Mars Antoni Izydor (1851–1918), lekarz położnik i ginekolog, profesor UJ i Uniw. Lwow. Ur. 9 V w Chrząstowie (pow. Włoszczowa), pochodził z rodziny ziemiańskiej. Był synem Antoniego Józefa (1818–1905) i Franciszki z Żelechowskich, bratankiem Leopolda (zob.), starszym bratem Stanisława (zob.). Ojciec, właściciel Limanowej, brał udział w organizowaniu pomocy dla powstania styczniowego i był oddany pod sąd, później trudnił się pisarstwem rolniczym. Początkowo M. uczył się w domu, od r. 1862 przez cztery lata w Gimnazjum Św. Anny, a następnie, do uzyskania świadectwa dojrzałości w r. 1869, w Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie. Studia lekarskie ukończył na UJ, gdzie otrzymał stopień doktora wszech nauk lekarskich (13 XI 1875). W r. 1876 praktykował w Wiedniu w znanej wówczas klinice chorób kobiecych i położnictwa, prowadzonej przez prof. Karola Brauna. Z końcem t. r. został sekundariuszem Szpitala im. Marii Teresy w Wiedniu (1 X 1876 – 30 IV 1877). Pracował następnie na tym samym stanowisku w zakładzie położniczym we Lwowie (1 V 1877 – 30 IX 1878). W l. 1878–80 był asystentem przy katedrze położnictwa i ginekologii UJ prowadzonej przez Maurycego Madurowicza. W r. 1880 mianowany został docentem i w latach następnych wykładał położnictwo. W r. 1889 własnym kosztem założył w Krakowie pracownię naukową dla ćwiczeń w operacjach położniczo-ginekologicznych, mieszczącą się w dwóch salach Collegii Minoris, wyposażoną w laboratorium chemiczne i bakteriologiczne, którą podarował Uniwersytetowi. Mianowany był kolejno bezpłatnym profesorem nadzwycz. (6 XI 1890) i zwycz. (25 VII 1895) w UJ; prowadził nadto, do r. 1898, nowo powstałą krakowską Szkołę Położnych, której był pierwszym profesorem. Katedry po Madurowiczu, mimo starań, nie uzyskał, przegrywając konkurs z Henrykiem Jordanem. W r. 1890 założył Tow. Ginekologiczne w Krakowie i w t. r. był prezesem Tow. Lekarskiego Krakowskiego. Należał do redakcji „Przeglądu Lekarskiego” i zorganizował wydawanie „Rocznika Towarzystwa Ginekologicznego” krakowskiego. W r. 1897 był delegatem Uniwersytetu na międzynarodowy zjazd lekarski w Moskwie.
W r. 1898 M. przeniósł się do Lwowa, gdzie mianowany został profesorem zwycz. położnictwa i ginekologii tamtejszego Uniwersytetu (15 IX 1898). M. zorganizował pierwszą we Lwowie klinikę chorób kobiecych. Uroczyste otwarcie tej kliniki odbyło się 25 I 1899. Klinika była stopniowo rozbudowywana, w r. 1910 posiadała już 113 łóżek i salę wykładową na 60 słuchaczy. Zaopatrzona była w laboratoria i zwierzętarnie, pracowało w niej czterech asystentów. Wśród uczniów i współpracowników M-a wymienić można K. Bocheńskiego, późniejszego profesora położnictwa, M. Cerchę, F. Kośmińskiego i J. Nowaka. W kolejnych latach M. zajmował w Uniw. Lwow. stanowiska: dziekana (1900/1) i prodziekana (1902) Wydziału Lekarskiego, delegata lekarskiego kolegium profesorów do senatu (1904–6) oraz rektora (1908/9). W r. 1909 był krótko prorektorem. Kiedy w związku z postulatami studentów ukraińskich wprowadzenia do wykładów języka ukraińskiego doszło w styczniu 1907 do ostrych zajść na Uniw. Lwow., M. wraz z innymi profesorami podpisał deklarację przeciw utrakwizacji uniwersytetu. W l. 1902–14 był posłem do sejmu krajowego we Lwowie z kurii wielkiej własności okręgu nowosądeckiego (wybierany w l. 1901, 1909 i 1913, a w r. 1908 jako rektor Uniw. Lwow.). W sejmie pracował w komisjach: sanitarnej, szkolnej, górniczej i budżetowej, występując głównie z postulatami rozbudowy klinik uniwersyteckich we Lwowie. Politycznie mało aktywny, związany był z konserwatystami krakowskimi. Od r. 1902 był członkiem Krajowej Rady Zdrowia. W r. 1909 M., wraz z I. Zakrzewskim i M. Raciborskim, wszedł w skład delegacji do władz w Wiedniu, której zadaniem było przedstawienie postulatów Uniwersytetu (m. in. budowy nowego gmachu dla uczelni, zwiększenia liczby katedr, liczby asystentów). W okresie wojny 1914–15 opuścił Lwów i przebywał w Wiedniu, biorąc udział w polskim ruchu politycznym. Po odzyskaniu Lwowa przez armię austriacką powrócił w drugiej połowie 1915 r. do pracy w swojej klinice.
M. ogłosił drukiem 96 prac naukowych, które obejmowały różne zagadnienia położnictwa i ginekologii. Zajmował się w nich m. in. wprowadzeniem do lecznictwa krajowego nowych wówczas metod operacyjnych, jak metody Wertheima, Döderleina i Rosnera (O leczeniu operacyjnym pęknięcia macicy podczas porodu, „Przegl. Lek.” 1893, Nauka o operacjach położniczych, Cz. I, Zabiegi położnicze pomniejsze, Kr. 1894). Odrębne prace M-a omawiały nowe i kontrowersyjne w tym czasie zasady postępowania antyseptycznego oraz sposoby zapobiegania gorączce połogowej (Ogólne uwagi w sprawie stosowania postępowania bezgnilnego w praktyce lekarskiej, „Przegl. Lek.” 1903). Osobną pracę poświęcił zastosowaniu radioterapii w ginekologii (Uwagi nad obecnym stanem radioterapii w chorobach kobiecych, Lw. 1913). Trwałe miejsce w dorobku naukowym M-a zajmowały publikacje omawiające problemy organizacji zakładów położniczych (O stosunku zakładów położniczych i położnika do gospodarstwa krajowego, „Przegl. Lek.” 1899) oraz kształcenia uniwersyteckiego lekarzy położników i ginekologów, jak również instruktażu położnych (Uwagi dotyczące urządzenia nauki położnictwa i ginekologii w uniwersyteckich wydziałach lekarskich, „Przegl. Lek.” 1918; Kilka uwag o nowej instrukcji dla położnych, „Roczn. Tow. Ginekologicznego Krak.” 1898). Ogłosił ponadto liczne opisy rzadkich przypadków klinicznych, prace dotyczące leczenia stanów zapalnych otrzewnej i nowotworów złośliwych narządów rodnych oraz obszerne wspomnienie pośmiertne o Maurycym Madurowiczu. Wiele prac naukowych M-a opublikowanych było w języku niemieckim (Ein Beitrag zur Kraurosis vulvae, „Monatsschr. f. Geburtshilfe u. Gynaekologie” 1898 t. 7; Über die peritoneale Wundbehandlung, „Verhandlungen des VI internationalen Kongresses f. Geburtshilfe u. Gynaekologie, Berlin 1913). Drukował swoje prace w „Centralblatt f. Gynaekologie” (1897, 1898), „Archiv. f. Gynaekologie” (1889), „Monatsschrift f. Geburtshilfe u. Gynaekologie” (1898), głównie jednak w polskich czasopismach lekarskich – „Przeglądzie Lekarskim” (1879–91), „Tygodniku Lekarskim” (1906–8) i „Przeglądzie Chirurgii i Ginekologii” (1914). Zmarł M. 23 IV 1918 we Lwowie. Żonaty od r. 1885 z Marią Joanną ze Stacherskich miał synów: Ignacego, zmarłego w dzieciństwie, Grzegorza, ziemianina, właściciela Limanowej, znanego hodowcę czerwonego bydła polskiego, oraz córki: Annę, Elżbietę, żonę Tadeusza Rogoyskiego, i Krystynę Przetocką.
Kośmiński, Słownik lekarzów, s. 309; Uruski; Wachholz–Białoń–Grochowski, Skład osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ, s. 106; – Rosner A., Antoni Noga Mars, „Przegl. Lek.” 1918 nr 47/25 s. 181–3; Zahorski A., Rys historyczny położnictwa w Krakowie, Kr. 1962; – Kalendarz Krak. J. Czecha, 1902 s. 25, 1914 s. 114; Kronika Uniwersytetu Lwowskiego 1894/5–1897/8, Lw. 1899 s. 138; toż, 1898/9–1909/10, Lw. 1912; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego, 1902–14; Szematyzmy Król. Galicji, 1878–1914; – „Przegl. Lek.” R. 57: 1918 nr 17 s. 129.
Jerzy Lisiewicz