Sołowij Adam Jan (1859–1941), lekarz ginekolog, profesor Uniw. Lwow. Ur. 26 V w Poturzycy (pow. sokalski) w Galicji, był synem Jana i Wandy z Riegerów, młodszym bratem Tadeusza (zob.).
Po zdaniu matury 21 VI 1878 w Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, studiował S. medycynę na UJ w Krakowie i uzyskał stopień doktora wszech nauk lekarskich 29 III 1884. Następnie do r. 1887 specjalizował się w Wiedniu z położnictwa i ginekologii u L. Banda, R. Chrobaka, E. Ehrendorfera, K. Pawlika i L. Piskačka; równocześnie pełnił obowiązki elewa operacyjnego w klinice J. Spätha. Z powodów osobistych (przeprowadzenie rozwodu z pierwszym mężem przez jego przyszłą żonę) przeniósł się na Węgry i w l. 1887–97 prowadził prywatną praktykę ginekologiczno-położniczą w Pressburgu (obecnie Bratysława). W tym okresie rozpoczął działalność naukową badaniami nad stanami zapalnymi macicy (Zur Behandlung chronischer Gebärmutterhalskatarrhe, „Centralblatt für Gynäkologie” 1888 nr 14).
W r. 1897 przeniósł się S. do Lwowa i objął stanowisko asystenta w Krajowej Szkole Położnych u Adama Czyżewicza. Zajmował się wówczas operacyjnym leczeniem mięśniako-włókniaków macicy (Rzut oka na rozwój i obecny stan leczenia operacyjnego mięśniakowłókniaków macicy, „Przegl. Lek.” 1899 nr 16), przetok moczowych (O postępach w leczeniu przetok moczowych, tamże 1900 nr 35–6) i raka macicy (O leczeniu operacyjnym raka macicy, tamże 1901 nr 40). Habilitował się w r. 1900 na Wydz. Lekarskim Uniw. Lwow.; 11 I r.n. uzyskał status docenta prywatnego położnictwa i ginekologii i podjął pracę w uniwersyteckiej klinice położniczo-ginekologicznej. W l. 1902–3 był S. prezesem Lwowskiego Tow. Lekarskiego (LTL). W r. 1905 ogłosił w „Przeglądzie Lekarskim” (nr 11) opis nowego typu miednicomierza, tzw. cyrkiel Sołowija, o działaniu opartym na zasadzie dźwigni dwuramiennej (Nowy cyrkiel do mierzenia prostego wchodu miednicy), który jednak nie znalazł szerszego zastosowania. Dn. 29 I 1908 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. W r. 1910 został prymariuszem oddziału położniczo-ginekologicznego Szpitala Powszechnego Krajowego we Lwowie i równocześnie dyrektorem działającej przy nim Krajowej Szkoły Położnych. Dla jej potrzeb opracował podręcznik Nauka położnictwa dla położnych (Lw. 1911, 1922).
W r. 1920 został S. mianowany profesorem zwycz. i objął po Władysławie Bylickim kierownictwo katedry oraz kliniki położnictwa i ginekologii Uniw. Jana Kazimierza. W końcu lipca r.n. zrzekł się katedry, powrócił do Państwowego Szpitala Powszechnego, gdzie był ordynatorem oddziału położniczo-ginekologicznego i dyrektorem Państwowej Szkoły Położnych aż do przejścia na emeryturę w r. 1930. W tym okresie propagował w Polsce kleszcze Kiellanda (O stosowaniu wysokich kleszczy Kiellanda, „Tyg. Lek.” 1920 nr 1), a także wykonywał wiele cięć cesarskich, będących wówczas nowością i zajął zdecydowane stanowisko w sprawie ich stosowania jako działania korzystnego dla matki i dziecka (O rozszerzeniu wskazań do cięcia cesarskiego brzusznego, „Ginekologia Pol.” 1921 z. 7–9). S. zdobył szerokie uznanie jako znakomity praktyk i operator, przyczynił się w znacznym stopniu do stworzenia w Polsce podstaw ginekologii operacyjnej i nowoczesnego położnictwa, opartego na najnowszych zdobyczach wiedzy. Ogółem opublikował 46 prac dotyczących także leczenia przewlekłego nieżytu szyjki macicy i jej rozszerzania za pomocą metreuryzy, ciąży trąbkowej, poporodowej atonii macicy, tamponady Dührssena, stwardnienia tętnic macicznych oraz postępowania porodowego w przypadkach zwężenia miednicy i ściśnionej macicy. Z okazji przejścia na emeryturę i dwudziestolecia pracy naukowej poświęcono S-owi specjalny numer „Ginekologii Polskiej” (1931 z. 10–12). W l. trzydziestych, po przyjęciu przez LTL restrykcji co do członkostwa lekarzy Żydów, ostentacyjnie wystąpił S. z towarzystwa. W l. 1936–9 był prezesem Lwowskiego Tow. Ginekologicznego. Pasją S-a aż do późnej starości było myślistwo; działał w Galicyjskim (potem Małopolskim) Tow. Łowieckim, brał udział w wystawach łowieckich i publikował w „Łowcy”. Był też kolekcjonerem wschodnich dywanów.
Po wkroczeniu Niemców do Lwowa S. został aresztowany przez Gestapo wieczorem 3 VII 1941 wraz z 19-letnim wnukiem Adamem Mięsowiczem; w nocy z 3 na 4 VII obaj zostali rozstrzelani razem z innymi profesorami lwowskich uczelni na Wzgórzach Wuleckich. Zwłoki najpierw pogrzebano na miejscu egzekucji, potem w celu zatarcia zbrodni prawdopodobnie spalono w Lesie Krzywczyckim pod Lwowem (październik 1943).
W małżeństwie zawartym 12 VII 1886 z Jadwigą Zarębiną z Kellerów (1855–1942), miał S. dwoje dzieci: córkę Wandę (16 IV 1887 – 24 I 1966), zamężną za Władysławem Mięsowiczem, i syna Wojciecha (12 I 1889–1941).
Po wojnie na Uniw. Wrocł. imię S-a upamiętniono na tablicy poświęconej zamordowanym profesorom lwowskim. Jego postać znajdowała się na płaskorzeźbie L. Szternsztejn, wykonanej ok. r. 1973 dla Inst. Medycznego we Lwowie (obecne miejsce przechowywania nieznane); poświęcony m.in. jego pamięci pomnik zbiorowego autorstwa E. Myśki, wzniesiony pod koniec l. siedemdziesiątych na miejscu kaźni, został zniszczony na polecenie miejscowych władz radzieckich.
Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w.; Przegląd piśmiennictwa lekarskiego polskiego 1900–1922, W. 1900–32; Gliński J. B., Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar drugiej wojny światowej, Wr. 1997 I (fot.); Słownik polskich towarzystw naukowych, W. 1994 II cz. 2; Waszyński E., Obara M., Sylwetki zasłużonych ginekologów polskich, P. 1991 (fot.); Wychowankowie Uniwersytetu Jagiellońskiego – ofiary II wojny światowej (1939–1945). Biogramy, Kr. 1995 I; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Roczn. lek. RP, W. 1933/4, 1936, 1938; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1924/5 s. 320; – Albert Z., Kaźń profesorów lwowskich, lipiec 1941, Wr. 1989 (fot.); tenże, Zamordowanie 25 profesorów wyższych uczelni we Lwowie przez hitlerowców w lipcu 1941 r., „Przegl. Lek.” R. 20: 1964 nr 1 s. 62–3 (fot.); Bolewski A., Pierzchała H., Losy polskich pracowników nauki w latach 1939–1945. Straty osobowe, Wr. 1989; Hahn W., Kronika Uniwersytetu Lwowskiego 1898/9 – 1909/10, Lw. 1912 II (częściowa bibliogr.); Herman M. W., Z kroniki Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego, Lw. 1907 s. 22; Hist. Nauki Pol., IV cz. 1–2; Kotarska E., Tekturowe tablice, „Gaz. Wyborcza” 1996 nr 209; Krogulski S., Pół wieku. Zarys działalności Małopolskiego Towarzystwa Łowieckiego 1876–1926, Lw. 1926; Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, Zestawił J. Białynia Chołodecki, Lw. 1909 s. 352; Księga pamiątkowa wydana w dwudziestopiątą rocznicę istnienia Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza 1894–1919, Lw. 1920 s. 33–5; Łapiński Z., Wkład kliniki lwowskiej w polską naukę położniczą, „Wiad. Lek.” T. 29: 1976 nr 20 s. 1874–5; Mars A., Klinika położniczo-ginekologiczna lwowska. Jej powstanie, rozwój i wyniki, W. 1904 s. 62; Mączewski S., Słowo wstępne, „Ginekologia Pol.” T. 10: 1931 z. 10–12 s. 619–24 (częściowa bibliogr., fot.); Raport Karli Lanckorońskiej, „Odra” 1977 nr 4 s. 5–6; Straty kultury polskiej 1939–1944, Red. A. Ordega, T. Terlecki, Glasgow 1945 II 524 (mylnie jako Sołowiej); Walczak M., Szkolnictwo wyższe i nauka polska w latach wojny i okupacji 1939–1945, Wr. 1978; Waszyński E., Fizjopatologia porodu w polskiej myśli i praktyce medycznej w XIX wieku, P.–Leszno 1989; Wiczkowski J., Lwów, jego rozwój i stan kulturalny oraz przewodnik po mieście, Lw. 1907 s. 183, 223, 620; Wojtkiewicz-Rok W., Dzieje Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1894–1918, Wr. 1992; Zwoździak W., Historia Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego, „Arch. Hist. Med.” T. 27: 1964 nr 3 s. 202–3, T. 28: 1965 nr 3 s. 221–2; – „Przegl. Lek.” R. 2: 1946 nr 1–3 (nekrolog); – Arch. UJ: sygn. S II 514, S II 519, WL II 504, WL II 546; B. Jag.: rkp. 8097 k. 173–174; B. Narod.: rkp. 7351 t. 62 k. 77; B. Ossol.: rkp. 14079; – Mater. Red. PSB: Notatka autobiograficzna S-a z r. 1934; – „Kronika rodziny Sołowijów/Sołowij Family Chronicle” nr 1 Sierpień/August 1984 (mszp. powielany) i „Drzewo genealogiczne rodziny Sołowijów, 1842 – sierpień 1984” w posiadaniu Alexandry Sołowij Watkins w Bostonie (USA).
Stanisław Tadeusz Sroka