Stolpe Alojzy młodszy (1818–1876), aktor i śpiewak (bas).

Ur. 22 lub 29 XI w Warszawie, był synem Alojzego starszego (zob.) (wg „Słown. Teatru Pol.” błędnie Macieja) i Marii z Chociszewskich (zm. 6 IX 1852), bratem Edwarda (zob.), ojca Antoniego młodszego (zob.).

Dn. 15 X 1832 rozpoczął S. pracę w chórze Teatru Narodowego w Warszawie; wystąpił m.in. w operach „Westalka” L. G. Spontiniego i „Zampa” F. Hérolda. Od r. 1835 uczył się w Szkole Dramatycznej przy Teatrze Wielkim (m.in. gry aktorskiej u Bonawentury Kudlicza), a od lutego 1837 uczęszczał do Szkoły Śpiewu, w której kształcił się m.in. u Józefa Elsnera, Józefa Stefaniego i Karola Kurpińskiego. Dn. 3 III 1837 zadebiutował jako aktor rolą Ernesta w „Nienawiści kobiet” J. N. Bouilly’ego i M. J. Paina, a 17 VI t.r. jako śpiewak w partii Deja w operze „Włoszka w Algierze” G. Rossiniego. Dn. 15 VIII 1838, w trakcie występu w roli Bertrama w „Robercie Diable” G. Meyerbeera uszkodził struny głosowe i dostał na scenie krwotoku; «wyniesiono go za kulisy bez zmysłów, prawie bez życia». Zagrożony gruźlicą, musiał ograniczyć występy wokalne, mimo to już w r. 1839 śpiewał „Dumkę sierżanta” w operze „Biedny rybak” T. Pernota de Colombey. Uczestniczył również w koncertach publicznych, m.in. w r. 1842 wykonał fragmenty oper G. Donizettiego „Lukrecja Borgia” (w Resursie Kupieckiej) oraz „Linda di Chamonix” (w Teatrze Rozmaitości). Wg Janiny Siwkowskiej dopiero przed ślubem, ok. r. 1843, został ochrzczony (rodzicami chrzestnymi byli prezes Dyrekcji Warszawskich Teatrów Rządowych , rosyjski pułkownik Ignacy Abramowicz i jego żona Matylda). W r. 1843 śpiewał S. gościnnie w teatrze we Lwowie. W kontrakcie, podpisanym w r. 1845 z Dyrekcją WTR, zobowiązał się wykonywać «role kochanków, wyższe komiczne, charakterystyczne i basowe w operze» za roczną pensję 600 rb. Śpiewał m.in. w operach: „Alessandro Stradella” F. Flotowa (1846), „Don Giovanni” W. A. Mozarta i „Cyruliku sewilskim” Rossiniego (obie 1848). Umiejętności wokalne S-go cenił Stanisław Moniuszko, który w r. 1857 zamierzał obsadzić go w roli Marszałka dworu (Dzięby) w planowanej prapremierze „Halki”, a w r. 1860 w roli Bartłomieja w „Verbum nobile”. Podczas mszy żałobnej, odprawionej 2 III 1861 w kościele p. wezw. Świętego Krzyża za poległych (27 II t.r.) uczestników manifestacji, S. wraz z Leopoldem Matuszyńskim, Julianem Dobrskim, Wilhelmem Troschelem i Edwardem Kellerem śpiewał partie solowe „Requiem” Stefaniego.

Od l. sześćdziesiątych częściej grywał S. w komediach, m. in. na scenie Teatru Rozmaitości, na ogół w rolach charakterystycznych, co było rezultatem pogarszającej się dyspozycji głosowej. Jesienią 1864 objął stanowisko reżysera sceny dramatycznej. Wprowadził wówczas zwyczaj wnoszenia przez aktorów opłaty w wysokości 5 gr za tzw. kartki (karty wolnego wejścia na przedstawienia) z przeznaczeniem na fundusz zapomogowy. Dn. 4 X 1868 wspólnie z debiutującą w Warszawie Heleną Modrzejewską wystąpił w „Adriannie Lecouvreur” E. Scribe’a i E. Legouvé’a (w roli Pana de Chaseuil). W r. 1869 Moniuszko powierzył mu rolę arcykapłana Akebara w prapremierze „Parii” (11 XII t.r.). Dn. 12 I 1870 wystąpił S. w roli Merkucja na premierze „Romea i Julii” W. Shakespeare’a z udziałem Modrzejewskiej, a 24 III 1871 jako Klaudiusz w „Hamlecie” Shakespeare’a uczestniczył w jej benefisie w Teatrze Wielkim; wspólnie z Modrzejewską grał również t.r. ministra Guattinarę w „Więzieniu, czyli Powieściach królowej Nawarry” Scribe’a i Legouvé’a. Dn. 1 XII t.r., z okazji 35-lecia pracy scenicznej S-go, odbył się jego benefis w Teatrze Wielkim, podczas którego zagrał on rolę Jerzego, regenta Anglii w komediooperze „Folwark Primerose” E. Cormona; otrzymał wówczas od publiczności «kosztowny zegarek ze stosownym napisem i złotym łańcuchem». Po benefisie przeszedł na emeryturę (w wysokości 972 rb. rocznie), pracując jednak jeszcze przez kilka lat na kontrakcie z obowiązkiem dziesięciu występów miesięcznie, płatnych po 10 rb. od występu. W r. 1872 był reżyserem dramatycznym (po Janie Chęcińskim, który odszedł ze stanowiska 5 VIII), otrzymując pensję 600 rb. rocznie. Ponownie występował w WTR wspólnie z Modrzejewską: 1 V 1872 jako Duglas w „Marii Stuart” Juliusza Słowackiego, 7 XI 1873 jako Brabancjo w „Otellu” oraz 1 V 1876 jako Don Pedro w polskiej prapremierze „Wiele hałasu o nic” Shakespeare’a. Wg Józefa Kotarbińskiego w l. 1873 i 1875 przez krótki czas pełnił funkcję reżysera, zastępując chorych lub nieobecnych kolegów. Po raz ostatni wystąpił na scenie 15 XI 1876, grając Laroque’a w „Miłości ubogiego młodzieńca” O. Feuilleta.

S. był wszechstronnie uzdolnionym śpiewakiem, z którym już po debiucie wiązano duże nadzieje: «ma on głos basowy, tak piękny, silny, brzmiący i dosyć już wyrobiony, że z prawdziwą rozkoszą słuchacze, widząc tyle rozwijających się darów natury, śmiele oczekują przyszłości» („Pam. Sceny Warsz.”). Ze względu na stan zdrowia stopniowo jednak rezygnował z kariery wokalnej na rzecz aktorskiej. Jako aktor cieszył się powodzeniem u publiczności, nie doczekał się natomiast większego uznania krytyki, chwalącej bardziej jego rzetelność, pracowitość i technikę niż zdolności: «Nie był to wielki talent, ale sumienny pracownik, siła bardzo użyteczna» („Bluszcz”); «kto widział jedną jego kreację, ten znał już wszystkie» (W. Rapacki). Grał, oprócz wymienionych, m.in. role Kata Hagena w „Sędziwoju” Wacława Szymanowskiego, Kolera w „Wicie Stwoszu” Wincentego Rapackiego, Zdzisława w „Cudzoziemczyźnie”, Księcia w „Panu Geldhabie” i Alfreda w „Pierwszej lepszej” Aleksandra Fredry, D’Artagnana w „Muszkieterach” wg A. Dumasa, Antonia w „Kupcu weneckim” Shakespeare’a; łącznie wystąpił w ok. 300 rolach. Mieszkał obok Teatru Wielkiego przy ul. Senatorskiej (dom nr 474/5). Pod koniec listopada 1876 zachorował na niedrożność jelit (ileus). Zmarł nad ranem 2 XII (w niektórych nekrologach podano datę 1 XII) 1876 w Warszawie, został pochowany 4 XII na cmentarzu Powązkowskim. Prośba wdowy o zasiłek na koszta pogrzebu spotkała się z odmową prezesa Dyrekcji WTR Siergieja Muchanowa.

Żoną S-go była od 28 II 1843 tancerka Honorata Laskowska, córka Augusta i Kunegundy. Debiutowała 13 V 1839 w balecie „Mimili czyli Styryjczycy” Stefaniego; w l. 1841–59 była koryfejką baletu Teatru Wielkiego. Tańczyła m.in. w „Paziach księcia Vendôme” J. Aumera (1841), „Schadzce na przedmieściu” P. Maurice’a (1842) oraz „Hrabinie i wieśniaczce, czyli Przemianie żon” A. Adama i Stefaniego (1847). Dn. 20 I 1848 wystąpiła po raz pierwszy w partii solowej jako Batylda w balecie „Giselle” Adama. W lutym i marcu 1851 wraz z grupą tancerzy warszawskich występowała w Petersburgu w balecie „Vesele vioskovoe” („Wesele w Ojcowie”) Kurpińskiego oraz w błękitnym mazurze z „Hrabiny i wieśniaczki”. W l. 1860–7 występowała w rolach mimicznych, m.in. w „Modniarkach” P. Borriego, „Asmodei” F. Benoista i N. H. Rebera oraz „Esmeraldzie” C. Pugniego. Dn. 10 VIII 1867 przeszła na emeryturę. Zmarła w Warszawie 2 II 1891, została pochowana 5 II na cmentarzu Powązkowskim. S. miał prawdopodobnie (w związku pozamałżeńskim z aktorką Magdaleną Micińską) córkę Marię Micińską (ur. ok. 1876), aktorkę Teatru Rozmaitości; w styczniu 1896, po zwolnieniu z Teatru i przeniesieniu do prowincjonalnej trupy w Płocku, popełniła ona samobójstwo.

Ryciny przez Józefa Styfiego, reprod. w: „Kłosy” 1876 nr 597 s. 369, i przez Franciszka Tegazzo, reprod. w: „Tyg. Ilustr.” 1871 nr 205 s. 272; Portret reprod. w: „Kłosy” 1871 nr 335; Portrety zbiorowe: litogr. przez J. Melchera wg rys. Józefa Simmlera, „Artyści sceny warszawskiej w 1853 r.” reprod. w: Kultura muzyczna Warszawy drugiej połowy XIX wieku, W. 1980; – Słown. Teatru Pol. (bibliogr.); Szenic, Powązki, cz. 2; – Golachowski S., Antoni Stolpe. Szkic biograficzny, „Muz. Pol.” 1935 nr 7; Kotarbiński J., Aktorzy i aktorki, W. 1924, s. 80–2, 171, 227; Krogulski W., Z notatek starego aktora, W. 1918 I 41–3, 132–3, 145; Kultura miejska w Królestwie Polskim, 1815–1875, Red. A. M. Drexlerowa, W. 2001 cz. 1; Łuniewski K., Alojzy Stolpe, „Opiekun Domowy” R. 7: 1871 nr 49 s. 385–6; Nowakowski E., Dawne szkoły muzyczne w Warszawie, „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1891 nr 413 s. 441; Przybylski T., Karol Kurpiński. Kronika życia i twórczości, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX wieku, Red. Z. Chechlińska, W. 1980 IV; Pudełek J., Sukcesy warszawskich tancerzy w Petersburgu w lutym 1851 roku, „Pam. Teatr.” R. 44: 1995 z. 3–4 s. 428, 430–6 (dot. żony S-go, Honoraty); taż, Warszawski balet romantyczny 1802–1866, Kr. 1968; Rapacki W., Sto lat sceny polskiej, W. 1925; Secomska H., Teatr w Warszawie drugiej połowy XIX wieku (1861–1918), w: Kultura muzyczna Warszawy drugiej połowy XIX wieku, W. 1980; Siwkowska J., Nokturn czyli rodzina Fryderyka Chopina i Warszawa w latach 1832–1881, W. 1986 I; Szczublewski J., Teatr Wielki w Warszawie 1833–1993, W. 1993; tenże, Żywot Modrzejewskiej, W. 1977; Wójcicki K. W., Alojzy Stolpe, „Kłosy” T. 13: 1871 nr 335 s. 347; – Moniuszko S., Listy zebrane, Wyd. W. Rudziński, Kr. 1969; Skorowidz mieszkańców miasta Warszawy z przedmieściami na rok 1854, W. 1854 s. 313; – „Gaz. Warsz.” 1843 nr 149, 1861 nr 60; „Kłosy” T. 12: 1871 nr 301 s. 220, T. 13: 1871 nr 331 s. 282; „Kur. Teatr.” R. 1: 1901 nr 37 s. 599–601, nr 38 s. 613–15; „Kur. Warsz.” 1842 nr 290, 298, 308, 312, 321, 323, 324, 338, 344, 1843 nr 2, 9, 35, 58, 1870 nr 6, 9, 1871 nr 203, 267–268, 1872 nr 156; „Pam. Sceny Warsz.” R. 1: 1838 s. 14–16, 185, R. 2: 1839 s. 60, 62, 102–3, 116, 276, R. 3: 1840 s. 45, 47, 96, 103, 112, 142, 151; „Ruch Muzycz.” R. 3: 1859 nr 1; „Tyg. Ilustr.” 1867 nr 416 s. 129, 1871 nr 205 s. 272; – Nekrologi: „Afisz Teatr.” 1876 nr 10, „Biesiada Liter.” T. 3: 1877 nr 61 s. 136, „Bluszcz” 1876 nr 52 s. 416, „Gaz. Pol.” 1876 nr 269, „Kłosy” 1876 nr 597 s. 371, „Kur. Warsz.” 1876 nr 268, 1891 nr 35 (dot. żony S-go, Honoraty), „Tyg. Ilustr.” 1876 nr 50 s. 375, „Wędrowiec” T. 14: 1876 nr 363 s. 384, „Wiek” R. 4: 1876 nr 269 s. 3.

Barbara Chmara-Żaczkiewicz