Sadowski Anastazy (1873–1939), ksiądz, działacz społeczny na Kaszubach. Ur. 20 II w Słupie koło Grudziądza, był synem Bartłomieja, rolnika, i Elżbiety z Oswaldowskich.
W l. 1883–90 S. uczył się w Collegium Marianum w Pelplinie, a potem w gimnazjum w Brodnicy, gdzie w r. 1895 złożył egzamin dojrzałości. W l. 1892–5 przewodniczył kołu tajnej organizacji filomackiej. Po maturze kształcił się w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Dn. 1 IV 1889 otrzymał święcenia kapłańskie, a następnie został skierowany jako wikariusz do Chmielna. Współpracował z tamtejszym proboszczem, znanym działaczem narodowym, ks. Józefem Szotowskim, m. in. kierując lokalnym Bankiem Ludowym (jako prezes za specjalną zgodą kurii jeszcze w r. 1914/15), należąc do zarządu założonej w r. 1904 polskiej spółki handlowej «Kupiec» do r. 1913. Po wykupieniu z rąk niemieckich folwarku Wygoda, w pow. kartuskim, przez komitet założycielski nowej parafii, kuria biskupia w Pelplinie powołała w r. 1902 w Wygodzie wikariat z S-m na czele. Dzięki staraniom S-ego jeszcze w t. r. wybudowano kaplicę, a w r. 1906 ustanowiono samodzielną parafię. S-ego mianowano wówczas administratorem. Z powodu sprzeciwów administracji pruskiej, nominację na proboszcza otrzymał dopiero w r. 1918. W sprawozdaniach prowincjonalnych władz pruskich zaliczano S-ego do najbardziej aktywnych i niebezpiecznych działaczy – agitatorów polskości. S. doprowadził do wybudowania w r. 1903 nowej plebanii, organistówki i in. budynków. Przy tym w r. 1907/8 zainstalował w Wygodzie wiatrak i wodociąg, a w l. 1909–10 wybudowana została na terenie parafii w Długim Krzu nowoczesna cegielnia (później własność siostrzeńca S-ego, Alfonsa Grabowskiego). W budynkach plebańskich uruchomiono m. in. kuźnię, sklep spożywczy i galanteryjny. Znalazł tu też siedzibę nowo powstały Bank Ludowy i karczma z salą zebrań. By polepszyć gospodarkę w tej ubogiej okolicy, gdzie większość gospodarstw chłopskich pochodziła z niedawnego wykupu parcelowanej prywatnie kiepskiej ziemi majątków ziemiańskich, S. utworzył m. in. Kółko Rolnicze. Pozostała po nim m. in. pamięć jako o tym, który wprowadził i upowszechnił na Kaszubach uprawę truskawek. S. należał też do założycieli i działaczy polskiej Spółki Parcelacyjnej w Kościerzynie, powstałej w r. 1904.
Od r. 1900 był S. członkiem Tow. Naukowego w Toruniu. Zaraz na początku swej pracy w Wygodzie ułatwiał ks. Kazimierzowi Chmieleckiemu badania archeologiczne w okolicy. Zbudowany w l. 1913–14 neobarokowy kościół w Wygodzie p. wezw. św. Józefa, został – dzięki S-emu – zaprojektowany przez wybitnego architekta F. Kunsta z Kolonii, a stylowe wyposażenie wnętrza wykonane m. in. przez rzeźbiarza F. Vlasdecka z Moguncji. Środki na budowę S. gromadził drogą ofiar parafian i składek publicznych z Pomorza, a także od Polaków zamieszkałych w głębi Niemiec i Ameryce. W r. 1915 S. wydał dedykowaną «dobrodziejom kościoła» książeczkę w języku niemieckim i polskim: Kościół św. Józefa w Wygodzie (P.). S. wspierał wszelkie poczynania narodowe, zwłaszcza w dziedzinie gospodarki, społeczności kaszubskiej w bliższej i dalszej okolicy, współpracując ściśle z ks. Bernardem Łosińskim. Podobnie jak i on był jeszcze za życia zwany «kaszubskim Wawrzyniakiem».
W okresie zaboru S. był m. in. działaczem Tow. Czytelni Ludowych (TCL), twórcą i opiekunem biblioteki i czytelni w Wygodzie, udzielał też pomocy finansowej młodzieży gimnazjalnej i studenckiej; współpracował z Tow. Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich w Chełmnie. W l. 1918–20 był członkiem Komitetu TCL na pow. kartuski. W tym samym czasie włączył się do walki o powrót Pomorza do Polski. Jako członek Powiatowej Rady Ludowej był m. in. współorganizatorem uroczystości narodowej na rynku w Kartuzach 9 VII 1919 po podpisaniu traktatu wersalskiego, przyznającego Polsce większość terytorium Prus Zachodnich. Wygłosił wówczas Kazanie patriotyczne […] z okazji zmartwychwstania Polski (Gd. 1919).
W l. n. S. brał udział w organizowaniu polskiego szkolnictwa i administracji w parafii i powiecie. Był m. in. w l. 1927–34 członkiem sejmiku wojewódzkiego w Toruniu oraz prezesem powiatowym Kółek Rolniczych w Kartuzach. W r. 1926 został członkiem Bractwa Pomorskiego, grupującego przede wszystkim inteligencję opozycyjną wobec polityki władz po maju 1926. Podobnie jak większość duchowieństwa pomorskiego był zwolennikiem endecji. W okresie zaboru S. założył w Wygodzie Bractwo Różańcowe, a w r. 1925 III Zakon św. Franciszka, w r. 1926 Apostolstwo Modlitwy i Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży (KSM), które prowadziło bardzo ożywioną działalność kulturalną i oświatową. Jako patron KSM, ułatwiał S. pracę społeczno-kulturalną swoim wikariuszom, m. in. w l. 1919–20 poecie i działaczowi młodokaszubskiemu ks. Leonowi Heyke. Utrzymywał żywe kontakty towarzyskie, sporo podróżował, także za granicę.
W okresie kryzysu gospodarczego l. trzydziestych upadł bank wygodzki, co spowodowało m. in. poważne nieporozumienia i konflikty w parafii, jak też zadłużenie probostwa. W konsekwencji, w r. 1935 S. opuścił Wygodę i został proboszczem w Szynwałdzie koło Grudziądza. Tam 27 X 1939 aresztowali go Niemcy. Więziony w Rywałdzie i Chełmnie, zginął zamordowany 20 XI 1939 w Klamrach koło Chełmna. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
Kaszubi wygodzcy w r. 1952 z okazji 50-lecia parafii ufundowali Pomnik Dobrego Pasterza z popiersiem S-ego. W r. 1986 uczczono tam pamięć S-ego i ks. Szotowskiego kapliczką Matki Boskiej Anielskiej.
Jacewicz – Woś, Martyrologium duchowieństwa, z. 2; Spis b. filomatów i filaretów gimnazjów pomorskich…, Tor. 1921 s. 8; – Bilski S., Zarys historii Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Brodnicy 1873–1973, Brodnica 1973 s. 114, 118; Borzyszkowski J., Polski ruch narodowy w powiecie kartuskim w II połowie XIX i początkach XX wieku, Kartuzy 1986 s. 9–12, 14–15; Diecezja Chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928 s. 381; Dzieje Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tor. 1978 II 187; Księga pamiątkowa dziesięciolecia Pomorza, Tor. 1930 s. 402; Mamuszka F., Trojanowska I., W krainie kaszubskich jezior, Gdynia 1968 s. 124; – Schematismus des Bistums Culm…, 1904 i n. [do r. 1935]; Sprawozdania Pomorskiego Wydziału Krajowego z Administracji Krajowego Związku Komunalnego…, Tor. 1925–73; Wspomnienia działaczy kaszubskich, Zebrał i oprac. J. Pawlik, W. 1973 s. 319; – „Pielgrzym” 1910 nr 28, 63, 92, 111, 146; – AP w Bydgoszczy: UWP, WSP, sygn. 1059 s. 19–27, k. 5, sygn. 2294 s. 31, 104, 105; Arch. Diec. Chełmińskie: Spis uczniów Collegium Marianum 1858–1920; Arch. Paraf. w Chmielnie: Akta dotyczące paraf. Wygoda i S-ego; Arch. Paraf. w Wygodzie: Akta dotyczące budowli parafialnych, Banku Ludowego, Kółka Rolniczego w Wygodzie oraz in. towarzystw i beneficjum proboszczowskiego; – Dawidowski J., Zarys monografii parafii Wygoda, Pelplin 1985 (praca dypl., mszp. w zbiorach autora); Mross H., Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej (1821–1920), Osielsko 1978 (mszp. w zbiorach autora); – Informacje: ks. Franciszka Janka i ks. Jacka Dawidowskiego z Pelplina, Antoniego Janka i Heleny Lewnowej z Łączyńskiej Huty oraz Jana Szutenberga z Kamienicy Szlacheckiej.
Józef Borzyszkowski