Romanowicz Alfred, pseud. Józefski (1888–1961), dyrektor szkół średnich, organizator tajnego nauczania w czasie drugiej wojny światowej. Ur. 4 IX w Wiedniu, był synem Franciszka, pracownika kolei warszawsko-wiedeńskiej, i Marii.
Do szkoły R. uczęszczał w Krakowie, w r. 1908 zdał maturę w Gimnazjum św. Anny, w l. 1908–13 studiował filologię klasyczną na UJ. Po odbyciu praktyki nauczycielskiej w Gimnazjum św. Anny w r. 1912/13 i zdaniu egzaminu na nauczyciela języka polskiego w szkołach średnich, R. od jesieni 1913 uczył w Gimnazjum I w Jarosławiu aż do r. 1919. W czasie wojny współdziałał z akcją niepodległościową młodzieży. Był głównym animatorem utworzonego w r. 1916 dla ułatwienia tej pracy legalnego «Kółka Literackiego im. Adama Mickiewicza». Dn. 1 IX 1919 został dyrektorem Państwowego Gimnazjum im. H. Sienkiewicza we Wrześni, gdzie poza tym m. in. był delegatem Rady Pedagogicznej do Powiatowej Rady Szkolnej. W r. 1927 uzyskał urlop na odbycie podróży naukowej do Rumunii, Bułgarii i Turcji. Publikował prace z historii oświaty i kultury, m. in.: W 25-lecie Sprawy Wrzesińskiej (w: VII Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Klasycznego im. H. Sienkiewicza we Wrześni za r. szkolny 1925/6, Września 1926), Na sprowadzenie zwłok twórcy „Króla Ducha” (w: VIII Sprawozdanie … za r. szkolny 1926/7, Września 1927). W r. 1928 na własną prośbę został przeniesiony do Krotoszyna i objął funkcję dyrektora w państwowym gimnazjum. Tu był delegatem do Powiatowej Rady Szkolnej, a także członkiem Powiatowej Komisji Wychowania Fizycznego. Ogłosił Zarys historii obecnego gimnazjum im. H. Kołłątaja w Krotoszynie 1836–1929 (w: I Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. ks. H. Kołłątaja w Krotoszynie za I-sze dziesięciolecie zakładu, Krotoszyn 1929). W r. 1931 był krótko dyrektorem gimnazjum w Krasnymstawie, a następnie przeniósł się do Krakowa, gdzie uczył w Prywatnym Gimnazjum Tow. Szkoły Ludowej (TSL) im. Franciszka Preisendanza oraz w Prywatnym Gimnazjum OO. Pijarów w Rakowicach pod Krakowem. W r. 1935 organizował filię Gimnazjum OO. Pijarów w Krakowie i był dyrektorem tej szkoły do r. 1939. Jako przedstawiciel Międzystowarzyszeniowej Komisji Norm w Warszawie, uczestniczył w ustalaniu minimalnych wynagrodzeń dla nauczycieli prywatnych szkół średnich.
Po wybuchu drugiej wojny światowej kierowane przez R-a gimnazjum rozpoczęło w końcu września 1939 naukę, a po dokonanej przez Niemców likwidacji szkolnictwa średniego na zebraniu 25 XI 1939 grono pedagogiczne postanowiło zorganizować tajne nauczanie w kilkuosobowych kompletach. R. był kierownikiem tajnego gimnazjum, które w ewidencji podziemnych władz szkolnych zostało zarejestrowane jako Ośrodek nr 15. W październiku i listopadzie 1939 pracował w Podkomisji dla Spraw Szkolnictwa Średniego, powołanej przez Tymczasową Radę Szkolną, a po jej rozwiązaniu przez Niemców był członkiem tajnego Niezależnego Komitetu Szkolnego, utworzonego przez okręgowego delegata Rządu RP Jana Jakóbca, a także współpracował z działającym w konspiracji Tow. Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych (TNSW). Z polecenia podziemnego Okręgowego Biura Szkolnego R. organizował tajne egzaminy gimnazjalne i licealne dla eksternistów, przewodniczył egzaminom maturalnym dla absolwentów tajnych liceów m. in. w Miechowie, Przeworsku i Łańcucie (używał wtedy pseud. Józefski), uczył w kompletach w Krakowie (zajęcia odbywały się również w jego mieszkaniu przy ul. Kołłątaja 9), a także organizował tajne nauczanie w Rabie Wyżnej koło Nowego Targu (w lutym 1940) oraz w klasztorze OO. Sercanów w Płaszowie. Po wojnie R. był do r. 1958 dyrektorem Prywatnego Gimnazjum i Liceum im. St. Konarskiego OO. Pijarów w Krakowie. Pozostawił wspomnienia z okresu tajnego nauczania, które pt. Ośrodek Nr 15 ukazały się w „Roczniku Komisji Nauk Pedagogicznych” ([R.] 8: 1968). Zmarł 8 IX 1961 w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
W małżeństwie ze Stefanią z Kowalczewskich (1888–1944) miał R. dwu synów: Tadeusza (1917–1942), który zginął w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, i Olgierda (1922–1976), również aresztowanego w czasie wojny za udział w konspiracji, po wojnie lekarza.
Spis fachowych pracowników służby zdrowia, Wyd. 2, W. 1964 (dotyczy syna, Olgierda); Zagórowski, Spis nauczycieli; – Chrzan B., Tajne władze oświatowe w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939–45, „Roczn. Kom. Nauk Pedagog.” R. 8: 1968; Księga pamiątkowa poświęcona zjazdowi jubileuszowemu z okazji 50-lecia istnienia Gimnazjum I w Jarosławiu, 1884–1934, Jarosław 1934 s. 61, 62, 153, 155, 156, 157, 160, 167, 168; 75 lat Gimnazjum i Liceum im. ks. St. Konarskiego OO. Pijarów w Krakowie 1909–1985, Kr. 1985 s. 34, 36, 37, 40, 52, 53 (fot.); Terlecki R., Ze studiów nad szkolnictwem Krakowa w okresie między wrześniem a grudniem 1939 roku, „Roczn. Kom. Nauk. Pedagog.” R. 31: 1983 XXXI; Waga J., Szkolnictwo miasta Krakowa w latach okupacji niemieckiej 1939–1945, „Roczn. Krak.” 1949–57 XXXI 29, 65; Wroński T., Kronika okupowanego Krakowa, Kr. 1974; – Bielak F., Z odległości lat. Wspomnienia i sylwetki, Kr. 1979; Gałecki W., Jeszcze raz przez życie, Kr. 1966; Kalendarzyk profesorski Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych na r. 1914, 1916, 1918, Kr. 1914, 1916, 1918; I Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. ks. H. Kołłątaja w Krotoszynie za I-sze dziesięciolecie Zakładu, Krotoszyn 1929 s. 28; toż (II Sprawozdanie…) za r. szk. 1929/30, Krotoszyn 1930 s. 21; Romanowicz A., Ośrodek nr 15, „Roczn. Kom. Nauk Pedagog.” R. 8: 1968 (fot.); Sprawozdania Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Klasycznego im. H. Sienkiewicza we Wrześni za lata 1919/20–1928/29; Sprawozdanie Dyrektora c. k. Gimnazjum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1913, Kr. 1913 s. 20, 23; – „Dzien. Pol.” 1961 nr 214; „Tyg. Powsz.” 1961 nr 39; – Arch. PAN w Kr.: Zbiór Zespołu Badawczego Dziejów Oświaty, Ośrodek nr 15; B. Jag.: rkp. 123/64 s. 191 (Jakóbiec J., Na drodze stromej i śliskiej. Autobiografia socjologiczna. Część III: Wojewoda Krakowski <Delegat Rządu Emigracyjnego> 1941–1945); – Informacje synowej R-a, Kazimiery Romanowiczowej i Bogusława Majewskiego z Kr.
Ryszard Terlecki