Sporzyński Adam Przemysław (1906–1985), chemik. Ur. 6 I w Warszawie, był synem Ksawerego (zob.) i Zofii ze Straszewiczów.
S. uczył się w Szkole Handlowej w Łodzi, a następnie w Gimnazjum św. Wojciecha w Warszawie i tam w r. 1924 zdał maturę. Studia z zakresu chemii odbył na Uniw. Warsz. W l. 1928–38 pracował w dziale I (Syntezy chemiczne) Wojskowego Inst. Przeciwgazowego (WIP) przy ul. Ludnej w Warszawie, podlegającego Min. Spraw Wojskowych. Opublikował w tym czasie (wraz z Eustachym Gryszkiewiczem-Trochimowskim) pracę pt. Badanie nad dwuetyloarsyną („Roczniki Chemii” R. 9: 1929 s. 741–6). Pracę doktorską pt. Badania w szeregu związków naftalenoarsenowych. Pochodne a-naftylometyloarsenu („Roczniki Chemii” R. 14: 1934 s. 1293–308), pisaną pod kierunkiem Wiktora Lampego, obronił w grudniu 1930, otrzymując stopień doktora chemii. W poł. l. trzydziestych zespół chemików WIP, kierowany przez Gryszkiewicza-Trochimowskiego, w skład którego wchodzili S. oraz Jakub Wnuk, pracował nad metodą syntezy związków fluoroorganicznych i wytworzył gaz bojowy o wysokiej toksyczności (fluorooctan metylu), działający na system nerwowy zwierząt i ludzi; przewyższał on znacznie siłą rażenia znane w krajach zachodniej Europy gazy bojowe. Po pierwszych eksperymentach wykonanych na zwierzętach, prace nad fluorooctanem objęto tajemnicą wojskową. Od r. 1931 współpracował S. z Zakł. Technologii Organicznej II Politechn. Warsz., w którym prowadzono badania nad gazami bojowymi i zabezpieczeniami przed nimi. W czasie od sierpnia 1931 do czerwca 1932 odbył kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Cieszynie; otrzymał stopień podporucznika (starszeństwo od 1 I 1934). W l. 1938–9 był kierownikiem laboratorium i zastępcą kierownika działu w Inst. Technicznym Lotnictwa (ITL) w Warszawie. W 2. poł. sierpnia 1939 został skierowany na kurs oficerów w Szkole Uzbrojenia w Warszawie.
Po wybuchu drugiej wojny światowej zgłosił się S. do ITL 2 IX 1939 i otrzymał przydział do bazy 1. p. lotnictwa w Warszawie. Już jednak 5 IX został wraz z pracownikami ITL ewakuowany z Warszawy na południowy wschód (dokumentację badań nad fluorooctanem spalono na terenach Fortu Bema) i przekroczył granicę rumuńską. Na skutek trudności stawianych przez władze rumuńskie dopiero w 2. poł. listopada przedostał się do Jugosławii, a stamtąd do Francji. Do Paryża dotarł 7 XII t.r. i został przydzielony do tworzonego we Francji polskiego lotnictwa. Po upadku Francji w końcu czerwca 1940 przepłynął z Port Ventres (przy granicy hiszpańskiej) do Oranu, a następnie przez Gibraltar przedostał się do Wielkiej Brytanii. W poł. lipca 1940 został skierowany w stopniu porucznika do bazy Polskich Sił Powietrznych w Blackpool, a w grudniu t.r. – do obsługi naziemnej polskiego 302. Dyonu Myśliwskiego Poznańskiego w Kenley, potem w Jurby. Nawiązał kontakt z brytyjskim Min. Zaopatrzenia Wojennego (Ministry of Supply) w Londynie (7 XII 1941) i otrzymał skierowanie do Imperial College of Science and Technology z zadaniem odtworzenia z pamięci syntezy fluorooctanu. Po pierwszych pomyślnych próbach został przeniesiony do Central Chemical Laboratory w Cambridge, gdzie dodano mu do pomocy dwóch toksykologów brytyjskich; próby fizjologiczne odbywały się w Inst. Gazowym w Porton koło Salisbury. Prace nad wytwarzaniem nowego gazu bojowego zakończył w listopadzie 1942. Brytyjczycy, którzy nazwali fluorooctan «Nerve Gas», odsunęli S-ego od dalszych prac nad nim; w dokumentacji tego wynalazku pominięto wkład polskiej myśli technicznej. Od wiosny 1943 do r. 1947 pracował S. ponownie w Imperial College of Science and Technology, prowadząc badania kwasu cyjanowodorowego i publikując prace na ten temat. W grudniu 1946 został zwolniony z wojska w stopniu kapitana. W r.n. opublikował w „Recueil des traveaux chimiques des Pays-Bas” artykuł omawiający prace WIP nad wytworzeniem fluorooctanu pt. Organic fluorine compounds in the aliphatic, Series I. General method of preparation (R. 66 s. 413–18, współautorstwo z Gryszkiewiczem-Trochimowskim i Wnukiem). Od lipca 1947 do września 1948 pracował w National Chemical Laboratory w Teddington (Middlesex) i jednocześnie wykładał chemię w Polish University College w Londynie (jako visiting lecturer, 1947–8).
W końcu 1948 wyjechał S. wraz z rodziną do USA, gdzie jako chemik pracował do r. 1957 w zakładach «Chrysler Motors» w Highland Park (Michigan), a następnie w l. 1957–61 w «Garwood Industries» w Ypsilanti (Michigan); tu miał duże osiągnięcia w dziedzinie zastosowania włókien szklanych do produkcji łodzi. Prasa amerykańska pisała o jego wynalazku, a telewizja nadała program na ten temat. S. opracował też projekt słupa telefonicznego z tego tworzywa. W l. pięćdziesiątych był współzałożycielem i aktywnym członkiem sodalicji mariańskiej w Ann Arbor (Michigan), prowadzącej działalność charytatywną. Uczestniczył też finansowo w rozbudowie szkoły św. Tomasza w tej miejscowości, a także w życiu środowiska polonijnego. W l. 1961–4 pracował w «General Electric» w Coshocton (Ohio), a następnie w «TRW Incorporated» w Cleveland (Ohio), skąd w r. 1972 przeszedł na emeryturę. S. lubił podróżować, a mając łatwość w nawiązywaniu kontaktów z ludźmi, pozyskał sobie wielu przyjaciół na całym świecie. Po r. 1956 przyjeżdżał wielokrotnie do Polski. Zmarł 30 V 1985 w Cleveland i pochowany został na miejscowym cmentarzu.
S. był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa (przed r. 1936) z Krystyną z Przybyszewskich (zm. 1959), chemiczką, która w USA pracowała w laboratorium szpitala uniwersyteckiego w Ann Arbor, miał synów: Jerzego (George, ur. 1938), inżyniera elektryka, Przemysława (Robert, ur. 1939), i Pawła (Paul, ur. 1947), pracownika koncernu prasowego «Columbus Dispatch Newspaper». Drugie małżeństwo S-ego (ślub: 20 IX 1960) z Jadwigą Hahn, lekarzem okulistą, która po dalszych studiach medycznych w USA podjęła pracę lekarza psychiatry, pozostało bezdzietne.
Katalog polskiej literatury matematyczno-przyrodniczej, Kr. 1936–9 XVIII–XIX; – Lachman R, Polski „Nerve Gas”, „Wiadomości” (Londyn) 1979 nr 1710; Orski K., Tajne arsenały, W. 1974 s. 97, 100–7; Siemion I. Z., Reakcje imienne chemików Polaków, W. 1987 s. 106–10; – Polish University College. Report of the Principal for the Period 1947–1953, London 1953 s. 67; – Arch. Uniw. Warsz.: sygn. RP 18067 (akta studenckie S-ego); CAW: sygn. 1689 (akta osobowe S-ego); – Informacje i wypisy z dokumentów dot. S-ego z Arch. IPiM Sikorskiego, Min. Opieki Społecznej USA i in., sporządzone przez Dariusza v. Güttner-Sporzyńskiego z Londynu; – Informacje synów S-ego: Jerzego, Przemysława i Pawła z USA, oraz bratanka, Andrzeja z W.
Stanisław Konarski