Knast Antoni (1814–1852), pedagog, redaktor, działacz narodowy, ksiądz. Ur. 1 VII (Arch. Uniw. Wrocł.) lub 1 VI (niektóre opracowania i źródła) w Witkowie koło Gniezna, był synem tamtejszego kupca Józefa. Wskutek rychłej śmierci obojga rodziców miał duże trudności w zdobyciu wykształcenia. Uczęszczał do tzw. Szkoły Chórowej w Trzemesznie, a następnie do Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu i zdał tam maturę w r. 1835. W r. 1839 rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie we Wrocławiu. Należał tutaj w l. 1839–40 do Tow. Literacko-Słowiańskiego. Po wysłuchaniu czterech semestrów przeniósł się do Biskupiego Seminarium Duchownego w Pelplinie, skąd został wysłany jako stypendysta rządowy na studia teologiczne do Monasteru, gdzie w r. 1844 uzyskał licencjat oraz święcenia. Po ukończeniu studiów był przez krótki czas wikariuszem przy kościele Św. Jana w Toruniu, a od 23 X 1844 r. aż do śmierci prefektem w gimnazjum chełmińskim. W l. 1845–50 uczył również w tym zakładzie języka polskiego i literatury polskiej.
W okresie Wiosny Ludów rozwinął K. szeroką działalność patriotyczną i społeczną. Wspólnie z ks. Janem Bartoszkiewiczem założył tygodnik p. n. „Szkółka Narodowa”, pierwsze czasopismo polskie na Pomorzu Gdańskim, wychodzące w Chełmnie od 2 VII 1848 r. do 27 VI 1850 r. (od 5 IV 1849 r. p. n. „Szkoła Narodowa”). Redagował je do sierpnia 1849r., po czym pod naciskiem władz ustąpił i formalnie przekazał prowadzenie pisma J. Gółkowskiemu; w rzeczywistości jednak nadal kierował wydawaniem tygodnika aż do jego likwidacji. „Szkółka” informowała czytelników o wydarzeniach politycznych, o działalności towarzystw polskich, a w szczególności Ligi Polskiej, której była organem. Publikowała petycje do władz, listy otwarte, polemiki, łącząc często walkę o prawa narodowe z pewnym radykalizmem społecznym. K. w artykułach swych podkreślał potrzebę traktowania wszystkich ludzi na zasadzie równości, domagał się pracy wśród ludu, w którym widział siłę zdolną wyzwolić Polskę. Kilka artykułów o tematyce religijnej ogłosił w „Katoliku Dyecezyi Chełmińskiej” (1850, 1851), a w programie gimnazjum chełmińskiego za r. 1849/50 rozprawkę o zasadach nauczania religii w tym zakładzie.
Duże zasługi położył K. dla obrony języka ojczystego. Skutkiem jego zabiegów, podjętych za pośrednictwem Ligi Polskiej, rząd pruski zezwolił na nauczanie języka polskiego we wszystkich klasach gimnazjum chełmińskiego, a także na posługiwanie się nim na lekcjach religii i w nabożeństwach gimnazjalnych. Na konferencji duchowieństwa, odbytej w dn. 19–28 VI 1849 r. w Pelplinie, K. domagał się używania języka polskiego w obradach i w korespondencji urzędowej między władzą biskupią a klerem. Tamże sformułował petycję przesłaną do ministerstwa w Berlinie o równouprawnienie języka polskiego z niemieckim w całym szkolnictwie Prus Zachodnich. Postulował również wprowadzenie języka polskiego jako wykładowego do seminarium duchownego w Pelplinie. Był jednym z inicjatorów utworzenia polskiej biblioteki uczniowskiej w gimnazjum chełmińskim.
Brał K. udział w pracach organizacyjno-statutowych powołujących do życia Towarzystwo Pomocy Naukowej (TPN) dla Prus Zachodnich, które ze składek społeczeństwa fundowało stypendia dla niezamożnej młodzieży polskiej. Od początku pełnił funkcję zastępcy prezesa, a od 23 X 1850 r. aż do śmierci – sekretarza i kasjera towarzystwa. Na łamach „Szkółki” prowadził ożywioną agitację na rzecz TPN. Również osobiście opiekował się biednymi uczniami gimnazjum chełmińskiego i własnym kosztem kształcił kilku chłopców. Należeli do nich m. in. ks. Szczepan Keller, pisarz ludowy, założyciel i redaktor „Pielgrzyma”, dr Karol Bojanowski, lekarz i działacz społeczny w Kościanie. K. zmarł w Chełmnie 11 VIII 1852 r. podczas epidemii cholery, zaraziwszy się od chorych, którymi się opiekował.
Baranowski H., Bibliografia czasopism pomorskich, Tor. 1960 poz. 420; Pobłocki G., Krótkie żywoty kapłanów diecezji chełmińskiej, Pelplin 1911 s. 60–80; – Bukowski A., Pomorze Gdańskie 1807–1850, Wr. 1958; Cieślak T., Z dziejów prasy polskiej na Pomorzu Gdańskim w okresie zaboru pruskiego, Gd. 1964; Jahresbericht über das Gymnasium zu Culm: 1844–52 (Rozkład nauk), 1846/7 s. 38 (życiorys), 1849/50 s. 1–15, 1852/3 s. 45–6 (nekrolog); Konieczny J., Ziemia chełmińska w świetle korespondencji z Pomorza, „Roczn. Grudziądzki” 1963 s. 103; Łydko L., Sobociński L., Z dziejów prasy pomorskiej, Grudziądz 1923 s. 11; Mańkowski A., Dzieje drukarstwa i piśmiennictwa pol. w Prusiech Zach., „Roczniki Tow. Nauk. w Tor.” 1907 s.60–4, 69–71, 90–2, 96; Osmólska-Piskorska B., Pomorskie Towarzystwo Pomocy Naukowej 1848–1898, Tor. 1948 s. 41–50, 172–3; – Odezwa w sprawie biblioteki polskiej w gimnazjum chełmińskim, „Szkoła Narod.” 1849 nr 37 s. 288; Pam. Tow. Liter.-Słowiańskiego, Wr. 1886 (spis członków poz. 51); – „Nadwiślanin” 1852 nr 49 s. 193 (nekrolog); – Arch. Uniw. Wrocł.: Allgm. Studenten Register von den abgegangenen Studenten bei der Kath. Theolog. Facultät vol. VIII, Catalogus Studiosorum Facultatis Theologicae Catholicorum, Wratislaviae 1811–1865, r. 1839/40 l. p. 66. Senats Protokollbuch III, zapis z 21 VIII 1841, pkt. 2; WAP w Bydgoszczy: Acta des Kgl. kath. Gymnasiums zu Culm: Rep. 19 nr 9; WAP w Bydgoszczy Oddz. Terenowy w Toruniu: Akta Tow. Pomocy Naukowej, Akta gen., sygn. 1848-I-1, k. 98 n. oraz teczka stypendysty K. Bojanowskiego, sygn. II-65 (I, II).
Jerzy Szews