zł. W r. 1973 Miejska Rada Narodowa nadała nazwisko S-iej ulicy w dzielnicy Podolany w Poznaniu.
Mościcki – Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27 (fot.); Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 249 (fot.), 250–1, 465, 468; Rzepecki, Sejm 1919, s. 234 (fot.), 236, 276, 284; Wielkopolski słownik biograficzny, W.–P. 1981; Żychliński, III 254; Cmentarz zasłużonych na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu, P. 1982; – Dworecki Z., Poznań i poznaniacy w latach Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, P. 1994; tenże, Rada Ludowa na miasto Poznań 1918–1919, „Kron. m. Poznania” 1981 nr 1 s. 32; Dzieje Wielkopolski. Lata 1793–1918, Pod red. W. Jakóbczyka, P. 1973 II; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski, P. 1967 III; Kaczmarek Z., Zbiorowy portret Poznaniaków w Naczelnej Radzie Ludowej, „Kron. m. Poznania” 1998 nr 4 s. 29–36 (fot.), 40; Kobieta w Sejmie, W. 1928 s. 8–11, między s. 52–3 (fot.); Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Marczewski J., Narodowa Demokracja w Poznańskiem 1900–1914, W. 1967; Powstanie wielkopolskie 1918–1919, Pod red. Z. Grota, P. 1968; Seyda M., Polska na przełomie dziejów, P. 1927; Terej J. J., Idee, mity, realia, W. 1971 s. 111; Trzeciakowski L., Pod pruskim zaborem 1850–1918, W. 1973; – Dmowski R., Polityka polska i odbudowanie państwa, W. 1988 I 258–9; Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, w grudniu 1918, P. 1918 s. 92, 106; Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za rok szkolny 1923/24 za rektoratu prof. dra Zygmunta Lisowskiego, P. 1925 s. 21; Pamiętnik I. Zjazdu Niepodległościowców byłej Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu, 14 stycznia 1934 r., Pod red. M. Jabczyńskiego, P. 1935 s. 64, 66, 68; Rataj M., Pamiętniki, W. 1965; Spraw. Dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi, Lucyny Sokolnickiej w Poznaniu za lata 1919–1929, P. 1930 s. 4, 18–20; Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania, P. 1985; – „Awangarda” 1927 nr 3 s. 5; „Gaz. Warsz. Poranna” 1927 nr 59; „Głos Wpol.” 1974 nr 212; „Kron. m. Poznania” 1927 nr 1 s. 101–2 (Z.Z., Śp. Zofia Sokolnicka); „Kur. Pozn.” 1919 nr 95, 98, 1927 nr 94 s. 1 (fot.), 2, nr 95 s. 1, nr 96 s. 4, 10, nr 97 s. 1, nr 98 s. 4, nr 99 s. 1, nr 100 s. 2, nr 102 s. 2, nr 124 s. 9, 1928 nr 518 s. 7, 542 s. 18, 1929 nr 294 s. 7; „Młoda Polska” 1927 nr 4; „Świat” 1927 nr 11 s. 20 (fot.), nr 12 s. 22 (fot. pogrzebu); „Światowid” 1927 nr 11 s. 13 (fot.); – AAN: Centralna Agencja Polska w Lozannie; Referat Administracyjny nr 6 (sprawy personalne S-ej); AP w P.: Kartoteka ewidencji ludności, Akta Prezydium Policji sygn. 3693; B. Jag.: rkp. 7532 III k. 41–42.
Zygmunt Kaczmarek