Słupski (Światopełk-Słupski) Zygmunt, pseud. i krypt.: Lis, S. de Pillar, Republikanin, Z.Ś.S., Zet. Es., Zygmuntalis (1851–1928), literat, dziennikarz, krajoznawca. Ur. 21 (23?) XI w Śremie, był synem Franciszka i Anny z Biesiekierskich, bratem Feliksa (zob.).
S. uczył się w szkołach we Włocławku, Siedlcach i Warszawie. Był urzędnikiem kolejowym oraz zajmował się pracą literacką i dziennikarską, od l. siedemdziesiątych pisywał do „Gazety Lubelskiej” i do pism warszawskich („Tygodnik Powszechny”, „Echo”), miał też redagować (współredagować?) warszawski „Kurier Codzienny”. Osobno ogłosił kilka utworów dramatycznych o tematyce współczesnej, a mianowicie: Córunia. Komedia w 1 akcie (L. 1877, wyst. Dąbrowa Górnicza 1884), Wieczór św. Andrzeja, czyli Niebezpieczne żarty, drobnostka sceniczna w 1 akcie („Kalendarz Lubelski” 1878), Dwór i gromada. Obraz ludowy w 4 aktach (wyst. W. 1879, druk. W. 1879, Wyd. 2, W. 1881), Sprytny podlotek. Obrazek sceniczny w jednym akcie (wyst. W. 1875, druk. W. 1880, Wyd. 2, W. 1881). Występował z publicznymi odczytami w Warszawie i Krakowie. W r. 1885 był przez dziewięć miesięcy kierownikiem literackim „Gazety Radomskiej”, do której także pisywał (m. in. ogłosił w niej powieść Mańka). T.r. zorganizował w Radomiu prowincjonalną wystawę przemysłowo-rolnicza. Nie otrzymawszy zatwierdzenia władz rosyjskich na stanowisko redaktora „Gazety Radomskiej”, ustąpił z redakcji pod koniec r. 1885 i w r. 1886 wyjechał do Stanów Zjednoczonych (wg nekrologu w „Kurierze Warszawskim” – został «wydalony […] z granic byłej Kongresówki przez władze rosyjskie»).
S. osiedlił się w Nowym Jorku, założył tu polską księgarnię z wypożyczalnią książek i zainicjował wydawnictwo «Tania Biblioteka Polska», w którym ukazały się Wincentego Pola „Pieśń o ziemi naszej”, Antoniego Malczewskiego „Maria” i Adama Mickiewicza „Pani Twardowska”. Nawiązał też współpracę z wychodzącym w Buffalo czasopismem „Polak w Ameryce”, w którym zamieszczał szkice z dziejów Polski w XVIII i XIX w. Gdy mu księgarnia nie dawała spodziewanego dochodu, przeniósł się do Buffalo i objął redakcję „Polaka w Ameryce”. Zrezygnował z niej w grudniu 1890. Od połowy r. 1889 wydawał i ilustrował wychodzący przez kilka miesięcy w Buffalo dwutygodnik humorystyczny „Bocian”. W połowie r. 1890 przeniósł się do Filadelfii, gdzie założył i wydawał tygodnik „Patriota” (nr 1 z 18 VII), który sprzedał w sierpniu r.n. Nakładem S-ego jako redaktora „Patrioty” wyszło kilka książek, wydał też kalendarz na r. 1894. Publikował również w amerykańskiej prasie anglojęzycznej („Detroit Evening News”, „The Brooklyn Citizen”, „New York Journal”). W 350 rocznicę zgonu astronoma ogłosił przerobiony z angielskiego szkic Mikołaj Kopernik w związku z Kolumbem (Chicago 1893). Przekładał na angielski utwory Elizy Orzeszkowej i Henryka Sienkiewicza (osobno „Pójdźmy za Nim”, New York 1897). Za powieść Politykier. I. W Starym Kraju (Wyd. 1 w USA, Wyd. 2 W. 1920) otrzymał pierwszą nagrodę na konkursie z fundacji Ignacego Paderewskiego, a za «szkic do powieści» Z życia Polaków w Ameryce. W raju (pod pseud. S. de Pillar, Bay City, Mich. 1897, Wyd. 2 P. 1902) – drugą na konkursie literackim im. M. Kopernika. W r. 1897 ogłosił «szkic do powieści z życia amerykańskiego» Czwarty lipca (Bay City, Mich., też w wersji angielskiej). Spisał, podług opowiadań powstańców z 1863 r., Seweryna Gąseckiego „Pamiętniki” (P. 1895) i Juliana Lipińskiego „Wspomnienia tułacza” (Bay City, Mich. 1897).
W r. 1898 S. powrócił do kraju i osiadł w Poznaniu. Współpracował z „Dziennikiem Poznańskim”, w którym zamieścił, m. in. Szkic z dziejów sztuki naszej (odbitka P. 1900), «z angielskiego streścił i wstępem uzupełnił» aktualną publikację Boerzy i Kruger [!]. Zarys dziejów Transwalu (P. 1900, dwa wydania). W grudniu 1901 został wybrany na sekretarza nowo założonego w Poznaniu Tow. Muzycznego, sam zgromadził pokaźną kolekcję chopinowską, którą pokazał na wystawie w tym mieście w r. 1903. W r. 1901 założył w Poznaniu, redagował i ilustrował (do r. 1906) miesięcznik satyryczny „Bocian”, w r. 1902 zmienił jego tytuł na „Komar”; za włączenie się pisma w sprawę wrzesińską odsiedział pół roku (1902–3) w pruskim więzieniu w Poznaniu. Oddzielnie ogłosił Garść śmiechu i łez. Dziewięć satyr i humoresek (P. 1904). Od ok. r. 1904 prowadził w Poznaniu firmę wydawniczą. Zajął się wówczas kartografią, miał bowiem uzdolnienia rysunkowe wykorzystywane już dawniej. Ogłosił Mapę W. Ks. Poznańskiego z oznaczeniem posiadłości Pruskiej Komisji Kolonizacyjnej nabytych pod koniec 1906 r. (P. 1908) oraz Mapę Prus Zachodnich (P. 1908) – tu również oznaczył wsie nabyte przez Pruską Komisję Kolonizacyjną do r. 1906. W obu tych publikacjach podawał – celem napiętnowania – nazwiska ostatnich polskich właścicieli, którzy sprzedali swe posiadłości Niemcom. W r. 1909 wydał Skorowidz W. Ks. Poznańskiego […] obejmujący zupełny i dokładny spis wszystkich […] blisko 7000 miejscowości z podaniem także nazw urzędowych, parafii, poczty, ludności miast, liczby parafian i właścicieli Polaków (P.). Skorowidz ten zawierał poprawny zbiór dawnych nazw polskich. Taki sam spis opracował również dla byłych Prus Zachodnich, ale nie zdołał go wydać i rękopis ofiarował później Uniw. Pozn. W r. 1910 wyszła także Jedyna polska mapa W. Ks. Poznańskiego… (P.), a następnie Atlas ziem polskich, T. 1 cz. 1: Wielkie Księstwo Poznańskie (P. 1912). Mapy S-ego były odznaczane nagrodami na wystawach w Lublinie, Lwowie i Jarosławiu (tu złotym medalem). S. założył również w tym czasie w Poznaniu Tow. Geograficzne Słowiańskie (nie utrzymało się). Kontynuował poza tym działalność translatorską, m. in. przełożył H. George’a „Naukę ekonomii politycznej” (P. 1904, Wyd. 2 P. 1920), Voltaire’a „Drugi najazd szwedzki (Karol XII)” (P. 1905, Wyd. 2 W. 1920), A. Czechowa „Wybór 20 obrazków, satyr, humoresek i karykatur” (P. 1906), był też jednym z pierwszych w Polsce tłumaczy G. B. Shawa – jego przekład sztuki „The Philanderer” wystawiono po raz pierwszy pt. „Klub Ibsena (Bałamut)” w Teatrze Małym w Warszawie w r. 1907. W lipcu 1910 S. przebywał w Krakowie, gdzie wystawił na widok publiczny model swego projektu «mogiły Nieśmiertelnych», który opisał w broszurce Czym upamiętnić Rok Grunwaldzki (Kr. 1910).
W r. 1914, w kilka dni po wybuchu I wojny, S. został aresztowany, ale – dla braku dowodów – wkrótce zwolniony. W czasie wojny mieszkał przez dłuższy czas w Szamotułach, skąd urządzał wędrówki po całej Wielkopolsce, rysując z natury jej zabytki. W ten sposób «zebrał ogromny wprost zapas szkiców przedstawiających dziś wartość pierwszorzędną» (Stanisław Pawłowski). Zamierzał wykorzystać je w zakrojonym na wielką skalę wydawnictwie albumowym, z którego zdołał zrealizować tylko jedną część: Album naszych zabytków. T. 1: Kościoły drewniane. Cz. 1: Diec. gnieźnieńska (P. 1917). Po wojnie wydał jeszcze Mapę województwa poznańskiego w obecnych granicach… (Wyd. 2 P. 1921). W ostatnich latach życia S. zamieszkał prawdopodobnie w Warszawie, o czym świadczyłaby jego popularna książeczka Warszawa. I. Ludzie, od których ulice wzięły nazwy (W. 1926, z podobiznami rysowanymi przez autora). Podobny charakter miała publikacja Nasi wodzowie. Pierwsza setka: z czasów porozbiorowych (W. 1927, również z podobiznami rysowanymi przez autora). W t.r. ogłosił jeszcze pod pseud. Republikanin Prawdziwą historię Polski w zarysie (W.). Pod koniec życia publikował podobno artykuły w prasie polskiej i amerykańskiej. S. zmarł w Warszawie w szpitalu Dzieciątka Jezus 16 X 1928 i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
O jego stosunkach rodzinnych brak wiadomości.
Przy książeczce Warszawa I… (1926) S. spisał ważniejsze pozycje ze swego, zapewne opublikowanego dorobku, ale bez podania miejsca i roku druku (tu m. in. także: Polacy, których znać trzeba. Niezbędny podręcznik i Poznań. Krótka wiadomość o ludziach, od których ulice miasta wzięły nazwę).
Estreicher w. XIX, VII, l. 1881–1900, IV; Estreicher w. XIX, Wyd. 2, V 345 („Dzien. Pozn.”), VI 15 („Echo”), VIII 169 („Gaz. Lub.”), 243 („Gaz. Radomska”); Bibliogr. dramatu pol., II; Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol., I; Czajka M., Kamler M., Sienkiewicz W., Leksykon historii Polski, W. 1995; „Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst. […] na r. 1905”, W. 1905; „Ruch. Kalendarz encyklopedyczny na rok 1889”, W. 1889; Słown. Pracowników Książki Pol. (F. German, bibliogr.); Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1995–6 II–IV; Zieliński S., Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich, W. 1933; – Kumor S., Polskie debiuty Bernarda Shaw, W. 1971 s. 137 i n., 208 i n., 241; Michałowski K., Nieznane wspomnienie o Chopinie – Ignacego Krzyżanowskiego, „Roczn. Chopinowski” T. 17: 1985 s. 213–14 (bibliogr.); Nagiel H., Dziennikarstwo polskie w Ameryce i jego 30-letnie dzieje, Chicago 1894 s. 101–2, 115; [Pawłowski S.] St. P., Zygmunt Światopełk Słupski, „Ziemia” 1924 s. 109–11 (fot.); Pieprzyk J., Pracowity samotnik, „Głos Wpol.” 1978 nr 5 s. 4; tenże, Tajemniczy patriota, tamże 1977 nr 262 s. 4; – Filipowicz F., Moje wspomnienia, P. 1933; – „Kur. Pozn.” 1928 nr 488 s. 8; „Kur. Warsz.” 1928 nr 290 wyd. wieczorne s. 16, nr 291 wyd. poranne s. 4.; – IBL PAN w W.: Kartoteka bibliogr. (A. Bara).
Rościsław Skręt