Schiele Aleksander (1890–1976), taternik, alpinista, narciarz, działacz sportowy. Ur. 27 IX w Warszawie, był synem Kazimierza Ludwika (zob.) i Anny z Temlerów, bliźniaczym bratem Kazimierza (zob.).

S. ukończył szkołę średnią E. Rontalera w Warszawie. Od dzieciństwa chodził po Tatrach, a od r. 1905 zaczął systematycznie uprawiać wysokogórską turystykę tatrzańską i – po niedługim czasie – taternictwo. Wspinał się najczęściej ze swym bratem Kazimierzem. Aktywności tej sprzyjało nabycie przez rodziców w r. 1906 w Zakopanem willi «Mazowiecka» (przy drodze między ul. Chałubińskiego i Sienkiewicza). Od r. 1905 S. należał do Tow. Tatrzańskiego (TT), a w r. 1908 został przyjęty do jego Sekcji Turystycznej (ST), która w owym czasie była faktycznie elitarnym klubem wspinaczkowym. Bracia Schielowie byli w istocie ostatnimi wybitnymi taternikami, którzy chodzili w góry jeszcze w towarzystwie przewodników górali (początkowo Klimka Bachledy i Wojciecha Tylki Sulei, a w latach późniejszych – stale z Jędrzejem Marusarzem Jarząbkiem), wskutek czego ich osiągnięcia wspinaczkowe – choć w dziejach polskiego ruchu wysokogórskiego zajmują dość ważne miejsce – nie otwierały nowych perspektyw dla taternictwa sportowego. S. dokonał wielu wartościowych przejść: były wśród nich zarówno powtórzenia dróg uznawanych wówczas za trudne i śmiałe (np. całkowite przejście grani Wideł od Łomnicy po Kieżmarski Szczyt, drugie przejście drogi Jurzycy południową ścianą Ostrego Szczytu), jak i nowe drogi, m.in północno-zachodnią ścianą Małej Buczynowej Turni (z bratem i Aleksandrem Znamięckim, 1911). W r. 1909 – na rok przed przełomowym w rozwoju taternictwa tamtej epoki przejściem południowej ściany Zamarłej Turni przez Henryka Bednarskiego i towarzyszy – S., wraz z przewodnikiem J. Marusarzem, podjął pierwszą polską próbę, dość zaawansowaną, pokonania tej ściany. Stanęli też z bratem jako pierwsi na środkowym z Kominów Strążyskich (1908). S. był związany z Tatrzańskim Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym (TOPR) od momentu jego powstania w r. 1909; brał udział jako ochotnik w wielu akcjach ratunkowych. Uczestniczył m.in. w poszukiwaniach Aldony Szystowskiej, która w r. 1912 poniosła śmierć w masywie Czerwonych Wierchów.

Od r. 1909 S. studiował architekturę w Wyższej Szkole Technicznej (die Technische Hochschule) w Wiedniu, gdzie w maju 1917 złożył II egzamin państwowy z pozytywną oceną. W czasie studiów w Austrii uprawiał również wspinaczkę w Alpach, m.in. przejście nowym, częściowo bardzo trudnym wariantem drogi Pichla – północną ścianą Planspitze w paśmie Gesäuse w Alpach Styryjskich z R. Jägerem (1913), oraz jednodniowe przejście grani Ödstein-Hochtor z bratem Kazimierzem i R. Jägerem (1914). W Austrii zaczął też uprawiać narciarstwo – zarówno turystyczne (wysokogórskie), jak i zawodnicze. W r. 1910 ukończył znaną wówczas szkołę narciarską M. Zdarsky’ego w Hohenbergu. W r. 1912 z bratem i grupą studiujących w Wiedniu Polaków, m.in. z Henrykiem Bobkowskim, braćmi Ferdynandem i Walerym Goetlami, Rafałem Malczewskim, i dojeżdżającymi z Polski H. Bednarskim i Kazimierzem Tobiczykiem, założyli klub narciarski o żartobliwej nazwie «Cap» lub CAP (tłumaczonej przez członków klubu jako «Klub Alpejskich Polaków», a także ironicznie jako «Klub Alpejskich Pieszczochów»), działający do r. 1914. Członkowie klubu jako pierwsi w Alpach i pierwsi Polacy zaczęli stosować (także w Tatrach) norweskie techniki narciarskie: jazdę o dwóch kijkach i rzemienne wiązania. S. odbył z towarzyszami klubowymi dziesiątki wysokogórskich wycieczek narciarskich, w tym wejść szczytowych, szczególnie ważne były – oba w Wysokich Taurach – drugie polskie wejście na Hocher Sonnblick (3 106 m), z bratem Kazimierzem, W. Goetlem i K. Tobiczykiem, oraz prawdopodobnie pierwsze wejście narciarskie na Grossvenediger (3 660 m) z H. Bednarskim, R. Malczewskim, Elżbietą Michalewską i wiedeńczykiem O. Kellnerem (luty 1914). Od r. 1912 przez ponad 20 lat jeździł też intensywnie na nartach jako zawodnik: startował w wielu zawodach w Tatrach i za granicą (m.in. w r. 1913 na zawodach w paśmie Raxalpe w Alpach Austriackich w biegu z przeszkodami zajął drugie miejsce, w l. 1921–2 wygrywał biegi z przeszkodami, a w konkurencjach zjazdowych – slalom, w r. 1925 na Mistrzostwach Europ. Środkowej w miejscowości Janské Lázné we wschodnich Czechach zajął w biegu starszych na 18 km czwarte miejsce).

Od r. 1912 zaczął S. pisywać artykuły do czasopism turystycznych i sportowych na tematy związane ze swą aktywnością górską, narciarską i alpinistyczną. W r. 1914 ogłosił artykuł Alpy w miesięczniku „Ziemia” Polskiego Tow. Krajoznawczego (PTK).

W l. 1919–20 S. odbył służbę wojskową w Kompanii Wysokogórskiej przy Brygadzie Strzelców Podhalańskich w Zakopanem, potem był instruktorem narciarstwa w Szkole Wysokogórskiej przy Brygadzie Górskiej. Od r. 1920 zamieszkał na stałe w Warszawie, ale często przez dłuższe okresy czasu przebywał w Zakopanem. W r. 1920 zaprojektował pierwszą w Polsce większą skocznię narciarską w Dolinie Jaworzynce w Tatrach i kierował jej budową, która została ukończona w r. 1921. S. prowadził również budowę schroniska «Murowaniec» na Hali Gąsienicowej, zakończoną w r. 1925.

S. był współwłaścicielem założonej w r. 1921 w Zakopanem wytwórni nart pod firmą «Bracia Schiele i Spółka», którą kierował jego brat Kazimierz. Był też członkiem zarządu Zjednoczonych Browarów Warszawskich «Haberbusch i Schiele». W l. 1918–20 wchodził do zarządu ST TT – od r. 1919 Polskiego Tow. Tatrzańskiego (PTT), a w l. 1920–30 działał w zarządzie Oddziału Warszawskiego PTT. Należał do grona działaczy (obok m.in.: Mieczysława Świerza, Jana Gwalberta H. Pawlikowskiego i brata Kazimierza), którzy w r. 1919 reaktywowali działalność Sekcji Narciarskiej (SN) PTT. Był też członkiem kolejnych zarządów Polskiego Związku Narciarskiego (PZN) w Zakopanem, wiceprzewodniczącym okręgowego zarządu PZN w Warszawie, kierownikiem Komisji Sportowej PZN w Zakopanem, sędzią narciarskim, przodownikiem turystyki narciarskiej oraz instruktorem i egzaminatorem na licznych kursach narciarskich.

W latach międzywojennych S. stale uprawiał taternictwo, choć mniej aktywnie niż narciarstwo. W r. 1926 poprowadził nową drogę wspinaczkową północno-zachodnią ścianą Żabiego Szczytu Niżniego w Tatrach (z Henrykiem Mückenbrunnem); droga ta do dziś uchodzi za klasyczną na tej ścianie i znana jest pod nazwą «Drogi Schielego». W czasie narciarskich mistrzostw świata w Zakopanem w r. 1929 S. należał do ścisłego kierownictwa Międzynarodowej Federacji Narciarskiej – FIS (Fédération Internationale de Ski). W okresie międzywojennym kontynuował działalność publicystyczną; ogłaszał artykuły m.in. na łamach „Przeglądu Sportowego” (w czasie redagowania tego pisma przez Kazimierza Wierzyńskiego); w „Taterniku” (1922) zamieścił wspomnienie o R. Jägerze. W l. dwudziestych i trzydziestych S. i jego brat Kazimierz byli popularnymi postaciami Zakopanego, a w ich willi «Mazowiecka» bywali, obok taterników, narciarzy, przewodników i ratowników górskich, m.in. Antoni Słonimski, Julian Tuwim, R. Malczewski, Tymon Niesiołowski. Sylwetki obu braci pojawiają się często (na ogół razem) w literaturze wspomnieniowej odnoszącej się do życia kulturalnego i sportu pod Tatrami tamtej epoki. Zostali też utrwaleni (jako bracia Sznaps) w satyrycznej powieści Andrzeja Struga „Wielki Dzień. Kronika niedoszłych wydarzeń” („Kur. Poranny” 1926, wyd. osobne, W. 1957).

W czasie okupacji niemieckiej S. odrzucił propozycję przyjęcia niemieckiej narodowości. S. był związany z Armią Krajową (AK) w Warszawie – powierzano mu tajne misje w Zakopanem. W jego letnim domu («Ustronie») w Konstancinie pod Warszawą przez kilka miesięcy działała radiostacja AK. Był aresztowany przez Niemców i przetrzymywany na Pawiaku. Podczas działań wojennych w r. 1939 spłonęło jego mieszkanie przy Al. Róż, wraz z 39 tomami pamiętników.

Po r. 1945 S. był krótko więziony. Kierował jeszcze przez jakiś czas firmą «Haberbusch i Schiele S.A.». Po jej upaństwowieniu pracował w Warszawie jako inżynier architekt w Państwowym Przedsiębiorstwie Budowlanym Konserwacji i Architektury Monumentalnej oraz – przez 15 lat – w Dyrekcji Inwestycji Zarządu Głównego Polskiego Tow. Turystyczno-Krajoznawczego (od r. 1950). W l. 1945–7 był członkiem Zarządu Klubu Wysokogórskiego PTT. Wydał kilkustronicowy poradnik narciarski Zima w górach (W. 1950). Publikował artykuły, na ogół wspomnieniowe, w: „Taterniku” (m.in. o Wandzie Jerominównie, 1947, o towarzyszach wspinaczek alpejskich sprzed pół wieku, 1962, o swoim bracie Kazimierzu, 1965, o R. Malczewskim, 1965), „Turyście” (o H. Bednarskim, 1957), „Na nartach” (o ludziach TOPR, 1958), „Światowidzie” (o J. Marusarzu, 1961). Taternictwo uprawiał w l. powojennych już tylko rekreacyjnie, ostatnią wspinaczkę odbył w wieku 76 lat. S. był członkiem honorowym SN PTT (1960), PZN i Klubu Wysokogórskiego (1958). Otrzymał tytuł Zasłużonego Działacza Turystyki. Ostatnie lata życia spędził w swoim domu w Konstancinie w bardzo trudnych warunkach. Zmarł 6 IV 1976 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1931) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964).

S. był żonaty (od r. 1918) z Zofią z Engemanów, z którą miał córki: Ewę (1922–1927) i Julittę (ur. 1928) oraz syna Jerzego (ur. 1924), który został rozstrzelany przez Niemców między 11 a 14 XI 1943.

Jackowski A., Bibliografia turystyki polskiej 1945–1960, Wr. 1969; toż 1961–1965, Wr. 1970; toż do r. 1972, Wr. 1973; tenże, Bibliografia turystyki polskiej. Biografie 1800–1970, Wr. 1971; Enc. tatrzańska (fot.); Narciarstwo. Zarys encyklopedyczny, Red. G. Młodzikowski, J.A. Ziemilski, W. 1957; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Łoza, Rodziny pol.; Szulc E., Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, W. 1989; Długołęcka L., Pinkwart M., Zakopane. Przewodnik historyczny, W. 1988; Paryski W. H., Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki, W. 1951–83 I–XXV; – Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, Wyd. 2. rozszerzone, W. 1970; Chwaściński B., Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, W. 1979; Fredro-Boniecki A., Historia narciarstwa polskiego 1907–1914, „Narciarstwo Pol.” 1925 s. 46–7; Gentil Tippenhauer W., „Zakopanoptikon” i „Wielki dzień” Andrzeja Struga, „Wierchy” 1958 s. 198; Kapeniak J., Tatrzańskie diabły, W. 1973 (wspólna fot.); Krygowski W., Polskie Towarzystwo Tatrzańskie a rozwój narciarstwa w Polsce, tamże 1948 s. 123 (fot. pomiędzy s. 128–9); Mikulski M., Zakopane kolebką produkcji nart w Polsce, tamże 1986 s. 186, 198–9; Nyka J., Aleksander Schiele w 100-lecie urodzin, „Głos Seniora” (Biul. Pol. Związku Alpinizmu) 1990 nr 10; Pamiętnik jubileuszu trzydziestolecia Sekcji Narciarskiej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego przy Oddziale Zakopiańskim PTT, 1937, Zakopane [1937] s. 21, 26; Tuszyński B., Sprintem przez prasę sportową, W. 1975; Zakopane. Czterysta lat dziejów, Pod red. R. Dutkowej, Kr. 1991 I–II; Ziemba Z., Śladami dwóch desek. Zarys dziejów narciarstwa, Kr. 1955; – Goetel F., Patrząc wstecz, Londyn 1966 s. 81–2, 107, 131–2; Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938, W., poz. 8096, 11793; Schiele T., W cieniach chmur, Kr. 1987 s. 11, 83; Zieliński S. (i Gentil Tippenhauer W.), W stronę Pysznej, Wyd. 3, W. 1976; – „Dzien. Pol.” 1976 nr 82; „Tyg. Powsz.” 1976 nr 23; „Życie Warszawy” 1976 nr 84, 89; – Informacje z Universitätsarchiv der Technischen Universität w Wiedniu (z 22 IV 1994); – Informacje i archiwum Józefa Nyki z W. (dokumenty, rękopisy artykułów oraz wspomnień Aleksandra, w tym nie publikowanych, korespondencja, fotografie).

Andrzej Matuszyk