Staniszewski Zygmunt Jan h. Pobóg (1686–1785), pisał się ze Staniszewic, sędzia ziemski warszawski, poseł na sejmy.
Ur. prawdopodobnie 31 V, był synem Jana (zm. 3 XII 1742), kaszt. wyszogrodzkiego i stronnika Czartoryskich. Miał czterech braci: Benedykta, łowczego łomżyńskiego, Michała Ksawerego, chorążego łomżyńskiego, Jana, oficera wojsk polskich, i Józefa, podstolego łomżyńskiego, oraz siostrę Mariannę Kramkowską.
S. przebywał za młodu na dworze Adama Sieniawskiego, kaszt. krakowskiego, hetmana w. kor. Doglądał spraw gospodarczych, pilnował w Tryb. Kor. interesów jego i hetmanowej Elżbiety Sieniawskiej, starał się o wybór przychylnych chlebodawcom posłów na sejmiku przedsejmowym warszawskim w r. 1724. Być może do związków z Sieniawskimi, z którymi przez Czartoryskich skoligacili się potem Poniatowscy, odnoszą się słowa S-ego w liście z r. 1779 do króla Stanisława Augusta, iż od r. 1718 służył w domu jego «familii»; możliwe jest jednak też, że jeszcze przed śmiercią Sieniawskiego w r. 1726 (tytułował się wtedy S. skarbnikiem lwowskim) związał się z woj. mazowieckim Stanisławem Poniatowskim. W dalszym ciągu dbał jednak o sprawy majątkowe rodziny Sieniawskich, w r. 1730 donosił córce zmarłego hetmana Zofii Denhoffowej o swej interwencji w sądach czerskich i warszawskich, upominając się przy tym o zaległe wynagrodzenie.
W r. 1733, po śmierci Augusta II, na sejmiku przedkonwokacyjnym ziemi czerskiej, S. został wybrany na sędziego kapturowego z pow. wareckiego i wraz z Pawłem Boskim, star. stromieckim, mianowany posłem z sejmiku do prymasa Teodora Potockiego z podziękowaniem za «staranie około dobra ojczyzny». Dn. 3 III 1739 został S. miecznikiem ziemi warszawskiej, a 4 VIII 1748 otrzymał nominację na urząd sędziego ziemskiego warszawskiego (we wspomnianym liście z r. 1779 twierdził, że był na tym urzędzie 41 lat, a więc od r. 1738). W ziemi mazowieckiej zasłynął jako sędzia i znawca prawa, z tego tytułu cieszył się szacunkiem i sympatią szlachty. Od 31 VI 1752, wraz z Walentym Puchałą, burgrabią czerskim, pełnił przez rok funkcję administratora komory ziemskiej warszawskiej. W r. 1754, jako stronnik «familii», posłował na sejm z ziemi warszawskiej i wraz z innymi «czartoryszczykami» skutecznie (12-krotnie zabierał głos) blokował wybór marszałka, aż do zerwania sejmu przez posła starodubowskiego Michała Strawińskiego. Czartoryscy chcieli w ten sposób uniknąć roztrząsania sprawy tzw. transakcji kolbuszowskiej, czyli podziału ordynacji ostrogskiej, ale na zerwaniu obrad zależało także posłowi francuskiemu Ch. F. de Broglie, który nie bacząc na zmieniony układ sił politycznych w Rzpltej realizował zalecenia swojego dworu z r. 1752. Wg jego relacji główny agent «sekretu królewskiego» (króla Francji Ludwika XV) Andrzej Mokronowski «za dobrą cenę» pozyskał do współpracy S-ego, który jako zaufany «familii» znał jej plany, mógł więc wprowadzać Czartoryskich w błąd, tak by przekonani o zamiarze utrzymania sejmu przez «patriotów» sami zerwali obrady. Istnienie tak karkołomnego spisku wydaje się mało prawdopodobne, relacje Brogliego świadczą wprawdzie o kontaktach S-ego z republikantami w trakcie sejmu, jednak utrzymanie ścisłych politycznych związków S-ego z Czartoryskimi nasuwa przypuszczenie, że jeśli w r. 1754 odgrywał on rolę szpiega, to raczej wiernego «familii». W r. 1760 posłował S. na sejm z ziemi czerskiej. Dn. 8 X t.r. wraz z posłem podolskim Mikołajem Stadnickim i posłem mińskim Janem Kłokockim wszedł w skład delegacji mającej nakłonić posła podolskiego Franciszka Leżeńskiego do wycofania protestacji. Misja zakończyła się fiaskiem, co S. tłumaczył brakiem bliższej znajomości z Leżeńskim. Na sejmiku warszawskim przed sejmem r.n. stronnik dworski, woj. mazowiecki Michał Rudziński nie dopuścił już do wyboru S-ego na posła. Natomiast na tym sejmiku uchwalono dla niego wynagrodzenie za reprezentowanie interesów ziemi przed tryb. piotrkowskim w sprawach przeciwko duchowieństwu. W r. 1763, dzięki «kradzieży» sejmiku deputackiego przez stronników «familii», S. wraz z pisarzem warszawskim Maciejem Sobolewskim, mimo wniesienia ok. 150 protestacji, został obrany deputatem na reasumpcję Tryb. Kor. w Piotrkowie. Związani z dworem krajczy kor. Adam Małachowski i woj. Rudziński przedsięwzięli jednak akcję mającą nie dopuścić do zaprzysiężenia obu deputatów.
Podczas bezkrólewia po śmierci Augusta III pełnił S. funkcję sędziego kapturowego i konsyliarza konfederacji warszawskiej. Na sejm elekcyjny 1764 r. posłował z ziemi warszawskiej. Podczas elekcji oddał głos z ziemi czerskiej i warszawskiej na Stanisława Poniatowskiego (którego znał od dziecka i z czasem zyskał sobie jego trwałą sympatię); podpisał też jego dyplom elekcyjny. Podpis S-ego widnieje również w gronie odbierających przysięgę na pacta conventa złożoną przez elekta. Posłował też S. na sejm koronacyjny, tym razem z ziemi czerskiej. Dn. 26 IX 1768 został obrany posłem, znowu z ziemi warszawskiej, ale sejm wobec powszechnego bojkotu wyborów nie doszedł do skutku. Na sejm rozbiorowy warszawski w l. 1773–5 posłował blisko dziewięćdziesięcioletni S. raz jeszcze z ziemi warszawskiej i był konsyliarzem konfederacji generalnej. Jako stronnik królewski wszedł w skład delegacji sejmowej, negocjującej m.in. traktaty rozbiorowe i reformę ustrojową, zasiadł też w kilku komisjach dla rozsądzenia sporów. Dn. 25 XI 1775 został odznaczony Orderem św. Stanisława.
S., który słynął z gościnności, był właścicielem dworku w Warszawie przy ul. Bonifraterskiej, na wprost kościoła p. wezw. św. Jana Bożego; dworek ten w r. 1784 darował córce Józefie. W ziemi czerskiej w pow. wareckim posiadał młyn na rzece Pilicy oraz dobra ziemskie: Gośniewice, Lipie, Ostrołękę i Pilicę (kupioną od Floriana i Bogusława Baranowskich w r. 1745); dobra te przekazał w r. 1784 synowi Tadeuszowi w zamian za dożywotnią pensję. Po żonie Mariannie przejął w dożywocie jej posagową wieś Wągrodno w pow. grójeckim, którą, w wyniku niefortunnych operacji finansowych prowadzonych w l. 1747–8, obciążył hipotecznie na sumę 30 tys. złp. W r. 1765 zawarł ugodę majątkową z rodziną Michałowskich, zatwierdzoną przez sejm w l. 1773–5. Na sejmie tym otrzymał jako «nagrodę zasłużonym» Świdnik z wójtostwem (w ekonomii samborskiej). S. zmarł po krótkiej chorobie w Warszawie 24 III 1785.
S. był czterokrotnie żonaty; jednak tylko o dwóch jego żonach zachowały się bliższe dane. Jedną z nich była Marianna (zm. ok. 1748), córka Józefa Michałowskiego, chorążego krakowskiego, i Teresy z Małachowskich, siostra Antoniego (zob.). Małżeństwo to było bezdzietne. Przez Mariannę był S. spowinowacony z Adamem Małachowskim (zob.), krajczym kor.; z korespondencji z nim wynika, że przynajmniej w l. czterdziestych S. ze swymi braćmi cieszył się jego protekcją. Ostatnią żoną S-ego była Katarzyna z Łączkowskich, córka Wiktoryna i Marianny z Różyńskich, 1.v. Tomaszowa Malinowska, z którą miał dwóch synów: Tadeusza Kryspina (zob.) i Bazylego Antoniego, oraz córki: Józefę i drugą nieznaną z imienia. Jedna z córek była żoną Wojciecha Moszczeńskiego, w r. 1779 deputata na Tryb. Kor. Prawdopodobnie świadectwem niepowodzeń wychowawczych S-ego jest przypisana mu w satyrze bibliograficznej z r. 1784 praca O wychowaniu przykładnym córek obywatelom.
Boniecki, XV 276–7; Niesiecki; Pol. Enc. Szlach., XI; Święcki, Historyczne pamiątki; – Elektorów poczet; Łoza, Kawalerowie; Sozański, Imienne spisy osób; – Bartoszewicz J., Kronika Pałacu Krasińskich, w: tenże, Dzieła, Kr. 1880 VIII 335; Czeppe M., Kamaryla pana z Dukli, W. 1998; Dernałowicz M., Portret Familii, W. 1982; Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni, Wr. 1971; Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr. 1911 II; Korzon, Wewnętrzne dzieje, IV; Rafacz J., Sejmik gospodarski ziemi warszawskiej 1717–1772, Spraw, z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz., Wydz. 2, R. 32: 1939 z. 1–3 s. 2–6; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; Zielińska T., Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach XVIII w., W.–Ł. 1987; – Choromański S., Kazanie na obchód pogrzebu WJP Tomasza Pobóg Staniszewskiego, W. 1797; Diariusz sejmu electionis w Warszawie, w: Zebranie dyariuszów trzech walnych sejmów, Wyd. S. Rembieliński, W. 1765; Diariusz sejmu 1760 walnego warszawskiego 6 października 1760 zaczętego, Wyd. F. K. Mroczko, „Przegl. Archeol.” 1888 z. 4 s. 165–85; Diariusze sejmowe z w. XVIII, III (z r. 1754); Vol. leg., VII 218, 221, 277, 310, VIII 5, 8, 18, 26, 29, 37, 39, 49, 54, 241, 343, 350–1, 517, 574, 608, 780, 808; – „Gaz. Warsz.” 1785 supl. nr 26; „Kur. Pol.” 1748 nr 612; – AGAD: Metryka Kor., 289, 299, Sig. 26 k. 91v, Sig. 27 s. 84, W. Ekonom., 862; B. Czart.: rkp. 736 s. 547–9, rkp. 3856, 3857, 5954 nr 40011–40031; B. Narod.: rkp. III 3251; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 5596, 8320, 8349; B. Ossol.: rkp. 11838.
Dorota Dukwicz