Rutkowic (Rutkowicz, Rutkowski) Andrzej (ok. 1603–po 1650), lekarz i geograf. Ur. w Olkuszu, był synem cyrulika Jakuba (zm. 18 IX 1621) i Anny Pieczonczanki. Rodzice jego w r. 1605 przenieśli się do Rakowa, gdzie Jakub Rutkowic doszedł do znacznego bogactwa; był bowiem właścicielem co najmniej jednego domu, placu i dwóch ogrodów oraz posiadłości pod Rakowem, zakupionej od Jana Morzkowskiego. Tam też przeprowadził się u schyłku r. 1616. Łaciński wpis do albumu Andrzeja Lubienieckiego, dokonany w r. 1618 przez ojca i syna, wskazuje, iż obaj byli wyznawcami arianizmu.
Andrzej uczył się zapewne początkowo w szkole rakowskiej. Po śmierci ojca wyjechał na studia do Frankfurtu nad Odrą, wraz z powierzonymi jego opiece braćmi Grądzkimi: Aleksandrem i Gabrielem. Wszyscy trzej dokonali immatrykulacji w r. 1621 (R. podpisał się jako «Andreas Rutcovius Ilcussiensis»), Dn. 3 VII r. n. obronił R. tamże (u prof. Jana Michaelisa) tezę doktorską z filozofii, która ukazała się następnie drukiem (Disquisitio physica de tribus rerum naturalium principiis… Wittenberga 1622). R. należał do zdolnych młodzieńców, polecanych przez kierownictwo zborowe w charakterze pedagogów co znamienitszym wychowankom. Dlatego też w r. 1630 spotykamy go jako opiekuna Jerzego Niemirycza (ur. 1612), który wyruszył wówczas na studia zagraniczne. Obaj immatrykulowali się 24 IX 1630 na uniwersytecie w Lejdzie, skąd następnie udali się do Paryża. W liście z 20 XI 1631 Marcin Ruar polecił ich opiece przebywającego wówczas w stolicy Francji Hugona Grotiusa, do którego pisał: «Może cię odwiedzi tej zimy Jerzy Niemirycz i jego opiekun, Andrzej Rutkowic, obaj nieprzeciętnych zdolności i jak na ich wiek każdy wyposażony nieprzeciętnie». Grotius zapewnił w odpowiedzi Ruara, że przyjmie ich gościnnie, aby się przekonali «jak ceni naród polski». Do spotkania z Grotiusem doszło jednak nie we Francji, lecz przypuszczalnie w Niderlandach. Podczas pobytu w Paryżu Niemirycz wydał, przy współudziale R-a, „Discursus de bello Moscovitico” (1632). Z Paryża obaj arianie udali się do Anglii, a następnie odwiedzili Włochy, gdzie 30 IX 1632 zapisali się do metryki nacji polskiej na uniwersytecie w Padwie. W tym samym mniej więcej czasie R. uzyskał doktorat medycyny, nie wiemy jednak na którym z uniwersytetów. W każdym razie w listopadzie 1632 wpisał się R. na uniwersytet w Bazylei (obok Niemirycza), już jako doktor filozofii oraz medycyny. Dn. 5 VII r. n. obaj odwiedzili ponownie Niderlandy, gdzie dokonali powtórnej immatrykulacji w Lejdzie; R. podał wówczas, że ma 30 lat.
Po powrocie do Polski R. przebywał zapewne m. in. w Rakowie, gdzie mógł korzystać z majątku pozostawionego mu przez ojca. Nie był jednak jego jedynym spadkobiercą: obok siostry Justyny, żony cyrulika rakowskiego Daniela Woynata (1634) miał także brata. Jemu to synod ariański, obradujący w r. 1649 w Raszkowie, zlecił załagodzenie sporu, jaki wybuchł między R-em a Krzysztofem Wiszowatym. Możliwe, iż po sejmowym wyroku w sprawie Rakowa (1638) R. szukał protekcji i schronienia w dobrach Jerzego Niemirycza. Świadczyłaby o tym czołobitna przedmowa, w jaką zaopatrzył dedykowane ariańskiemu magnatowi dzieło: Cteticae id est de modis acquirendi libri duo (Amsterdam 1650, w drukarni L. Elzewira; jej obszerne fragmenty przedrukował S. Kot w książce o Niemiryczu). Był to traktat gospodarczy zestawiający rzeczy potrzebne w życiu, z wymienieniem ich ceny i kraju, z którego pochodzą. R. sporo miejsca poświęcił tu Polsce, stąd też jego dziełko stanowi cenne źródło do dziejów handlu w dawnej Rzpltej. Niesłusznie natomiast Estreicher przypisuje R-owi rozprawę: „Obrona Wielkiego Księstwa Litewskiego, przez (…) Leona Kazimierza Sapiehę (…) Pana i dobrodzieja mego miłościwego”, sygnowaną nazwiskiem Andrzeja Rutkowskiego (1648). Nic bowiem nie wskazuje na to, by R. mógł pozostawać w służbie katolickiego magnata, a tym bardziej opiewać jego przewagi nad zbuntowanymi Kozakami. R. zmarł – jak się wydaje – na obczyźnie, gdzie udał się przypuszczalnie po banicji arian z Polski.
Estreicher (Rutkowski); Hist. Nauki Pol., II 136, VI 580; PSB (Niemirycz Jerzy); – Chmaj L., Bracia polscy, W. 1957; Kot S., Jerzy Niemirycz, Paryż 1960 s. 11–13; tenże, Polska złotego wieku a Europa, W. 1987; Raków, ognisko arianizmu, Pod red. S. Cynarskiego, Kr. 1908; – Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I; Bock, Historia antitrinitariorum, I 738; Pietrzyk Z., Wypisy S. Kota do dziejów Rakowa, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 32: 1987.
Janusz Tazbir