Schimser Anton (Antoni) (1790–1836), rzeźbiarz. Ur. 26 II 1790 (wg napisu na nagrobku) lub 1791 (wg Österr. Biogr. Lexikon) w Wiedniu. Był synem rzeźbiarza wiedeńskiego Antona, bratem Jana (zob.).
S. studiował od r. 1803 w ASP w Wiedniu (pod kierunkiem J. Kliebera), potem w Paryżu. Krótko przebywał w Rzymie, tam zetknął się z A. Canovą, który wywarł ogromny wpływ na jego twórczość. W r. 1812 osiadł na stałe we Lwowie, gdzie uruchomił zakład rzeźbiarski i rychło stał się jednym z najbardziej cenionych i wziętych rzeźbiarzy, wykonującym głównie pomniki nagrobne na cmentarzu Łyczakowskim dla bogatych mieszczan lwowskich, kupców, urzędników oraz wyższych oficerów armii austriackiej.
S. jest uważany w rzeźbie nagrobkowej za czołowego twórcę galicyjskiego klasycyzmu. Wykonane przez niego nagrobki, nawiązujące pod wpływem Canovy do rzeźby antycznej, to najczęściej kompozycje wielofigurowe, o swobodnym układzie, w których występują figury alegoryczne, postacie aniołów, młodzieńców, płaczek, zasmuconych kobiet. Jednym z ulubionych motywów S-a był bożek snu, Hypnos; postać jego, z makowym wiankiem zawieszonym na ręce, wyrzeźbił na grób Marii Chaudoir (zm. 1821). Występuje on też w wielofigurowej kompozycji w nagrobku rodzin Brayerów, Tranklów i Weiglów. Rzeźba geniusza śmierci Tanatosa gaszącego pochodnię została ustawiona na grobie Stanisława Zarwańskiego (zm. 1834), zaś na grobie Joanny Newater z domu Schabinger – bogini nocy. Postacie żałobników umieszczał na grobach młodo zmarłych osób, np. postać rozpaczającego młodzieńca prowadzącego za rękę małą dziewczynkę, na grobie Amelii z Szyców Gołębskiej, a zasmuconą kobietę z założonymi rękami na nagrobku Sophii Siegel (zm. 1821). Klęczącą postać kobiecą umieścił artysta na grobie Edmunda Kriegshabera (zm. 1828). S. jest twórcą kilku nagrobków o formach architektonicznych, np. grobowca Joanny z Ruszkowskich Bogghofwund (tumba ozdobiona na bocznych ścianach płaskorzeźbami Charitas i Pietas), czy dwóch nagrobków dla rodziny Hausnerów: młodo zmarłego Jana (zm. 1811), w kształcie trapezowatej steli, nawiązujący do pomnika rodziny Stuartów w bazylice Św. Piotra w Rzymie dłuta A. Canovy, i Jana Hausnera (ojca – zm. 1822), w formie steli zdobionej w czterech narożnikach postaciami skrzydlatych cherubinów. Do dzieł S-a należą też: pomnik gubernatora Galicji Franza von Hauera (zm. 1822), w którym u wejścia do monumentalnej bramy spoczywają dwa potężne lwy, będący niemal kopią grobowca papieża Klemensa XIII dłuta Canovy z bazyliki watykańskiej, i marmurowy pomnik z postacią kobiecą, poświęcony pamięci Hauera w kościele Dominikanów we Lwowie. Przypisuje się S-owi pomnik Rozalii z Grossów Mieleniewskiej (z reliefem z siedmioma płaczkami), zaś obu braciom Schimserom – nagrobek rodziny Hoffmanów i Voglów. Wg Juliana Markowskiego dziełami S-a są także rzeźby na mogiłach Diebela Kroisa, Marii Strzeleckiej, Christofa Vogla, Laessów, Hartmanów i księdza Kocurewicza.
Oprócz rzeźby nagrobnej S. wykonywał też rzeźby zdobiące kamienice Lwowa, m.in płaskorzeźby na fasadzie domu handlowego firmy Hausnerów (później, od r. 1849 siedziby Tow. Kredytowego Ziemskiego), dekorację fasady (od strony ogrodu) i płaskorzeźby w supraportach niektórych sal Biblioteki Baworowskich. W r. 1833 S. starał się o stanowisko profesora rzeźby w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. Wykonał wówczas obowiązkową, konkursową płaskorzeźbę w gipsie (nie zachowana) na temat biblijny – Wypędzenie Agary z domu Abrahama. Konkurs wygrał Jakub Tatarkiewicz, choć komisja konkursowa stwierdziła, że S. «górował w znajomości antyku i staranności wykonania». Uczniem i współpracownikiem S-a był Paweł Eutele. S. zmarł 3 VIII 1836 we Lwowie i został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim. Na jego grobie Eutele wzniósł pomnik w kształcie strzelistego obelisku, z umieszczoną w dolnej partii płaskorzeźbą zasmuconej muzy i inskrypcją w języku niemieckim.
S. nie założył rodziny.
Pol. Bibliogr. Sztuki; Österr. Biogr. Lexikon (V. Luxová, pod Schimser Johann Bapt); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler ([Z. Batowski], Z. B.); Baczyńska M., Przewodnik po cmentarzach lwowskich Łyczakowskim i Janowskim, Lw. 1937 s. 9, 20; Medyński A., Ilustrowany przewodnik po cmentarzu Łyczakowskim, Lw. 1937 s. 10; Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Lwowie, Lw. 1925; – Ciesielski W., Pomnikowe rysy cmentarzy lwowskich, Lw. 1890 s. 44, 49–50; Doliński W., Cmentarz Łyczakowski w latach 1800-tnych, Lw. 1929 s. 2, tabele XV–XVIII; Kaczmarzyk D., Jakub Tatarkiewicz profesorem Akademii Sztuk Pięknych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, „Biul. Hist. Sztuki” 1973 nr 3–4 s. 276; Mańkowski T., Dom Galicyjskiego Tow. Kredytowego Ziemskiego, Lw. 1916; tenże, Początki nowożytnego Lwowa w architekturze, w: Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury Tow. Naukowego Lwowskiego, Lw. 1924 I z. 1; Markowski J., Cmentarz Łyczakowski w opisie pomnikowych rysów, Lw. 1890 s. 15; Nicieja S.S., Cmentarz Łyczakowski we Lwowie 1786–1986, Wr. 1989 s. 49–65 (tu liczne ilustr. pomników S-a); tenże, Rzeźbiarze i nagrobki, „Opole” 1984 nr 5 s. 8–9; Prendkówna B., 150 lat historii cmentarza Łyczakowskiego, „Przegl. Krajoznawczy” 1937–1938 s. 176–80; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, I (w indeksie pod Schmiser Antoni); – IS PAN: Mater. do Słownika Artystów Pol.
Stanisław Sławomir Nicieja