Podgórski Zygmunt Marian Andrzej (1879–1939), nauczyciel, wizytator szkół powszechnych, działacz oświatowy. Ur. 28 IX w Gaju w pow. krakowskim, był synem Jana, nauczyciela w szkole ludowej w Szczakowej, i Filomeny z domu Pisztek. Uczył się w l. 1892–1900 w gimnazjum w Tarnowie. Od r. 1900 studiował historię i geografię na Wydziale Filozoficznym UJ, studia ukończył w r. 1904. Od lat szkolnych do końca życia był czynny w Sodalicji Mariańskiej, w okresie uniwersyteckim należał do «Eleusis». Pracę zawodową rozpoczął jesienią 1904, mianowany 9 IX t. r. suplentem w gimnazjum w Jarosławiu, gdzie jednocześnie prowadził bursę gimnazjalną dla chłopców. W r. 1908 złożył państwowy egzamin na nauczyciela szkół średnich w zakresie historii i geografii. Działał w Tow. Szkoły Ludowej (TSL) i opracował dla potrzeb jarosławskiego koła TSL broszurę pt. Powiat jarosławski pod względem kulturalnym i oświatowym (Kr. 1909). Dn. 15 XII 1908 został przeniesiony do gimnazjum w Nowym Targu, gdzie formalnie był zatrudniony do 10 VIII 1913, kiedy otrzymał posadę rzeczywistego nauczyciela w I Gimnazjum polskim w Tarnopolu. Faktycznie, z chwilą przejścia do Nowego Targu, rokrocznie dostawał urlop dla pełnienia obowiązków nauczycielskich w utworzonym w r. 1908 przez TSL gimnazjum w Białej koło Bielska, które w r. 1909 uzyskało prawa publiczności i nosiło odtąd nazwę Polskiego Prywatnego Gimnazjum Realnego. W Białej P. należał do Tow. Gimnastycznego «Sokół», założył też kilka nowych gniazd «Sokoła» w Bielsku i na wsi. Szczególnie intensywnie działał, razem z Tadeuszem Mikułowskim, w TSL; m. in. jeździł z odczytami, mającymi na celu rozbudzenie świadomości narodowej, był «duszą pracy wśród polskich robotników i chłopów bialskobielskich» (S. Rymar, Pamiętnik, Cz. 3 s. 179). Wspólnie z T. Mikułowskim organizował także kółka rolnicze. Białą opuścił w r. 1913. P. był przed r. 1914 członkiem Ligi Narodowej.
W czasie pierwszej wojny światowej został na krótko zmobilizowany do wojska austriackiego. Po zwolnieniu przez pewien czas uczył w polskiej szkole w Ołomuńcu, utworzonej dla młodzieży ewakuowanej z Galicji. W l. 1916/17 i 1917/18 był nauczycielem w gimnazjum w Bochni. Przeniesiony następnie do administracji szkolnej, objął 16 VI 1918 posadę inspektora Okręgu Szkolnego Chełmskiego. Z kolei 20 VI 1921 został inspektorem Okręgu Szkolnego Lubelskiego. W czerwcu 1925 mianowano go wizytatorem szkół powszechnych w Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego, lecz już 17 VIII t. r. został wizytatorem w Kuratorium Okręgu Szkolnego Poleskiego w Brześciu nad Bugiem. Dn. 1 X 1928 objął w Łodzi równorzędne stanowisko w Kuratorium Okręgu Łódzkiego, na którym pozostał do chwili likwidacji tego okręgu w lipcu 1932. Dn. 1 IX t. r. przeniesiono go w stan nieczynny i wkrótce na emeryturę. W r. 1925 był członkiem Zarządu Głównego Polskiej Macierzy Szkolnej. W czasie swej pracy w łódzkim Kuratorium P. ogłosił kilka prac, m. in. Sieć szkolna i realizacja powszechnego nauczania w powiecie wieluńskim (Ł. 1928), Dziesięciolecie szkolnictwa powszechnego na terenie województwa łódzkiego (Ł. 1929). Po przejściu na emeryturę P. pracował do wybuchu drugiej wojny światowej w prywatnym gimnazjum żeńskim Zofii Pętkowskiej (miał wówczas też uprawnienia do nauczania przedmiotów ścisłych i nauki o Polsce współczesnej). Jednocześnie działał gorliwie jako prezes diecezjalnej Akcji Katolickiej Mężów w Łodzi. W maju 1934 został wybrany do Rady Miejskiej Łodzi; w Radzie przewodniczył Frakcji Obozu Narodowego. Dn. 20 XII t. r. wybrano go na wiceprezydenta m. Łodzi. Funkcję tę, podobnie jak i radnego, pełnił do chwili rozwiązania w dn. 1 VII 1935 łódzkiej Rady Miejskiej przez ministra spraw wewnętrznych.
Gdy po zajęciu Łodzi przez Niemców utworzył się 6 IX 1939 Komitet Obywatelski w Łodzi, P. wszedł do jego Sekcji Oświaty i Kultury. Aresztowany w rocznicę odzyskania niepodległości z całą grupą działaczy społecznych, politycznych, inteligencji zawodowej i duchowieństwa został przywieziony 11 XI rano do obozu koncentracyjnego w Radogoszczy i następnego dnia, 12 XI 1939, rozstrzelany w masowej egzekucji w lasach lućmierskich.
P. był dwukrotnie żonaty: od r. 1906 z Marią z Pelców (zmarłą w r. 1912), i od r. 1917 z Marią z Chądzyńskich, która równocześnie z mężem była członkiem łódzkiej Rady Miejskiej z Frakcji Obozu Narodowego. Miał dwu synów: Zygmunta, architekta, który jako oficer rezerwy poległ w kampanii wrześniowej, i Kazimierza, oraz dwie córki: starszą – zakonnicę (w zakonie Zygmunta) – i Barbarę.
Olszewicz, Lista strat kultury pol. (mylna data śmierci); Kopia H., Spis nauczycieli szkół średnich w Galicji oraz polskiego Gimnazjum w Cieszynie, Lw. 1909; Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – Cygański M., Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi, Ł. 1965; Fedorowicz E., Rola i zasługi Towarzystwa Szkoły Ludowej w utworzeniu polskiego gimnazjum realnego w Bielsku-Białej na początku XX wieku, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1967 s. 400; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Samorząd miasta Łodzi w latach 1933–1937. Sprawozdanie z działalności Zarządu Miejskiego w Łodzi, Ł. 1938 s. 2, 5; Serafin T., Władze szkolne w latach 1917/18–1937/38, W. 1938 s. 181; Stemler J., Polska Macierz Szkolna… 1905–1925, W. 1926 s. 81, 85 (fot.); – Dziennik Urzędowy Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego RP, W. 1921 s. 267; toż za l. 1925, 1927, 1928, 1929, 1932 (Ruch służbowy); Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi, Ł. 1934, 1935; Kalendarzyk Profesorski Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych na r. 1913, Lw. [1913]; toż na r. 1918, Lw. 1918; Nasza walka o szkolę polską 1907–1917, W. 1934 II; Pigoń S., Z Komborni w świat, Kr. 1946; Rapalski S., Byłem w piekle, Wyd. 3., Ł. 1969; Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazjum w Bochni za rok szk. 1916/17, Bochnia 1917; toż, za r. szk. 1917/18–1918/19, Bochnia 1919; Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazjum w Jarosławiu za r. szk. 1905, Jarosław 1905; toż za r. szkolny 1906–1909, Jarosław 1906–1909; Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazjum w Tarnowie za r. szk. 1892/3, Tarnów 1893; toż za r. szkolny 1893/4–1899/1900, Tarnów 1894–1900; Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Wyższego Gimnazjum I w Tarnopolu za r. szk. 1914, Tarnopol 1914; Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimnazjum w Nowym Targu za r. szk. 1909/10, Nowy Targ 1910; toż za r. szk. 1910/11–1913/14, Nowy Targ 1911–1914; – „Przew. Oświatowy” 1912 Dod. nadzwycz. s. 1; „Spraw. Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych” R. 25: 1909 s. 11 (dod. do „Muzeum” 1909 I); – Arch. Państw. w Ł.: sygn. 12685–12711 (Protokoły Rady Miejskiej z l. 1934–5), Zbiór Druków i Pism Ulotnych dotyczący Komitetu Obywatelskiego – źródła cytowane na podstawie informacji Mieczysława Bandurki z Łodzi.); Arch. UJ: S. II 515, WF II 333–339, PKEN 30; B. Jag.: rkp. 9796 III (Rymar S., Pamiętnik, Cz. 1. s. 54, 151), 9798 III (toż, Cz. 3 s. 172, 179); B. PAN w Kr.: rkp. 7785 t. 5 (Zbiory Józefa Zielińskiego); Paraf. Narodzenia M. Bożej w Gaju: Księga chrztów, T. V s. 169 nr 29.
Alina Szklarska-Lohmannowa