Rothe Adolf Mikołaj (1832–1903), lekarz psychiatra. Ur. 6 XII w Zgierzu, był synem Jana Gothilfa, kupca, i Augusty Rozalii z Kergerów.
Do gimnazjum uczęszczał R. w Łodzi, następnie do r. 1853 w Warszawie. Medycynę studiował w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu, gdzie w r. 1859 uzyskał dyplom lekarza, a stopień doktora medycyny w r. 1861 na podstawie pracy: O krachmalevidnom pereroždenii [O zwyrodnieniu skrobiowatym], (Pet. 1861).
Od r. 1859 był R. ordynatorem Szpitala dla Robotników w Petersburgu, a w r. 1862 został lekarzem naczelnym Szpitala Miejskiego w Kamieńcu Podolskim. W szpitalu istniał kilkunastoosobowy oddział dla chorych psychicznie, w którym wprowadził nowoczesne metody postępowania: zniósł krępowanie chorych, rozpoczął leczenie pracą. Był także do r. 1865 członkiem Gubernialnego Urzędu Lekarskiego w Kamieńcu. W r. 1867 został naczelnym lekarzem zakładów dla obłąkanych w Warszawie: do r. 1896 Szpitala Św. Jana Bożego, który był szpitalem psychiatrycznym dla mężczyzn, i do r. 1887 Oddziału Obłąkanych Kobiet przy Szpitalu Dzieciątka Jezus. Przyczynił się do rozbudowy obu szpitali. Był również od r. 1877 lekarzem domu sierot i starców w Warszawie oraz od r. 1879 podobnego domu gminy ewangelickiej w Warszawie, pełniąc te funkcje społecznie. Był cenionym biegłym sądowym w zakresie psychiatrii. W szpitalu Św. Jana Bożego R. współpracował z lekarzami: Stanisławem Chomętowskim, Romualdem Piaskowskim, Albertem Rosentalem, Bronisławem Taczanowskim, którzy wnieśli pionierski wkład naukowy i organizacyjny do polskiej psychiatrii. Od r. 1867 R. uczestniczył w pracach komisji do reorganizacji zakładów psychiatrycznych. Został wysłany w czteromiesięczną podróż do Europy Zachodniej w celu poznania nowoczesnego szpitalnictwa psychiatrycznego. Był współprojektantem szpitala psychiatrycznego w Tworkach. Propagował poszpitalne leczenie ambulatoryjne chorych psychicznie.
Dorobek piśmienny R-ego obejmował 70 publikacji zwartych i czasopiśmienniczych w języku polskim, rosyjskim, niemieckim i włoskim. Dotyczyły one psychiatrii klinicznej i społecznej, zwłaszcza sądowej, alkoholizmu (Alkoholizm, czyli otrucie wyskokowe, jako wpływ na rozwój i pomnożenie się chorób umysłowych w kraju i zagranicą, „Gaz. Lek.” 1882 z 33–44; tu m. in. podał pierwsze dane statystyczne spożycia alkoholu w Polsce), epidemiologii chorób psychicznych, historii psychiatrii – m. in. Rys dziejów psychiatrii w Polsce (W. 1893, także w języku rosyjskim, 1893, i w niemieckim, Leipzig-Wien 1896) zawierający bibliografię polskiej psychiatrii do r. 1892, Istorija psichiatrii w Rosii i Pol’še (Charkov 1893, także w języku niemieckim Leipzig-Wien 1895 oraz w języku włoskim, 1895). Jako autor podręczników stał się jednym z pierwszych dydaktyków psychiatrii w Polsce.
Wydał podręcznik psychiatrii sądowej: Psychopatologia forensis, czyli nauka o chorobach umysłowych w zastosowaniu do sądownictwa, a w szczególności do praw obowiązujących w Królestwie Polskim i w Galicji (Kr. 1879), zaś dla lekarzy ogólnych podręcznik pt. Psychiatria, czyli nauka o chorobach umysłowych (W. 1885). R. opublikował studia psychologiczne o Torquacie Tassie, Królu Learze i Iwanie Groźnym; były to pierwsze w Polsce prace z zakresu psychopatobiografii. Umieszczał od r. 1868 sprawozdania z prac polskich i rosyjskich psychiatrów w „Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie”.
R. był członkiem wielu naukowych towarzystw polskich: Tow. Lekarzy Podolskich w Kamieńcu Podolskim, Tow. Lekarskiego Warszawskiego (członek korespondent od r. 1864, członek czynny od r. 1867, przewodniczący sekcji chorób umysłowych, nerwowych i psychiatrii sądowej w l. 1868–71), Tow. Naukowego Krakowskiego, Tow. Lekarskiego Krakowskiego oraz tow. zagranicznych: psychiatrycznego w Petersburgu, niemieckich psychiatrów, wiedeńskich psychiatrów i psychologii sądowej, lekarsko-psychologicznego w Paryżu, psychiatrów włoskich. Uczestniczył w Zjazdach Lekarzy i Przyrodników Polskich i w zjazdach zagranicznych np. w r. 1887 w pierwszym zjeździe psychiatrów w Moskwie, XI międzynarodowym kongresie lekarzy w Turynie w r. 1895. Prowadził korespondencję naukową z psychiatrami europejskimi, zapraszany był na konsylia lekarskie zagranicą. Zmarł 6 II 1903 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim.
W małżeństwie z Melanią z Trenklerów miał R. trzy córki: Zofię, zamężną za kupcem Landmannem, Adelmę (1865–1907) Uthke, żonę pastora w Sosnowcu, i Aleksandrę Pfabe, żonę lekarza w Sosnowcu, oraz syna Aleksandra, który wydziedziczony przez ojca za hulaszcze życie, zaginął w Ameryce.
Portret olej. w posiadaniu prawnuka Andrzeja Kotarby w Kat. (fot. portretu w Mater. Red. PSB); – Konopka Pol. bibliogr. lek. XIX w., IX; Encyklopedia popularna (PWN), W. 1988; Enc. Powsz. (PWN), IV; Enc. Warszawy; Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925; Biographisches Jahrbuch und Deutscher Nekrolog, Berlin 1905 VIII; Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte, IV (Wyd. 1, Wien-Leipzig 1884–8 V); Dzierżanowski R., Słownik chronologiczny dziejów medycyny i farmacji, W. 1983; Kośmiński, Słown. lekarzów (bibliogr.); – Bartoszewski J. A., Rys rozwoju opieki poszpitalnej nad psychicznie chorymi na ziemiach polskich do 1939 r., „Arch. Hist. Med.” T. 36: 1973 nr 4 s. 323; Bilikiewicz Z., Gallus J., Psychiatria polska na tle dziejowym, W. 1962 s. 132–4, 139, 204–6, 282; Bojczuk H., Towarzystwo Lekarzy Podolskich, jego biblioteka oraz Muzeum Przyrodnicze i Patologiczne w latach 1859–1865, „Arch. Hist. Med. i Filoz.” T. 50: 1987 z. 4 s. 564–7; Bucelski S., Dzieje budowy szpitala dla obłąkanych w Królestwie Polskim, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1906 t. 102 s. 71, 220; Dydyński L., Śp. Adolf Rothe, „Gaz. Lek.” S. II, R. 38: 1903 t. 23 nr 9 s. 193–6 (fot., bibliogr.) (toż zmienione „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 100: 1904 z. 2 s. 401–5, bibliogr.); Peszke J., Dzieje Towarzystwa, Cz. I. Pierwsze półwiecze, w: Stulecie Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, W. 1931 s. 365, 414, 435, 487–9, 495, 508; Szulc E., Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie, W. 1989; Wacek S., Towarzystwo Lekarzy Podolskich w Kamieńcu w latach 1859–1865, „Kultura i Społeczeństwo” T. 17: 1973 nr 2 s. 226; Wisłocki K., Śp. Adolf Rothe (wspomnienie pośmiertne), „Kron. Lek.” R. 24: 1903 z. 5 s. 190–2; Wizel A., Śp. Dr Adolf Rothe, „Medycyna” T. 31: 1903 nr 9 s. 182–5 (bibliogr.); Zaremba W., Zarys dziejów i rozwoju psychiatrii, „Pam. Tow. Lek. Warsz,” T. 96: 1900 s. 630, 632, 638, 639; – „Kur. Warsz.” 1903 nr 38 s. 10; – AP w Ł.: Akta USC paraf. Zgierz z r. 1832 nr 232; – Materiały do Słownika biograficznego lekarzy polskich XIX w. Piotra Szarejki z W.; – Informacje i materiały prawnuka Andrzeja Kotarby z Kat.
Krzysztof Brożek