Rosczewicz (Roszczewicz) Adam (zm. 1666), prawnik, profesor, rektor i podkanclerzy Uniw. Krak. Ur. w Słupcy (woj. kaliskie), pochodził z niezamożnej rodziny mieszczańskiej, był synem Jana.
Początkowo R. kształcił się w Kolegium Lubrańskiego w Poznaniu (1622). Do metryki Uniw. Krak. wpisał się w półr. zim. 1623/4; bakalaureat uzyskał w r. 1625, a mistrzostwo sztuk wyzwolonych w r. 1626. Jako docent extraneus na Wydziale Artium wykładał tylko w l. 1626–7, następnie, prawdopodobnie w l. 1627/8–30 uczył w Akademii Lubrańskiego, skąd w r. 1630 (lub 1631) został wysłany jako dyrektor w pierwszym składzie nauczycieli do nowo utworzonej kolonii akademickiej w Białej Podlaskiej. Po powrocie na podstawie wydanej w r. 1635 Questio de consursu causarum (Kr.) został w r. 1636 inkorporowany do Kolegium Mniejszego, w którym, z przerwami, wykładał do r. 1644, mimo że od r. 1642, po ogłoszeniu Questio de contractu matrimonii (Kr.) jako senior Bursy Jurystów należał do Kolegium Prawniczego. W r. 1645 przeniósł się ostatecznie na Wydział Prawa, którego dziekanat sprawował pięciokrotnie i na którym przedłożywszy tezę Questio iuridica de solutione decimarum (Kr.) promował się 11 XII 1657 na doktora praw.
Pracę pedagogiczną łączył R. początkowo (w l. 1637–44) z notariatem w konsystorzu krakowskim. Związany tym z krakowską kurią biskupią po r. 1642 zyskał szczególne zaufanie bpa Piotra Gembickiego, któremu zawdzięczał szybki awans w karierze kościelnej. Do posiadanego od r. 1640 probostwa w Smardzowicach dołączył przed r. 1648 kanonię w kolegiacie Św. Michała na zamku krakowskim, a r. n. kanonię katedralną; z prezenty Uniwersytetu otrzymał w r. 1648, ufundowany przez siebie, archidiakonat kolegiaty Wszystkich Świętych i prepozyturę kościoła Św. Mikołaja (1657–66). Z czasem stał się bliskim współpracownikiem Gembickiego, pełniąc m. in. obowiązki sędziego surogata w konsystorzu u boku sufragana i oficjała Wojciecha Lipnickiego. Popierał również gorliwie politykę biskupa w jego konflikcie z Uniwersytetem, np. w toczącym się w l. 1649–51 zatargu o obsadę opróżnionej po śmierci Jakuba Papenkowica prepozytury Św. Floriana; wraz z gronem zwolenników Gembickiego (J. Górski, A. Grabianowski, W. Łańcucki i in.) opowiedział się za kandydaturą Zygmunta Gregorowica przeciw Stanisławowi Jurkowskiemu popieranemu m. in. przez Stanisława Różyckiego, Jana Brożka, Marcina Radymińskiego i Sebastiana F. Stryjewica. Mimo głosów krytycznych, jakie budziła jego postawa w niektórych kręgach uniwersyteckich (ich przejawem była m. in. szydercza opinia w zjadliwym pamflecie «Jottusa malarza rzymskiego», pióra prawdopodobnie J. M. Zyskiewica), po tragicznej śmierci (1 X 1655) w czasie oblężenia Krakowa Macieja Kraśnickiego został obrany na konwokacji zwołanej w dn. 16 X przez wicerektora Gabriela Ochockiego rektorem na półr. zim. 1655/6.
Urząd rektora pełnił bez formalnej elekcji przez cały czas okupacji szwedzkiej, tj. w półr. zim. 1655/6, letnim 1656, zimowym 1656/7 oraz po wyzwoleniu miasta do początku semestru zimowego 1657/8, co zresztą wywołało później krytyczne zastrzeżenia jego przeciwników, kwestionujących legalność sprawowanej w ten sposób władzy. W perspektywie dalszego rozwoju wypadków powierzenie godności rektorskiej osobistości o niezwykle twardej i bezkompromisowej postawie, łączącej przy tym siłę charakteru z taktyczną zręcznością w stosunkach z władzami okupacyjnymi, okazało się dla Uniwersytetu bardzo korzystne. Już w czasie narady wojennej na zamku wawelskim w dn. 13–17 X 1655 R., podówczas dziekan Wydziału Prawa, wraz z Wojciechem Łańcuckim stanowczo sprzeciwił się wszelkim układom ze Szwedami, oświadczając m. in., że «bez krwi i ducha musi być ten, kto widząc pochyloną ku upadkowi Rzeczpospolitą wątpi o jej ratunku». Dn. 10 VI 1656 na zgromadzeniu duchowieństwa w kościele Dominikanów, stojąc na czele delegacji Uniwersytetu, odrzucił żądania złożenia przysięgi na wierność Karolowi Gustawowi i po dalszych bezowocnych pertraktacjach nazajutrz zawiadomił o uchwale Uniwersytetu o gremialnym opuszczeniu miasta przez profesorów i o rozwiązaniu uczelni. Sam za zgodą Wirtza pozostał jednak w Krakowie wraz z W. Łańcuckim, Samuelem Formankowicem, Szymonem Makowskim i Janem Machatarem celem strzeżenia gmachów uniwersyteckich; kierował odtąd przez cały czas okupacji ochroną mienia uczelni. W dn. 20 XI 1656 odmówił – jako «persona spiritualis» i rektor Uniwersytetu – ogłoszenia rozkazu gubernatora gen. P. Wirtza, zabraniającego odprawiania nabożeństw w kościołach krakowskich w dni powszednie. W maju 1657 interweniował u Wirtza w związku z żądaniami nowego gubernatora, D. Bethlena, by duchowni i akademicy złożyli przysięgę wierności na ręce komisarzy siedmiogrodzkich, a w sierpniu t. r. udzielił poparcia tajnemu antyszwedzkiemu sprzysiężeniu mieszczan i profesorów Uniwersytetu. Jeszcze przed 30 VIII 1657, czyli przed opuszczeniem miasta przez Szwedów wszedł do komisji powołanej przez Jana Kazimierza «ad recipienda sacra et profana scriptorum monumenta itemque sacras reliquias revidendas», które sam już poprzednio starał się ratować, zabierając do siebie fragmenty szczątków św. Stanisława ze sprofanowanego i ograbionego ołtarza w katedrze wawelskiej.
Po ustąpieniu załogi szwedzkiej natychmiast zajął się R. energicznie uruchomieniem Uniwersytetu, wydając 8 IX 1657 drukowany mandat Cum singulari Dei… o wznowieniu zajęć, z wezwaniem profesorów i młodzieży do powrotu w ciągu miesiąca. Złożywszy godność rektorską w ręce wybranego na półr. letn. 1657 Franciszka Rolińskiego nie wycofał się z czynnego udziału w życiu akademickim, co zapewniło mu w r. 1659 nominację na urząd podkanclerzego, w r. 1660 ponowny wybór na rektora w półr. letn. 1660, zim. 1660/1 i letn. 1661, nie bez protestów licznych przeciwników, którym naraził się zdecydowanym – a jak mu zarzucano stronniczym – postępowaniem zarówno przy obsadzaniu stanowisk i beneficjów uniwersyteckich (np. dziekanatu Wydziału Prawa), jak i podczas licznych procesów sądowych przebiegających w atmosferze wzajemnych oskarżeń i podejrzeń, m. in. o kolaborację ze Szwedami. Krytycznej opinii o nieporządkach w Uniwersytecie dał wyraz w spisanych w r. 1659 Exorbitancjach, nieprzychylne mu nastroje starał się złagodzić w wydanej w maju 1660 proklamacji Et si eos omnes, zachęcającej do zgody i poszanowania statutów. Sam wkrótce popadł jednak w ostry konflikt z radą miejską, pozywając 8 VII 1660 do Trybunału lubelskiego prof. F. Rolińskiego, pełniącego wówczas urząd burmistrza, z powodu wydania rozkazu strzelania do studentów w czasie tumultu młodzieży akademickiej, w wyniku czego poniósł śmierć jeden ze scholarów. Jak wynika z pism procesowych, w których rada miejska oskarżała R-a m. in. o konszachty z «sektą kalwińską i ariańską», zajścia przybrały groźne rozmiary (miało w nich uczestniczyć ok. 600 studentów), paraliżując na kilka dni życie miasta, za co obwiniono głównie R-a, który mimo ostrzeżeń tolerował anarchię młodzieży, nie odłączył faktycznych studentów od rzekomych (actuales et titulares), zezwolił na napad scholarów na mury miejskie i zagwożdżenie dział, wziął udział w manifestacyjnym pogrzebie wydobytego z miejsca tymczasowego pochówku (w ogrodach rajców) ciała zabitego studenta i dopuścił do takiego rozwydrzenia młodzieży, że wielu mieszczan opuściło Kraków «z wielkim uszczerbkiem dla miasta, a nawet skarbu królewskiego». Długotrwały konflikt zakończył się dopiero 23 I 1662 dzięki pośrednictwu bpa krakowskiego Andrzeja Trzebickiego ugodą Uniwersytetu z miastem, cofnięto również proskrypcję w stosunku do F. Rolińskiego, którego R. pozwał – jako profesora Uniwersytetu – w osobnym procesie przed sąd rektorski.
Lokalny, choć nie pozbawiony dramatycznych napięć, zatarg został przesłonięty wkrótce przez nowy konflikt z jezuitami; tym razem o otwarcie na mocy przywileju Jana Kazimierza z 20 I 1661 Akademii we Lwowie. W obliczu zagrożenia monopolu Uniwersytetu nie wysuwając się na czoło i działając głównie przez swoich pełnomocników (M. Radymińskiego i Sz. Makowskiego) zainicjował R. szeroko zakrojoną kampanię propagandową (kontynuowaną przez jego następców) przeciwko planom zakonu przede wszystkim na sejmie i sejmikach celem niedopuszczenia do zatwierdzenia aktu erekcyjnego przez Stany Rzpltej. Dzięki zręcznej agitacji udało mu się w krótkim czasie pozyskać dla sprawy Uniwersytetu sejmiki krakowski i ziemi halickiej, co wraz z późniejszymi protestami innych województw, rady miejskiej Lwowa i wotów wpływowych dostojników doprowadziło do odrzucenia projektów jezuickich w Kurii rzymskiej. W dalszych etapach konfliktu R. nie brał udziału już bezpośrednio, choć jeszcze w półr. letnim 1663 piastował po raz piąty godność rektorską, ale na zwyczajową trzechletnią kadencję nie został wybrany. Przed śmiercią ustanowił fundację dla 12 nowo promowanych magistrów, którym jednocześnie zapisał cenny, głównie prawniczy księgozbiór. Zmarł nagle 12 II 1666 bawiąc w gościnie u wielkorządcy zamku krakowskiego i zarazem kaszt. małogoskiego Stanisława Skarszewskiego.
Estreicher; Słown. Pol. Teol. Katol.; Łętowski, Katalog, IV; – Barycz H., Alma Mater Jagellonica, Kr. 1958; Bieniarzówna J., Małecki J., Dzieje Krakowa, Kr. 1984 II; Dzieje UJ, I; Dzikowska J., Dzieje kościoła św. Mikołaja na Wesołej, „Roczn. Krak.” T. 10: 1938 s. 152; Hajdukiewicz L., Biblioteka Jagiellońska 1655–1775, w: Historia Biblioteki Jagiellońskiej, Kr. 1966; Łukaszewicz J., Historya szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim, P. 1851 III 302–3; Muczkowski J., Obrona Krakowa przeciw Szwedom 1655, „Czas” R. 11: 1858 s. 434–47; Sikora L., Szwedzi i siedmiogrodzianie w Krakowie 1655–1657, Kr. 1908 s. 32, 63, 71–3, 99, 121, Bibl. Krak. Nr 39; Wicher W., X. Szymon Makowski teolog-moralista polski XVII w., Kielce 1926; Wiśniewski J., Dzieje miasta Olkusza jego kościołów i pamiątek, Mariówka 1933 s. 416; Wyczawski H., Biskup Piotr Gembicki 1588–1657, Kr. 1957; – Album stud. Uniw. Crac., IV 88; Michalewicz J., Michalewicz M., Liber beneficjorum et benefactorum Univ. Jagellonicae in saeculis XV–XVIII, Kr. 1980; Statuta nec non liber promotionum; Temberski, Roczniki; – Arch. UJ: rkp. 19 s. 795–796, 972–974, rkp. 20 s. 43, 46, 358, 659, 909–910, rkp. 35 s. 449–450, rkp. 471/2 s. 61, 376, rkp. 69 s. 89–97, 100–102, 103–105, rkp. 208 s. 321, akta pap. nr 14116, 19361, 19631; B. Jag.: rkp. 165, 220, 226 k. 237, passim rkp. 232, 1999, 2654, 5165, 5171, 5360, 6825 II k. 379–402; AP w Kr.: Castr. Crac. t. 87 s. 1799–1804.
Leszek Hajdukiewicz