Socha Alojzy Bernard, pseud. Beno (1899–1942), nauczyciel, organizator grupy konspiracyjnej na Pomorzu. Ur. 23 V (wg świadectwa chrztu: 22 V) w Krowich Łąkach, przysiółku wsi Skrzeszewo w pow. kartuskim, był synem Jana, rolnika, i Franciszki Wilkowskiej (w akcie ur.), bądź Wilk (w świadectwie chrztu).
S. uczył się w szkole powszechnej w Kieleńskiej Hucie, potem uczęszczał na kursy pedagogiczne, które ukończył w r. 1921 z dyplomem nauczycielskim. Następnie był nauczycielem w szkołach powszechnych na Kaszubach: w Będargowie w pow. kartuskim (do r. 1928), w Łubnej koło Czerska (kierownik szkoły), w Pucku (od r. 1934) oraz w Połchowie koło Pucka (od r. 1938, kierownik szkoły). Równocześnie działał w Polskim Związku Zachodnim (PZZ) oraz współpracował ze Stronnnictwem Narodowym (SN) na Pomorzu. Prawdopodobnie już w końcu l. trzydziestych został członkiem sieci dywersji pozafrontowej.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, w obawie przed grożącym mu aresztowaniem, S. schronił się u rodziny w Gdyni-Orłowie. W grudniu 1939 z jego inicjatywy doszło tu do utworzenia lokalnej organizacji konspiracyjnej, przypuszczalnie nie posiadającej wówczas żadnej nazwy (w literaturze występuje najczęściej jako Orzeł Biały «Zachód», jednak wg powojennej relacji siostrzeńca S-y, Stefana Dargacza – konkretnej nazwy nie ustalono). Do organizacji tej udało się S-sze pozyskać przedwojennych działaczy SN i PZZ: sędziego Juliana Pobłockiego, b. posła Jana Kwiatkowskiego i ks. Pawła Lubińskiego. W poł. r. 1941 utworzono w jej ramach grupę dywersyjno-sabotażową, którą kierował Dargacz. S. rozbudowywał organizację na terenach wiejskich i przygotowywał ją do poważniejszych akcji sabotażowo-dywersyjnych przy pomocy kpt. Jana Jarzębowskiego, pseud. Okoń (we wrześniu 1939 dowódcy 3. komp. 1. Morskiego Baonu Obrony Narodowej, późniejszego komendanta Inspektoratu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej Wybrzeże). Organizacja S-y szybko się rozrastała, choć jej ideowe i organizacyjne podporządkowanie jest nadal nieznane, a ilość członków oceniana różnie. S. utrzymywał jakieś kontakty z pionem wojskowym konspiracyjnego SN oraz z Tajną Organizacją Wojskową «Gryf Pomorski». Także z jego inicjatywy zawiązał się na początku 1940 r. w Orłowie komitet niesienia pomocy więźniom Stutthofu i jeńcom angielskim. W r. 1942 nawiązał kontakt z Józefem Olszewskim (pseud. Andrzej, Kamień, Andrzej Zdanowicz), komendantem Podokręgu Północnego AK, i razem ze swoją organizacją został wcielony do Inspektoratu Rejonowego Wybrzeże AK. Nie zdołał jednak rozwinąć szerszej działalności ze względu na likwidację przez Niemców struktur AK na Wybrzeżu (przy aresztowanym «Andrzeju» znaleziono m.in. spisy grupy S-y). Poszukiwany przez Gestapo, schronił się u siostry Anieli Wendl w Gdańsku-Oliwie i tu 7 X 1942 został aresztowany. W czasie śledztwa w gdańskiej siedzibie Gestapo, przy ul. Neugarten 27, był torturowany i wkrótce został zamordowany (lub zmarł w celi) – przed 19 X 1942.
S. był dwukrotnie żonaty: z Heleną z Zalewskich (zm. 1936), a po jej śmierci z Heleną z domu Kłopotek; z pierwszego małżeństwa miał troje dzieci: Małgorzatę, Kazimierza i Mieczysława.
Nazwisko S-y umieszczono na odsłoniętej w Pucku (12 III 1960) tablicy pamiątkowej, poświęconej 25 nauczycielom z pow. puckiego, pomordowanym i poległym podczas wojny.
Komorowski K., Konspiracja pomorska 1939–1947. Leksykon, Gd. 1993 (bibliogr.); Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, Tor. 1994 cz. 1 s. 97, 176, Tor. 1998 cz. 4 s. 89; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV (A. Gąsiorowski, tu data śmierci: X lub XI 1942); – Aleksandrowicz W., Udział nauczycieli powiatu morskiego w ruchu oporu i tajnym nauczaniu (1939–1945), „Przegl. Hist.-Oświat.” 1973 nr 3 s. 437, 443; Bolduan R., Alojzy Socha – pierwszy organizator podziemia na Wybrzeżu, „Kaszebe” 1959 nr 22; Bolduan R., Podgóreczny M., „Deutschland” w płomieniach, Gdynia 1959 s. 39–50, 61–5, 71, 87, 90 (fot. po s. 49); Ciechanowski K., Ruch oporu na Pomorzu Gdańskim 1939–1945, W. 1972; Dunin-Wąsowicz K., Obóz koncentracyjny Stutthof, Gd. 1970 (tu mylna informacja, że S. zginął w Stutthofie); Lubecki L., Ruch oporu na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945, Gd. 1961 s. 40 (fot. między s. 40 i 41); Męclewski A., Neugarten 27. Z dziejów gdańskiego gestapo, W. 1974 s. 352; Walczak M., Ludzie nauki i nauczyciele polscy podczas II wojny światowej. Księga strat osobowych, W. 1995 s. 649; – Pomorskie organizacje konspiracyjne (poza AK) 1939–1945. Materiały Sesji naukowej w Toruniu w dn. 6–7 listopada 1993 r., Pod red. S. Salmonowicza i J. Szilinga, Tor. 1994; – „Kalendarz Nauczycielski na rok 1925”, Tuchola 1925, s. 68; – Paraf. rzymskokatol. w Żukowie: Odpis świadectwa chrztu S-y; USC w Żukowie: Odpis skrócony aktu ur. S-y; – Informacje ks. Stanisława Gackowskiego z Żukowa.
Tadeusz Oracki