Sokołowska Zofia, imię zakonne Katarzyna od Ran Pana Jezusa (1896–1924), rzeźbiarka, nowicjuszka Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża. Ur. 22 IV w Hrusiatyczach (pow. bobrecki), gdzie jej ojciec dzierżawił wówczas majątek, była drugą z pięciu córek (jedyny brat zmarł w niemowlęctwie) Wojciecha i Stefanii z Bagniewskich.
Dzieciństwo i młodość S. spędziła głównie w majątku rodziców w Biejkowskiej Woli (pow. grójecki); wychowywała się w atmosferze tradycji patriotycznych, radykalnych idei demokratycznych wolnomyślicielstwa i antyklerykalizmu. Choroba matki (gruźlica), wymagająca częstych wyjazdów na kuracje, a wreszcie jej śmierć w r. 1907, sprawiły że S. już w dzieciństwie musiała opiekować się młodszymi siostrami. Niebawem ojciec S-iej oddał ją wraz z jej starszą siostrą do «Szkoły na Wiejskiej», pensji Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie. Stosowano tu wychowanie ponadwyznaniowe, oparte na wzajemnym szacunku i tolerancji uczennic, pochodzących głównie z kręgów radykalnej inteligencji, często pochodzenia żydowskiego; właścicielki jednak oddziaływały na uczennice osobistym przykładem głębokiej religijności. Szkoła stwarzała też okazje do kontaktów z wybitnymi księżmi, min. Janem Mauersbergerem. W tym okresie dojrzewały zainteresowania filozoficzne i światopoglądowe S-iej. W r. 1913 musiała przerwać naukę z powodu stwierdzonych u niej początków gruźlicy. Przez kilka miesięcy (na przełomie 1913/14) przebywała w Zakopanem, gdzie m.in. odwiedzała pracownię Jana Rembowskiego; z tego okresu pochodzi wykonany przez niego młodzieńczy portret S-iej (rysunek). Nawiązała trwałą przyjaźń z malarzem i jego rodziną. Naukę kontynuowała na pensji w Radomiu, gdzie w r. 1915 zdała maturę, następnie mieszkała w Warszawie. Tu rozpoczęła naukę rzeźby u Henryka Kuny, uczęszczała też na wykłady historii sztuki Wincentego Trojanowskiego w Wolnej Wszechnicy Polskiej. W r. 1916 podjęła regularne studia w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych w pracowni Edwarda Wittiga. Tam poznała młodego rzeźbiarza pochodzenia żydowskiego Franciszka Tencera, z którym związała się głęboką przyjaźnią, traktowaną przez otoczenie jako narzeczeństwo.
Przełomem w życiu S-iej było zbliżenie do dawnej starszej koleżanki ze «Szkoły na Wiejskiej» Zofii Landy, która po powrocie ze studiów na Sorbonie podjęła pracę nauczycielki domowej młodszych sióstr S-iej w Biejkowskiej Woli. W tym czasie ojciec S-iej, sympatyk Polskiej Partii Socjalistycznej, przyjmował tam na odpoczynek działaczy konspiracyjnych związanych z tą partią. Nawrócenie i chrzest Z. Landy (w r. 1917) przyczyniły się do radykalnego przełomu religijnego u S-iej i jej sióstr, a także F. Tencera (który się ochrzcił). Przez Z. Landy poznała S. ks. Władysława Korniłowicza i wraz z nią, Tencerem i kilkorgiem najbliższych przyjaciół stała się współtwórczynią tzw. «Kółka» – nieformalnego środowiska młodej inteligencji warszawskiej, przeważnie konwertytów, podejmujących wspólną modlitwę, lekturę i dyskusje nad problemami z zakresu wiary, filozofii i różnych dziedzin kultury. W ostatnich miesiącach wojny polsko-sowieckiej 1920 r. wraz z kilkorgiem młodych z tej grupy S. wyjechała na front ukraiński, gdzie kapelanem wojennym był Korniłowicz. Organizowali tam tzw. «czołówki oświatowe», mające zapewnić moralne oparcie dla walczących żołnierzy. Kilkumiesięczny pobyt na froncie zaważył na zmianie stosunku S. do sztuki, przeżywanej wcześniej jako najwyższa i absolutna wartość. Po powrocie w l. 1921/2 przebywała w domu rodzinnym w Biejkowskiej Woli, aby opiekować się najmłodszą chorą siostrą. Myślała tam o założeniu szkoły rzeźbiarskiej dla młodzieży wiejskiej. Wspólnie z Tencerem planowała nowe formy apostolstwa przez sztukę. Na ostatnim roku studiów oboje podjęli decyzję o wstąpieniu do zakonów i rezygnacji zarówno z łączącego ich związku, jak i ze sztuki. Tencer wybrał redemptorystów w Krakowie, zaś S. założone w r. 1918 przez matkę Elżbietę Czacką Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża, opiekujące się niewidomymi. Do zgromadzenia S. zgłosiła się 16 VIII 1922 w kaplicy Zakładu Niewidomych przy ul. Polnej w Warszawie. Nowicjat rozpoczęła 8 VII 1923 w nowo tworzącym się Zakładzie dla Niewidomych w Laskach pod Warszawą. Wykonała w tym czasie kilka rzeźb o treści religijnej: Matka Boska z Dzieciątkiem, Głowa Chrystusa (do zamierzonego krucyfiksu), medalion Matka Boska z Dzieciątkiem (wszystkie w brązie) oraz projekt kropielnicy (gips; wszystkie rzeźby znajdują się w Zakładzie Niewidomych w Laskach).
Czacka i Korniłowicz, mieli nadzieję, że S. – wykształcona i obdarzona talentem oraz głębokim życiem wewnętrznym – stanie się w przyszłości przywódczynią zgromadzenia. Po kilkunastu jednak miesiącach nowicjatu S. zachorowała na gruźlicze zapalenie otrzewnej o niezwykle ostrym przebiegu. Zmarła 24 I 1924 w warszawskim szpitalu «Omega» po kilku tygodniach nieustannego cierpienia, przyjmowanego świadomie w intencji «Dzieła Lasek». W dwa miesiące później (23 III) zmarł również F. Tencer. Ten niezwykły zbieg w czasie obu zgonów wywołał chwilowy kryzys wewnętrzny «Kółka» i poruszenie w środowisku artystycznym Warszawy; ks. Korniłowicz, obwiniany o wywoływanie egzaltacji religijnej wśród młodzieży i marnowanie talentów, na krótko odsunął się od pracy z «Kółkiem». Zwłoki S-ej, po kilkukrotnych przenosinach, pochowano ostatecznie po r. 1929 na cmentarzu Zakładu w Laskach. W r. 1934 pierwszy numer ,,Verbum” czasopisma środowiska, które powstało wokół «Kółka» i Zakładu w Laskach – otwierał fragment modlitwy napisanej przez S-ą …Panie jeśli taka będzie Wola Twoja; opublikowano w nim również wyjątki z pamiętnika S-iej.
Z sióstr S-iej, Henryka, zamężna Dembowska (1893–1942), związana w okresie międzywojennym ze środowiskiem socjalistycznego tygodnika „Światło”, została rozstrzelana w obozie koncentracyjnym Ravensbrück, zaś Barbara, zamężna Brukalska (1899–1980), była architektem, a po drugiej wojnie światowej profesorem Politechn. Warsz.
Młodzieńczy portret S-iej, przez Jana Rembowskiego (rys.), w: Laski (dom rekolekcyjny); Portret pośmiertny S-iej, przez J. H. Rosena, w: tamże (pokój M. E. Czackiej); Fot. S-iej (przed r. 1922) oraz fot. portretu S-iej przez J. Rembowskiego (ok. 1914, rys.), w Mater. Red. PSB; – Siostry zakonne w Polsce, Niepokalanów 1994 I (B. R. Wosiek); Ziemianie polscy XX wieku. Życiorysy: Andrzeykowicz – Żórawski, W. 1992 s. 6 (dot. matki S-ej); – Bohdańska M., Steinberg K., Siostra Katarzyna Sokołowska, w: W nurcie zagadnień posoborowych, W. 1970 IV 376–87; Chrześcijanie, W. 1976 II 221–3 (Cywiński B., Siostra Katarzyna – Zofia Sokołowska), 427–38 (Notatki osobiste, reprod. portretu S-iej); Landy T., Wosiek R., Ksiądz Władysław Kornilowicz, W. 1978 s. 46, 48, 61–2, 96; Ludzie Lasek, Oprac. T. Mazowiecki, W. 1987; Piwocki, Hist. ASP; Skrodzki W., Polska sztuka religijna 1900–1945, W. 1989 s. 105–11; Verbum (1934–1939) pismo i środowisko, L. 1976 I (szczególnie Kunowska-Porębna M., Nota biograf.); – Liebert J., Listy, [Wyd.] S. Frankiewicz, W. 1976; Służba ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918, W. 1929 (dot. rodziców S-iej); Tołwiński S., Wspomnienia 1895–1939, W. 1970 s. 126 (dot. ojca S-iej); – Arch. Zgromadzenia SS. Franciszkanek Służebnic Krzyża w Laskach: Dziennik osobisty i koresp. S-ej oraz wspomnienia o niej.
Barbara Rut Wosiek