Rymsza Andrzej h. Gozdawa odm., krypt. i pseud.: A.R., A.R.L., A.R. Litwin (zm. po 1593, być może w r. 1599), żołnierz, poeta. Pisał się z Pieńczyny «od Nowogródka» (Pęczyn w pow. słonimskim) i pochodził zapewne od żyjącego w pocz. XVI w. bojarzyna nowogródzkiego Olechny Rymszycza, który ofiarował w r. 1503 dziesięcinę z Pęczyna kościołowi w Połonce.
R. pisał o sobie, iż należy do prostaków, «którzy się lepiej szablą sylogizmować, kopią argumentować, czymburem konfirmować, niźli łaciną dysputować nauczyli». Pierwsze informacje o jego karierze wojskowej pochodzą z początku wojny inflanckiej. W r. 1560 odnotowano w Metryce Lit. sprawę R-y z powodu niewystawienia przezeń 15 pachołków do roty pieszej Pawła Czuryły, na których zaciągnięcie wziął wcześniej pieniądze. Sprawę tę ponownie rozpatrywano przed sądem królewskim 22 VII 1563. Potem R. związał swój los z Radziwiłłami birżańskimi i prawdopodobnie od r. 1572 służył jako żołnierz pod rozkazami ówczesnego hetmana polnego lit. Krzysztofa Radziwiłła zwanego Piorunem. Pod jego dowództwem brał udział w l. 1579–81 w kampaniach inflanckich Stefana Batorego. Podczas kampanii pskowskiej od sierpnia do października 1581 uczestniczył w wyprawie zagończyków K. Radziwiłła w głąb W. Ks. Moskiewskiego. Po zakończeniu wojen R. nadal pozostawał w służbie radziwiłłowskiej, m. in. w październiku 1582 uczestniczył w odbywających się w Turcu (woj. nowogródzkie) uroczystościach z okazji ślubu swego chlebodawcy z księżną słucką Katarzyną z Tęczyńskich. Zarówno to wydarzenie, jak i poprzedzające je sławne czyny wojenne «Pioruna», poczynając od r. 1572, opisał R. w obszernym poemacie rycerskim pt.: Deketeros akroama, to jest dziesięćroczna powieść wojennych spraw oświeconego książęcia i pana, pana Krzysztofa Radziwiłła… (Wil. 1585; wyd. krytyczne przez W. R. Rzepkę i A. Sajkowskiego, w: „Miscellanea staropolskie. 4. Archiwum Literackie” Wr. 1972). Utwór ten liczący prawie 2 200 wersów trzynastozgłoskowych ukończył R. na wiosnę 1583, dedykował swemu patronowi i wydał następnie własnym sumptem. Dzięki notatom marginesowym poemat R-y posiada również walor diariusza, a szczególnie odnosi się to do szeroko opisanej wyprawy dywersyjnej z r. 1581. Był to najbardziej udany i niewątpliwie najobszerniejszy z czterech napisanych wówczas utworów epickich poświęconych owemu wydarzeniu historycznemu.
Znane są ponadto inne drobne utwory wierszowane autorstwa R-y, m. in. łaciński epigramat na cześć króla Stefana Batorego poprzedzający poemat Deketeros akroama, wiersz ruski w druku zatytułowanym „Sbornik poučenij” (Wil. 1585) zawierającym fragmenty dzieł ojców Kościoła Wschodniego, a także panegiryki na herb kanclerza lit. Lwa Sapiehy w pierwszym wydaniu III Statutu Lit. (Wil. 1588) i na herb woj. nowogródzkiego Teodora Skumina Tyszkiewicza w wydaniu księgi liturgicznej pt.: „Apostoł” (Wil. 1591). W końcu r. 1593 dokonał R. ponadto przekładu na język polski łacińskiego utworu „Terrae Sanctae et urbis Hierusalem descriptio…” (Kr. 1512), którego autorem był mnich bernardyn Anzelm Polak, zwany też Hierosolymitą. Tłumaczenie R-y „Chorographia albo topographia, to jest osobliwe a okolne opisanie Ziemi Świętej …” wydane zostało drukiem jako dodatek do „Historii Józefa syna Gorionowego o wojnie żydowskiej” (Wil. 1595) przetłumaczonej przez przyjaciela R-y Jana Kozakowicza. Wydania opisu Palestyny tłumaczonego przez R-ę były potem kilkakrotnie jeszcze wznawiane (Lubecz 1617, W. 1696, Supraśl 1698 i Supraśl 1725). R-ę uważano również za «matematyka», który na podstawie układu konstelacji niebieskich wypowiadał się na temat przyszłości. Prawdopodobnie miało to związek z jego zainteresowaniami astrologią, o czym świadczą także przypisywane mu publikacje typu kalendarzowego, np. nieznana bliżej Chronologia (Ostróg 1581).
W nagrodę za wierną służbę Krzysztof Radziwiłł potwierdzając dn. 1 V 1589 przywilej magdeburski dla Birż powołał R-ę na dożywotniego wójta powstającego miasta. R. otrzymał jako uposażenie czterowłókowy folwark oraz dochody z miasta przynależące urzędowi wójtowskiemu za wykonywaną funkcję. Od tego czasu zapewne na stałe osiadł on w Birżach. Należał do wyznawców kalwinizmu. Był uważany przez swego chlebodawcę za doświadczonego żołnierza. Na wniosek «Pioruna», jako hetmana w. lit., i w związku ze spodziewanym wybuchem wojny z Turcją, Zygmunt III wystawił 26 IV 1590 list przypowiedni dla R-y na zaciąg roty pieszej liczącej 150 pachołków. Na skutek trudności finansowych skarbu i rezygnacji Radziwiłła z uczestnictwa w przygotowywanej wyprawie wojennej nie wiadomo czy doszło do realizacji zaciągu. Wg nie potwierdzonych informacji R. zmarł w r. 1599.
Estreicher; Nowy Korbut, III; Kniga Belarusi. Svodny katalog, Minsk 1986; Kojałowicz, Compendium; Uruski; – Kot S., La Réforme dans le Orand-Duché de Lithuanie, facteur d’occidentalisation culturelle, Bruxelles 1953; Sajkowski A., Od Sierotki do Rybeńki. W kręgu radziwiłłowskiego mecenatu, P. 1965; tenże, Staropolska miłość, P. 1981; tenże, W kręgu poetów radziwiłłowskich. (Rymsza–Rysiński), „Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk” R. 1964 s. 33–5; tenże, W stronę Wiednia. Dole i niedole wojenne w świetle listów i pamiętników, P. 1984; Topolska M. B., Czytelnik i książka w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie Renesansu i Baroku, Wr. 1984; – Kod. katedry i diec. wil., I nr 569; Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego, Z. 1: Zabytki z wieku XVI, Wil. 1911 s. 131; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V nr 11 078 s. 135; B. Czart.: rkp. 1352 s. 275 (Kojałowicz W., Herbarz lit. tzw. Nomenclator z 1658 r.); B. Kórn.: rkp. 289 s. 7; CGADA w Moskwie: Fond 389, Metryka Lit. nr 253 (1560 r.), nr 254 k. 375v.–376v.
Henryk Lulewicz