Svenichen (Schweinichen) Aleksander (ok. 1480 – 1529), franciszkanin, kustosz pruski, kaznodzieja gdański.
Ur. w Gdańsku, prawdopodobnie był bratankiem Laurentiusa Svenichena (zm. 1510), od r. 1491 kustosza franciszkanów pruskich, który mógł mieć wpływ na jego decyzję o wstąpieniu do zakonu franciszkanów.
Naukę rozpoczął S. w szkole konwentu franciszkanów w Gdańsku. Wkrótce został lektorem Pisma św. Jesienią 1503 udał się na studia do Wittenbergi; uczył się tam pod kierunkiem m.in. augustianina Johanna von Staupitz (nauczyciela Marcina Lutra), franciszkanina Ludwiga Henninga oraz rektora Christopha Scheurla, który podarował mu swą książkę „Oratio attingens litterarum praestantiam…” (Leipzig 1509), we własnoręcznej dedykacji wyrażając szacunek dla jego głębokiej wiedzy. W r. 1507 został S. bakałarzem, 31 V 1509 licencjatem, a 21 VIII t.r. doktorem teologii. W czasie nauki poznał zapewne Lutra, który w l. 1508–9 studiował w Wittenberdze. W r. 1510 jako profesor wykładał S. teologię.
W r. 1510 wrócił S. do Prus Królewskich. Należał do bliskich współpracowników prowincjała saskiej prowincji franciszkanów Henninga, który podejmował próby pogodzenia i zjednoczenia zwalczających się braci konwentualnych i obserwantów. Na jego życzenie S. wspólnie z Andrzejem Sonnenbergiem wziął udział w obradach kapit. prowincjalnej obserwantów w Lüneburgu (3 II 1511), nie zdołał jednak nakłonić braci konwentualnych do przyjęcia ostrzejszej reguły obserwantów. Po odwołaniu Henninga z godności prowincjała w r. 1515 wrócił S. do konwentu w Gdańsku. Prawdopodobnie przez pewien czas był lektorem i zajmował się kształceniem współbraci i nowicjuszy, służył także radą i pomocą gdańskiemu gwardianowi Teofilowi Quandtowi oraz kustoszowi Janowi Żelisławskiemu. Dn. 28 III 1518 uczestniczył w kapit. prowincjalnej we Frankfurcie nad Odrą, podczas której sascy franciszkanie konwentualni (marcinianie) opowiedzieli się za przyjęciem bulli papieża Leona X, wprowadzającej unię z obserwantami; starania S-a o przywrócenie wewnętrznej dyscypliny i odrodzenia życia duchowego franciszkanów zakończyły się jednak niepowodzeniem.
Dn. 13 X 1521 na kapit. prowincjalnej w Neubrandenburgu został S. mianowany kustoszem pruskim; jako jeden z niewielu opowiedział się wówczas za podziałem prow. saskiej na dwie części (w wyniku podziału kustodia pruska weszła w skład prow. górnosaskiej). Po powrocie do Prus przeprowadził wizytację podległych mu klasztorów; 16 XII t.r. przebywał w Chełmnie, odwiedził również konwent franciszkanów w Braniewie (Braunsberg). Jako kaznodzieja kościoła p. wezw. Świętej Trójcy w Gdańsku nawoływał do zachowania pokoju i porządku oraz wierności dotychczasowym praktykom religijnym Kościoła, występował równocześnie przeciw nadużyciom i domagał się ich usunięcia; pomawiany o sprzyjanie luteranizmowi, gromadził na kazaniach coraz więcej słuchaczy. W celu załagodzenia sytuacji w Gdańsku odbył w l. 1523–4 liczne spotkania z duchowieństwem i władzami miejskimi, w trakcie których usiłowano wypracować sposób bezkonfliktowego głoszenia w kościołach «czystego słowa Bożego». Przy współudziale S-a przyjęto 6 I 1524 postanowienia, które ograniczały długość kazań do jednej godziny, nakazywały wygłaszanie ich w języku niemieckim oraz zabraniały atakowania kleru i wprowadzania zmian w praktykach religijnych do czasu przyjęcia ich przez całe chrześcijaństwo; rozstrzyganie wątpliwości miało należeć do S-a. Decyzje te nie przyniosły jednak praktycznych rezultatów, zwłaszcza po wyjeździe S-a wiosną 1524 na obrady kapit. prowincjalnej do Drezna. Zaniepokojeni jego dłuższą nieobecnością rajcy gdańscy prosili prowincjała saskiego P. Fontinusa o zezwolenie na szybki powrót S-a do miasta oraz objęcie przez niego obowiązków kaznodziei w kościele paraf. p. wezw. NMP. Przybycie S-a do Gdańska nie załagodziło jednak sporów. Dn. 22 I 1525 w kościele NMP wygłosił kazanie w habicie franciszkańskim, występując w ten sposób przeciw ogłoszonej 15 I t.r. decyzji władz miejskich, zabraniających zakonnikom żyjącym z jałmużny głoszenia publicznych kazań, słuchania spowiedzi, zbierania jałmużny i przyjmowania nowicjuszy. Postępowanie S-a doprowadziło do tumultu radykalnego pospólstwa, co zmusiło radę miejską do akceptacji tzw. artykułów (Artickelbrief), łączących reformy religijne, społeczne i ustrojowe. Po powołaniu nowej rady, złożonej głównie z przedstawicieli zwycięskiego, proreformacyjnego nurtu ludowego, usunięto z kościołów katolickie obrzędy oraz podjęto decyzję o likwidacji klasztorów, które zamierzano zamienić na szpitale i szkoły. S-owi zakazano noszenia habitu i głoszenia kazań oraz zmuszono go do opuszczenia konwentu. Przeniósł się on wówczas do konwentu franciszkanów w Toruniu i pozostał tam do przyjazdu króla Zygmunta I do Gdańska w kwietniu 1526 i restytucji dawnego porządku. Jednak mimo odzyskania klasztoru przez franciszkanów S., z powodu wciąż napiętej sytuacji, zrezygnował z godności kustosza pruskiego i na życzenie gdańskich władz miejskich wrócił do obowiązków kaznodziei w kościele NMP. Zmarł we wrześniu 1529 w Gdańsku w czasie zarazy.
S. należał do grupy gruntownie wykształconych teologów i humanistów katolickich, krytycznie oceniających nadużycia w Kościele i dążących do jego reformy. Podobnie jak wielu współczesnych (m.in. Staupitz, Scheurl, Tiedemann Giese, Jan Dantyszek) powitał z nadzieją pierwsze wystąpienia Lutra i jego zwolenników, jednak w miarę radykalizacji poglądów religijno-społecznych reformatorów oraz w związku z obawami przed zakłóceniem ustalonego porządku i utratą źródeł egzystencji opowiedział się po stronie Kościoła katolickiego. Zgromadził znaczny księgozbiór, który przekazał franciszkanom w Braniewie. Zachowane w Bibliotece Uniwersyteckiej w Uppsali dzieła, m.in. teksty Arystotelesa, H. Greve, W. Ockhama, G. Reischa, K. Wimpiny, S. Gerdta, dowodzą jego szerokich zainteresowań.
Allg. Dt. Biogr., XVII 529; Altpreuss. Biogr., I 374; Collijn I., Katalog der Inkunabeln der Kgl. Universitäts-Bibliothek zu Uppsala 1907; Neue Dt. Biogr., XIII 424; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV; Trypućko J., Katalog księgozbioru Kolegium Jezuitów w Braniewie zachowanego w Bibliotece Uniwersyteckiej w Uppsali, W. 2007 I–III; – Bogucka M., Reformation, Kirche und der Danziger Aufstand in den Jahren 1517–1526, „Hansische Stadtgesch. – Brandenburgische Landesgesch., Hansische Studien” Bd. 8: 1989 s. 217–24; Borawska T., Rietz H., Alexander Svenichen (gest. 1529). Ein preussischer Franziskaner in den Wirren des Reformationszeitalters, w: Preussische Landesgeschichte. Festschrift für Bernhart Jähnig zum 60. Geburtstag, Marburg 2001 s. 175–85 (bibliogr.); Doelle F., Die Observanzbewegungen in der sächsischen Franziskanerprovinz (Mittel- und Ostdeutschland) bis zum Generalkapitel von Parma 1529, Münster 1918; Freytag H., Die Beziehungen Danzigs zu Wittenberg in der Zeit der Reformation, „Zeitschr. des Westpreuss. Geschichtsvereins” Bd. 38: 1898 s. 1–137; tenże, Die Preussen auf der Universität Wittenberg und die nichtpreussischen Schüler Wittenbergs in Preussen von 1502 bis 1602, Leipzig 1903; Hirsch T., Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig, Danzig 1843 I; Kantak K., Franciszkanie polscy, Kr. 1937 I 365–8; Lemmens L., Aus ungedruckten Franziskanerbriefen des XVI. Jahrhunderts, Münster–W. 1911 s. 59–61; tenże, Briefe und Urkunden des XVI. Jahrhunderts zur Geschichte der sächsischen Franziskaner, „Beiträge zur Gesch. der sächsischen Franziskanerprovinz vom Hl. Kreuze” Bd. 4–5: 1911–12 s. 46–58; tenże, Urkundenbuch der alten sächsischen Franziskanerprovinz, II. Die Kustodie Preussen, Düsseldorf 1913; Roth W., Die Dominikaner und Franziskaner im Deutsch-Ordensland Preussen bis zum Jahre 1466, Königsberg 1918 s. 87 i n.; Schmidt P., Die Gedenkbücher der Danziger Trinitatiskirche, „Mitteilungen des Westpreuss. Geschichtsvereins” Bd. 5: 1906 s. 72–7; tenże, Pater Dr. Alexander. Ein Nachtrag zur Geschichte der Danziger Trinitatskirche, „Zeitschr. des Westpreuss. Geschichtsvereins” Bd. 44: 1902 s. 215–24; Simson P., Geschichte der Stadt Danzig, Danzig 1913 II; – Album Academiae Vitebergensis. Ältere Reihe. Hrsg. K. E. Forstemann, Aalen 1976 I; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, P. I, Hrsg. E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1948; Simon Grunau’s Preussische Chronik, Hrsg. M. Perlbach, Leipzig 1876 I 369, 374, 431; Urk.-buch d. Bisthums Culm, I.
Teresa Borawska