Szczerbowski Adam, pseud.: as, A.S., H.Sz., H. Szczerbiec (1894–1956), poeta, krytyk literacki, tłumacz, pedagog.
Ur. 13 IX w Jarosławiu, był synem Antoniego Andrzeja (zob.) i Rozalii z Hoffmanów (Hofmanów).
Od r. szk. 1905/6 uczęszczał S. do VI Gimnazjum we Lwowie; maturę zdał w r. 1913 i t.r. podjął studia polonistyczne na Wydz. Humanistycznym Uniw. Lwow. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wstąpił w r. 1914 do Legionów Polskich; służył przypuszczalnie w II Brygadzie. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 został wcielony do Polskiego Korpusu Posiłkowego; w jego szeregach stacjonował w Przemyślu, a od października 1917 na Bukowinie. Po przejściu Korpusu na rosyjską stronę frontu w bitwie pod Rarańczą (w nocy z 15 na 16 II 1918) został internowany (w stopniu plutonowego) w obozie Szaldobos na Węgrzech, po czym wcielono go do armii austriackiej i wysłano na front włoski. Do Lwowa wrócił w r. 1919 i kontynuował studia na tamtejszym Uniwersytecie (od r. 1919 UJK). Zadebiutował na łamach krakowskich „Masek” (1919 nr 19) wierszami z cyklu Złote czasy. Od t.r. publikował też wiersze w lwowskiej „Gazecie Porannej”. W r. 1920 wziął udział jako ochotnik w wojnie polsko-sowieckiej; został odznaczony Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Zasługi. Po powrocie na UJK brał udział w zebraniach uniwersyteckiego Koła Polonistów, m.in. w r. 1921 wygłosił odczyt o „Łące” Bolesława Leśmiana. W serii wydawniczej „Biblioteka Ciekawych Opowieści” opublikował opowiadanie Dziwy sanitariusza Opałka (W. 1921). T.r. ukończył studia, po czym złożył egzamin na nauczyciela szkół średnich.
Od r. szk. 1921/2 był S. nauczycielem języka polskiego i historii w Państw. Gimnazjum Męskim im. Stanisława Staszica w Hrubieszowie. Po ślubie z Janiną Klimowicz uczył języka polskiego razem z nią także w hrubieszowskim prywatnym gimnazjum żeńskim. Zawarł znajomość z Leśmianem, prowadzącym w Hrubieszowie kancelarię notarialną. Od r. 1922 należał do lwowskiego oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich. T.r. został kuratorem gimnazjalnego Kółka Literackiego Młodzieży Szkolnej (jednym z jego wychowanków był Stanisław Ciesielczuk); wraz z młodzieżą redagował w l. 1923–9 założone przy kole pismo „Pąkowie”. Również od r. 1923 redagował (od numeru 17) wspólnie z Zygmuntem Bończą-Czajkowskim „Przegląd Hrubieszowski”; publikował tu artykuły i komunikaty pod krypt. as. W r. 1924 w Warszawie wydał swój debiutancki tom poetycki pt. Ul; zebrane tu wiersze nawiązywały do poetyki Kazimierza Tetmajera i Leśmiana, a także skamandrytów. Jako badacz literatury zadebiutował artykułem „Ozimina” i „Wesele” („Myśl Narod.” R. 6: 1926 nr 17). W „Przeglądzie Lubelsko-Kresowym” (1925 nr 9) opublikował szkic historyczny Grody Czerwieńskie w Ziemi Nadbużańskiej (osobno L. 1925). Od r. 1926 współpracował z „Ruchem Literackim”; w drugim numerze z t.r. ogłosił przyczynek biograficzny Miejsce urodzenia i metryka chrztu Bolesława Prusa; rozprawy, studia krytyczne i recenzje publikował tu z przerwami do r. 1937. W r. 1926 był redaktorem naczelnym „Głosu Hrubieszowskiego”. Pod patronatem oddziału hrubieszowskiego Związku Legionistów Polskich opublikował w r. 1928 drugi tom poezji pt. Kwiat na mogile (W.); konwencjonalne wiersze, poświęcone tematyce legionowej, odwoływały się do jego doświadczeń żołnierskich.
W r. szk. 1928/9 objął S. posadę nauczyciela języka polskiego w Gimnazjum im. ks. Adama Czartoryskiego w Puławach. Wśród nauczycieli i uczniów cieszył się uznaniem i popularnością; dla upamiętnienia jego pracy w gimnazjum Piotr Grzegorczyk i Ignacy Wąsowski, towarzysze z Legionów, opublikowali w „Ruchu Literackim” (R. 4: 1929 nr 7) jedyną rozprawę teoretycznoliteracką S-ego Dziesięciolecie asonansu (osobno W. 1929). W dn. 6–7 VI 1930 uczestniczył S. w Zjeździe Polonistów w Krakowie, z którego ogłosił sprawozdanie (Pamiętnik II Ogólnopolskiego Zjazdu Polonistów w Krakowie, „Polonista” R. 1: 1930/1 z. 5/6). W odpowiedzi na artykuł Juliusza Kadena-Bandrowskiego „Polski w szkole średniej” („Gaz. Pol.” 1931 nr 236) ogłosił tekst My znamy was i kochamy (tamże 1931 nr 291), o roli pisarzy w nauczaniu literatury; dołączył do niego rozprawę Szkoła – pisarz – nauczyciel („Ogniwo” R. 12: 1932 nr 2). Kilka artykułów w „Ruchu Literackim” poświęcił Janowi Kasprowiczowi: Jana Kasprowicza „Pieśń o Waligórze”. O akcji i kompozycji poematu oraz Zapomniany utwór Jana Kasprowicza [„Legenda o głodzie”] (oba R. 6: 1931 nr 8). Tamże opublikował recenzję książki Bernarda Szarlitta (Scharlitta) „Polskość Nietzschego i jego filozofia” (1931 nr 7) oraz przyczynek Goethe o Henryku Lignickim (1932 nr 3).
Pod koniec września 1932 przeniósł się S. do Zamościa, gdzie objął stanowisko nauczyciela języka polskiego oraz dyrektora w Państw. Gimnazjum Męskim im. Jana Zamoyskiego; języka polskiego uczył w Zamościu również w prywatnym gimnazjum żeńskim oraz Seminarium Nauczycielskim. Współredagował szkolne pismo „Nasza Myśl”, przetłumaczył i opatrzył przedmową „Pieśni duchowne” Novalisa (Lw. 1933). Dołączył w r. 1932 do działającego w Zamościu od r. 1925 Koła Miłośników Książki i w jego ramach powołał wydawnictwo książki regionalnej „Książnica Literacka”. Organizował spotkania z pisarzami, m.in. z Kadenem-Bandrowskim, Józefem Czechowiczem i Tadeuszem Boyem-Żeleńskim. Odnowił znajomość z Leśmianem, która w tym czasie przerodziła się w przyjaźń. Jako pierwszy docenił oryginalność jego poezji; w rozprawie Brzegiem szału w niepojętość zieloności. O „Łące” Bolesława Leśmiana (W. 1934), będącej rozbudowaną wersją odczytu z UJK, ukazywał poemat przez pryzmat filozofii Wschodu oraz myśli I. Kanta i A. Schopenhauera. Leśmian dedykował S-emu poemat „Eliasz”, napisany w r. 1929, który włączył niebawem do tomu „Napój cienisty” (W. 1936). W „Poloniście” opublikował S. kolejny artykuł o Kasprowiczu (W sprawie „wyboru poezyj” Jana Kasprowicza w klasie ósmej, R. 3: 1933 z. 2). W r. 1934 wydał w Lublinie trzeci tom wierszy pt. Krople rosy, krytycznie przyjęty przez Karola Wiktora Zawodzińskiego. W „Ruchu Literackim” recenzował S. tomy poetyckie, m.in. Kazimierza Wierzyńskiego („Gorzki urodzaj”, 1934 nr 4), Kazimiery Iłłakowiczówny („Ballady bohaterskie”, 1935 nr 3) i Wojciecha Bąka („Śpiewna samotność”, 1936 nr 1).
S. odkrył talent poetycki Ciesielczuka; zrecenzował jego tomik „Pentaptyk lapidarny” („Ruch Liter.” 1935 nr 7) oraz poświęcił mu rozprawę Wśród młodych poetów regionu lubelskiego („Pam. Lub.” T. 3: 1938). Opublikował antologię Współczesna poezja polska. 1915–1935 (W.–Zamość 1936), do której wybrał wiersze z kręgu Skamandra i Kwadrygi, nie uwzględniając poezji awangardowej; krytyka przyjęła książkę nieprzychylnie. W r. 1936 został odznaczony Srebrnym Wawrzynem PAL za «szerzenie zamiłowania do literatury polskiej». W r. 1937 opublikował w Warszawie najwyżej oceniony przez krytyków tomik wierszy metafizycznych i religijnych pt. Ogród zamknięty; zakorzeniony w światopoglądzie chrześcijańskim, był on utrzymany w poetyce tradycyjnej, kojarzonej z twórczością Kasprowicza i Leopolda Staffa. S. przetłumaczył z języka niemieckiego „Pątnika anielskiego” Angelusa Silesiusa (W.–Zamość 1937). W maju 1937 wszedł w skład powołanej z inicjatywy starosty Zamościa, Mariana Sochańskiego, elitarnej «Siódemki», grupującej ludzi zajmujących się rozwojem kulturalnym miasta. T.r. wstąpił do Tow. Polonistów RP, organizacji skupiającej nauczycieli języka polskiego szkół stopnia średniego i podstawowego. W Związku Nauczycieli Polskich Szkół Średnich pełnił funkcję wiceprezesa oddz. zamojskiego. Zdeklarowany piłsudczyk, był w Zamościu wiceprezesem koła Obozu Zjednoczenia Narodowego oraz przewodniczącym komisji rewizyjnej oddziału Związku Legionistów Polskich. Po śmierci Leśmiana opublikował w r. 1938 zbiór artykułów pt. Bolesław Leśmian (W.–Zamość), będący faktycznie pierwszą monografią twórczości poety; omówił fascynacje filozoficzne Leśmiana oraz wpływ na jego twórczość symbolistów francuskich. W l. 1938–9 współpracował z „Kameną”, a także z „Teką Zamojską”, gdzie w tym czasie wchodził też w skład kolegium redakcyjnego.
Po wybuchu drugiej wojny światowej opuścił S. we wrześniu 1939 Zamość. Od r. 1940 przebywał z rodziną w Warszawie, gdzie uczestniczył w konspiracji, m.in. w tajnym nauczaniu. Walczył w powstaniu warszawskim 1944 r.; po jego upadku został osadzony w obozie przejściowym w Pruszkowie, a następnie trafił do Miechowa. Od r. 1945 należał do Związku Literatów Polskich; t.r. osiedlił się w Łodzi, gdzie do r. 1953 był dyrektorem jednego z gimnazjów, a pod koniec kariery zawodowej nauczycielem języka polskiego w VI Liceum Ogólnokształcącym. Opracował i poprzedził przedmową „Wybór poezji” Kasprowicza (Ł. 1945). Wspólnie z Piotrem Greniukiem napisał sztukę Rozszumiały się wierzby... (Ł. 1946). Wznowił współpracę z „Kameną”, na łamach której publikował w l. 1946–54. W „Nowinach Literackich” (1947 nr 37) ogłosił artykuł Bolesław Leśmian. Należał do oddz. łódzkiego Zwiazku Literatów Polskich. W „Pamiętniku Literackim” (R. 39: 1950) opublikował rozprawę Leopold Staff (osobno W. 1952). Przetłumaczył, opracował i opatrzył wstępem opowiadania H. Heinego „Noce florenckie” (W. 1951). Chory przez wiele lat na serce, zmarł 23 IX 1956 w Łodzi; został pochowany 26 IX na cmentarzu komunalnym na Dołach.
W małżeństwie z Janiną z Klimowiczów (zm. 1968) miał S. syna, zmarłego w niemieckim obozie po upadku powstania warszawskiego.
Po śmierci S-ego wydano jego tłumaczenie „Natana mędrca” G. E. Lessinga (W. 1963). Imię S-ego nosi ulica w Lublinie.
Grzegorczyk P., Twórcy i badacze kultury zmarli w latach 1956–1967, W. 1986 cz. 1; Kędziora A., Encyklopedia ludzi Zamościa, Zamość 2007; Kośmiński Z., Pisarze związani z Zamojszczyzną (1563–1991), L. 1992; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); PSB (Sternbach Herman); Rymkiewicz J. A., Leśmian. Encyklopedia, W. 2001; Słownik badaczy literatury polskiej, Ł. 1998 II; Słownik współczesnych pisarzy polskich, W. 1966 IV; Współcz. pol. pisarze, VIII; – Antologia lubelskich poetów dwudziestolecia międzywojennego, Oprac. W. Mrozowski, L. 1965; Araszkiewicz F., Kilka słów o wydawnictwach Książnicy Literackiej Koła Miłośników Książki w Zamościu, „Teka Zamojska” R. 2: 1939 z. 1; Bojarczuk M., Academia Zamoscensis. Materiały do dziejów Gimnazjów i Liceów im. Jana Zamojskiego oraz im. Marii Konopnickiej w Zamościu w latach 1916–1958, L. 1959; Grychowski A., Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich od średniowiecza do 1968 roku, L. 1968; Jaworski L., Gimnazjum VI im. S. Staszica we Lwowie 1902–1927. Dzieje i ludzie, Lw. 1927; Klukowski Z., Życie potoczne w Zamościu w latach 1919–1939, „Pamiętnikarstwo Pol.” 1972 nr 3; Kłak T., Miasto poetów. Poezja lubelska 1918–1939, Tarnów–L. 2001; Kołodziejczyk J., Zamość literacki, „Kamena” 1968 nr 26; Królikowski B., Materiały do historii „Teki Zamojskiej” 1937–1939, „Roczn. B. Narod.” T. 5: 1969; tenże, Z dziejów Koła Miłośników Książki w Zamościu (1923–1939), tamże T. 2: 1966; Kubacki W., Studium o Leśmianie, „Wiad. Liter.” 1938 nr 39; Kwiatkowski J., Szkice do portretów, W. 1960; Leszczyńska-Pieniak E., „Świat jest stworzony po to, by cudem był poecie...” rzecz o przyjaźni Bolesława Leśmiana z Adamem Szczerbowskim, „Zamojski Kwart. Kult.” 2007 nr 4; Michalski H., Adam Szczerbowski „Ogród zamknięty”, „Kultura” (P.) 1937 nr 25; tenże, Wizerunek poety, „Pion” 1938 nr 38; Myk S., Ziemi przypisany, „Tyg. Zamojski” 1982 nr 43; Niewiadomski D., Urodzony ku wolności. Wiersze legionowe Adama Szczerbowskiego (1894–1956), w: W stronę dwudziestolecia 1918–1939. Studia i szkice o literaturze, Red. Z. Andres, Rzeszów 1993; Saloni J., Adam Szczerbowski, „Kronika” (Ł.) R. 2: 1956 nr 21 (fot.); Studia o Leśmianie, Red. M. Głowiński, J. Sławiński, W. 1971; Szyszka B., Adam Szczerbowski. Portrety zamojskie, „Tyg. Zamojski” 1981 nr 44; tenże, Krytyk i poeta. Adam Szczerbowski, „Zamojski Kwart. Kult.” 2002 nr 1–2; tenże, Nauczyciele w życiu umysłowym Zamościa w latach 1916–1939, „Roczn. Zamojski” T. 2: 1985–6; tenże, Szkolnictwo Zamościa w dwudziestoleciu międzywojennym, W. 1987 (fot.); Trznadel J., Twórczość Leśmiana (Próba przekroju), W. 1964; Zawodziński K. W., O „Kroplach rosy”, „Roczn. Liter.” 1934; tenże, „Ogród zamknięty”, tamże 1937; tenże, Poeta, wydawca, krytyk, „Wiad. Liter.” 1937 nr 45; Życzyński H., Poezja w Lubelszczyźnie (1918–1937), L. 1938; – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 6; Kulik A. W., Leśmian... Wspomnienia o Bolesławie Leśmianie, Gd. 2008; Lublin literacki 1932–1982. Szkice i wspomnienia, Red. W. Michalski, J. Zięba, L. 1984; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum VI we Lwowie z r. szk. 1906/7–1913/14, Lw. 1907–14; Strzemski M., Nasze Puławy. Kolekcja wspomnień, L. 1986; Wspomnienia o Bolesławie Leśmianie, Red. Z. Jastrzębski, L. 1966 (fot.); Zagórowski, Spis nauczycieli; – B. Łopacińskiego w L.: sygn. 2065; B. Narod.: sygn. 7072, 7607, 10382, Akc. 15430; B. Ossol.: sygn. 15806.
Urszula Klatka