Suleja (Tylka Suleja) Andrzej (Jędrzej) (1856–1915), rolnik, gajowy, gawędziarz, mówca, pisarz ludowy.
Ur. 25 I (w literaturze błędna data ur. 5 I 1855) w Kościelisku, był synem Józefa Tylki, rolnika, myśliwego i gajowego w dominium zakopiańskim, oraz Anny z Gąsieniców.
S. uczył się pisania, czytania i rachunków u Antoniego Kocjana, leśniczego w dobrach Homolaczów. Poza tym był S. samoukiem; Stanisław Pigoń pisał wprawdzie o podjętej przez S-ę próbie nauki w gimnazjum, ale inne źródła, w tym sam S., nic o tym nie wspominają. W r. 1872 został w miejsce ojca dworskim myśliwym. Poznał wtedy Jana Sabałę, z którym przez dziesięć lat odbywał długie, podejmowane w celach myśliwskich, wędrówki tatrzańskie, podczas których nieraz po 2–3 tygodnie nie schodzili do wsi. W tym okresie prowadził dziennik, w którym oprócz notatek dziennych spisywał także opowiadania Sabały. Po zakończeniu pracy w lesie, przez ok. dwadzieścia lat był pisarzem gminnym w Kościelisku, potem objął posadę leśnego w zakopiańskich dobrach Władysława Zamoyskiego. W r. 1893 wystąpił po raz pierwszy publicznie z opowiadaniem zapisanej w dzienniku bajki Sabały, przeznaczając dochód dla bezpłatnej czytelni zakopiańskiej. Zapewne ok. r. 1900 przeniósł się do Zakopanego na własne gospodarstwo na Bystrem.
S. miał wrodzony talent do opowiadania i jako gawędziarz był, wg Pigonia, najwybitniejszym z uczniów Sabały, w przeciwieństwie do którego sam zapisywał swoje opowieści. Pisał w czasie wolnym od obowiązków służbowych i zajęć gospodarskich, głównie w niedziele, tworząc wiersze (m.in. Gewont, „Lud” R. 16: 1910 nr 2), opowiadania, dwie powieści o dawnym zbójnictwie (Pod Jamborem i Wałowie, niewyd., rkp. niezachowane) oraz widowiska teatralne (m.in. Prządki i pytace, wyst. w czerwcu 1909). Jako pierwszy z ludowych twórców podhalańskich był świadom swego talentu, miał ambicje autorskie i zabiegał o publikację utworów (m.in. za pośrednictwem Kazimierza Tetmajera przekazał swe opowiadania redakcji „Kuriera Lwowskiego”, która jednak utworów nie ogłosiła, a rękopis zgubiła). Publikował głównie na łamach prasy regionalnej: „Przeglądu Zakopiańskiego” (Sabałów sen, R. 3: 1901 nr 45, Pogadanka Sabały o tym i owem, R. 4: 1902 nr 1, Z opowiadań Sabały, R. 4: 1902 nr 52, Dolina Podhala w dawnych czasach, R. 5: 1903 nr 33, 36, Jak boginki Byrtusiowom babe porwały, R. 6: 1904) oraz w r. 1904 w „Gazecie Podtatrzańskiej” (m.in. Bajka Sabały, nr 16, Semen, nr 34, Tomcik Myśliwiec, nr 35–36, Co się Kąperdowi zrobiło, nr 44, Tatarzy na Podhalu, nr 29). Utwory te, pisane gwarą góralską, odznaczały się trafną obserwacją i humorem. Barwnie kreślił sylwetki tatrzańskich zbójników, a dbając o wierne uchwycenie podhalańskiego życia, wprowadzał charakterystyczne szczegóły etnograficzne.
W r. 1904 Tetmajer zakupił od S-i kilka gawęd i umieścił je w drugim tomie swego cyklu „Na Skalnym Podhalu” (W.–Kr. 1904). Trzy z nich (Dolina Podhala dawniej, Jak tańczyły śmierci na Kulowej Dolinie, oraz Jak zrobił Sobanek z płanetnikiem) opublikował z informacją „Z papierów Andrzeja Sulei z Kościelisk”, a część O Sobku Jaworcarzu i Jak umarł Jakub Zych wykorzystał w nowelach z odnotowaniem ich ludowego pochodzenia, ale bez zaznaczenia autorstwa S-i. Stało się to przyczyną konfliktu, bowiem S. publicznie zaprzeczał praw autorskich Tetmajera do niektórych utworów ze „Skalnego Podhala”. W rezultacie w późniejszych wydaniach Tetmajer pominął trzy pierwsze nowele.
Jako zdolny mówca był S. zapraszany do udziału w wieczornicach góralskich, na których prezentowane były, także przez innych górali, jego utwory. Występował również podczas uroczystości zakopiańskich, m.in. podczas święta 3 Maja w r. 1902, czy przy okazji odsłonięcia pomnika Tytusa Chałubińskiego w r. 1903, kiedy to fałszywie przedstawił genezę krzyża postawionego przez Chałubińskiego na Gubałówce. Angażował się też w przedsięwzięcia regionalne. W r. 1904 był współzałożycielem i wszedł do zarządu Tow. «Związek Górali pod Opieką Błogosławionego Andrzeja Boboli» w Zakopanem. Jako członek władz Towarzystwa uczestniczył w sierpniu 1906 w zebraniu powołującym Koło Akademickie Podhalan, a jako delegat Towarzystwa wziął udział w czerwcu 1909 w obchodach 25. rocznicy śmierci Władysława Ludwika Anczyca, podczas których ludowy zespół teatralny odegrał jego Prządki i pytace. W r. 1912 w warszawskiej „Ziemi” (R. 3 nr 24–25) ogłosił opowiadanie Śmierć z przysięgi. Opowiadania S-i, spisywane przez Juliusza Zborowskiego, publikowane były również w „Gazecie Podhalańskiej” (Sabałowa piosnka, R. 2: 1914 nr 44). S. zmarł 9 IX (w literaturze błędnie: 8 IX) 1915 w Zakopanem, został pochowany na Nowym Cmentarzu; grób nie zachował się.
W małżeństwie zawartym 11 II 1889 z Anną z Gąsieniców (zm. 1963) miał S. ośmioro dzieci: Stanisława (ur. 1890), Józefa (ur. 1891), Mariannę (ur. 1894), Andrzeja (ur. 1896), Helenę (ur. 1898), Franciszka (ur. 1899), Władysława (ur. 1902) i Wojciecha (ur. 1904), zmarłego w niemowlęctwie.
Kilka opowiadań S-i opublikował po jego śmierci Zborowski w „Ziemi” (Sabałowa śpiewka, R. 14: 1929 nr 21, Złota piwnica w dolinie Kościeliskowej, R. 22: 1932 nr 4–5, Bez co tako biéda pod holami, R. 23: 1933 nr 1) i lwowskim „Łowcu” (Z opowiadań góralskich o niedźwiedziu, 1933 nr 19). Opowiadania S-i znalazły się też w „Wyborze tekstów gwarowych” Kazimierza Nitscha (Lw. 1929 i następne wyd.). Pod koniec okresu międzywojennego uważany był już S. za twórcę zapomnianego. Po drugiej wojnie światowej sylwetkę i twórczość S-i przypomnieli w antologiach: Pigoń („Wybór pisarzy ludowych. Cz. II. Poeci i gawędziarze”, Wr. 1948 i wyd. następne), Włodzimierz Wnuk („Gawędy Skalnego Podhala”, W. 1960 i wyd. następne), Tomasz Jodełka-Burzecki („Polskie baśnie ludowe”, W. 1956, oraz „Baśnie polskie”, W. 1961).
Fot. S-i z rodziną: „Ziemia” R. 3: 1912 nr 24; – Bystroń, Bibliografia etnografii; Enc. tatrzańska (1995); Gawełek, Bibliogr. ludoznawstwa; Literatura Pol. Enc., II; PSB (Kocjan Antoni, Sabała); – Bachleda Księdzularz F., Ludzie, którzy tworzyli historię, w: Kowalczyk J., Idom casy za casami…, Nowy Targ 2004; Bystroń J. S., Kultura ludowa, W. 1936; Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918, W. 1982; Jabłońska K., Kazimierz Tetmajer. Próba biografii, Kr. 1969; Jagiełło M., Zbójnicka sonata. Zbójnictwo tatrzańskie w piśmiennictwie polskim XIX i początku XX wieku, W. 2006; Jazowski A., Złoty okres literatury podhalańskiej 1890–1918, W. 1989 (błędna data ur.); Kolbuszewski J., „Na Skalnym Podhalu” Kazimierza Tetmajera. Próba nowego odczytania, „Góry–Liter.–Kult.” T. 1: 1996; tenże, Wstęp do: Tetmajer K., Na Skalnym Podhalu. Wybór, Wr. 1998; Koniński K. L., Pisarze ludowi. Wybór pism i studium o literaturze ludowej, Lw. 1938; [Krygowski W.] x.y., Zgon najstarszej góralki, „Wierchy” R. 33: 1964 [wyd. 1965]; Ławęcki J., Jędrzej Tylka Suleja. Znakomity pisarz tatrzański, „Świat i Prawda” R. 5: 1927 nr 49; Mantyka M., Z kart historii Towarzystwa „Związek Górali” w Zakopanem w latach 1904–1914, w: Pejzaże kultury. Prace ofiarowane Profesorowi Jackowi Kolbuszewskiemu w 65. rocznicę urodzin, Wr. 2005; Moździerz Z., Pomnik doktora Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, Zakopane 2003; Nuzikowska H., Andrzej Suleja. Chłop-poeta, „Lud” T. 16: 1910; Piaskowski S., Idea społeczna górali zakopiańskich, „Tyg. Ilustr.” 1907 nr 30 (fot. zbiorowa); Pigoń S., Na drogach kultury ludowej, W. 1974; tenże, Wybór pisarzy ludowych, Wr. 1948 cz. 2; tenże, Zarys nowszej literatury ludowej (przed rokiem 1920), Kr. 1946; Smulski G., Gwara tatrzańska i jej piśmiennictwo, „Bibl. Warsz.” 1911 t. 2; Wnuk W., Gawędy Skalnego Podhala, W.–Kr. 1981 (fot.); Wójcik W. A., Z dziejów krzyża na Gubałówce, „Hale i Dziedziny” R. 6: 1995 nr 5–6; Zborowski J., Antoni Kocyan. Na marginesie dziejów Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, w: Zborowski J., Ferens J., Kowalski K., Antoni Kocyan (1836–1916), Wr. 1972; tenże, Pisma podhalańskie, Oprac. J. Berghauzen, Kr. 1972 I–II; – Tetmajer K., Udział Suleji w dziele „Na Skalnym Podhalu”, „Gaz. Podhalańska” R. 3: 1915 nr 39; [Tylka Suleja A.], Andrzej Suleja sam o sobie, „Ziemia Podhalańska” R. 3: 1938 nr 8 (fot.); – „Gaz. Podhalańska” R. 3: 1915 nr 37 (J. Zborowski); – Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Copiae natorum et baptisatorum, Pagus Kościelisko, Copiae copulatorum, Pagus Kościelisko; Arch. paraf. p. wezw. św. Kazimierza w Kościelisku: Liber natorum 1848–1932, T. 1 s. 17 nr 3; Arch. paraf. p. wezw. Świętej Rodziny w Zakopanem: Liber copulatorum 1848–1914, T. 1 s. 155 nr 7, Liber mortuorum 1902–1917, T. 2 s. 160 nr 122; Muz. Tatrzańskie w Zakopanem: sygn. 1011 (rkp. S-i).
Wiesław A. Wójcik