Kazanowski Zygmunt z Kazanowa h. Grzymała (ok. 1563–1634), podkomorzy wielki kor. był synem Marcina, starosty wiskiego oraz felińskiego, i Katarzyny Tarłówny. Dworzanin dwóch królów, Stefana Batorego i Zygmunta III, głośny mistrz w sztuce wojennej, wychowawca królewicza Władysława i dworskiej młodzieży. Jako nauczyciel królewicza Władysława w zakresie sztuki wojennej i jego doradca, wyrobił sobie duży wpływ na przyszłego króla oraz znaczenie na jego dworze. Wcześnie zaczął K. swą służbę wojskową. Zrazu towarzysz chorągwi husarskiej i potem jej dowódca, niebawem został pułkownikiem królewskim. Już w r. 1588 dostał po ojcu, wraz z bratem Janem, starostwo felińskie. Brał udział w wojnach Batorego. Odznaczył się szczególnie w wyprawie multańskiej w r. 1600 i w wojnie inflanckiej ze Szwedami w r. 1602 pod Białym Kamieniem. Uczestniczył w bitwie pod Kircholmem w r. 1605. W czasie rokoszu M. Zebrzydowskiego stanął przy królu i dlatego doczekał się w r. 1607 pochwalnego panegiryku pt. „Korona Polska barzo smutna prośby serdeczne czyni” pióra nieznanego autora-regalisty, podpisanego kryptonimem B. S. W tym czasie był już K. starostą kokenhauskim. Panegirysta wspomina poza znanymi szczegółami biograficznymi o udziale K-ego w poselstwie do «węgierskich panów… pod Strigonium» (Ostrzyhom, Gran lub Esztergom).
Jako marszałek dworu królewicza Władysława (praefectus cubiculi) i członek rady wojennej odgrywał K. dużą rolę na wyprawach wojennych. W r. 1613 otrzymał starostwo krośnieńskie, a w r. 1617 barcickie. S. Kobierzycki zwie go też gubernatorem Inflant. Podczas kampanii rosyjskiej 1617 r. podsycał K. ambitne i warcholskie zapędy swego krewniaka, pułkownika Marcina Kazanowskiego, wichrzącego w obozie przeciw hetmanom. W r. n. jako strażnik w obozie królewicza intrygował wśród powierzonej mu młodzieży i rościł pretensje do dzielenia władzy z hetmanem K. Chodkiewiczem. Jerzy Ossoliński, późniejszy kanclerz, zwal K-ego «starym lisem». K. uczestniczył w kampanii chocimskiej. Jemu to przypisał W. Konopczyński Dyskurs o sejmie w r. 1630, w którym K. obszernie wypowiedział się w sprawie reformy sejmu. Na elekcji 1632 r. był członkiem deputacji, która przedstawiała elekta stanom. Dn. 4 II 1633 r. w czasie uroczystego pogrzebu Zygmunta III i królowej Konstancji w Krakowie K., już jako podkomorzy w. kor., niósł insygnia królewskie, polskie i szwedzkie, oraz łańcuch Orderu Złotego Runa. Oficjalne przyznanie podkomorstwa nastąpiło dopiero 10 II 1633 r. W tym czasie otrzymał też starostwo soleckie, mucharowskie i kłobuckie. W t. r. pociągnął jeszcze z królem Władysławem na swą ostatnią, smoleńską wyprawę.
K. zostawił dzieło o panowaniu Zygmunta III, pt. Res gestae Sigismundi Tertii Poloniae et Sueciae Regís, Magnique Ducis Lituaniae (b. m. i r.), dedykowane królewiczowi Władysławowi. K. był żonaty najpierw od r. 1590 z Zofią Warszewicką, a przed r. 1615 ożenił się z Elżbietą Humnicką, wojszczanką sanocką. Z pierwszej żony miał dwóch synów: Stanisława, starostę krośnieńskiego, jaworowskiego i przedborskiego, oraz Adama, kasztelana sandomierskiego i marszałka nadwornego kor., i trzy córki, Zofię, Helenę za Maksymilianem Ossolińskim, podskarbim w. kor., i Katarzynę za Janem Stanisławskim, starostą szydłowieckim. K. zmarł w Warszawie 13 VIII 1634 r. w 71 roku życia i został pochowany w kościele Św. Jana, gdzie synowie wystawili mu pomnik.
Estreicher; Enc. Org.; Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Niesiecki, I, V 61; Uruski; – Czapliński W., Na dworze króla Władysława IV, W. 1959 s. 16, 17, 22, 42, 61, 199; Kubala L., Jerzy Ossoliński, Lw.–W. 1924; Naruszewicz A., Historya J. K. Chodkiewicza, W. 1805 I 40, 127, II 107, 110, 122, 218; Niemcewicz J. U., Dzieje panowania Zygmunta III, W. 1819 I 474, III 134–5, 140, 142, 613; Rastawiecki E., Imionnik cudzoziemców Adama Kazanowskiego, „Bibl. Warsz.” 1853 t. 2 (50) s. 443; – Kobierzycki S., Historia Vladislai principis, Gd. 1655 s. 16, 17, 914; Listy Władysława IV do Krzysztofa Radziwiłła 1612–1632, Wyd. A. Muchliński, Kr. 1867 s. 3, 79, 88, 94; Ossoliński J., Pamiętnik, Oprac. J. Kolasa i J. Maciszewski, Wr. 1952; Piasecki P., Chronica gestorum in Europa singularium, Kr. 1645 s. 223, 240; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, Wyd. J. Czubek, Kr. 1916 I; Radziwiłł A. S., Pamiętniki, Wyd. E. Raczyński, P. 1839 I 135, 144, 149, 220; Reforma elekcji czy naprawa Rzeczypospolitej. (Wybór źródeł 1630–1632), Wyd. W. Konopczyński, Arch. Kom. Hist., Kr. 1949 XVI 265–77; Starowolski, Monumenta Sarmatarum, s. 26l.
Adam Przyboś