Rozmanit (Rozmanith) Antoni, pseud. Rościsław (1840?–1905), naczelnik Ekspedytury Rządu Narodowego 1863 r., przemysłowiec. Ur. 17 I (na nagrobku mylny rok ur.: 1849) w Krakowie, był synem Antoniego i Anieli z Zagórskich, młodszym bratem Franciszka (zob.) i Leona.
W r. 1861 ukończył R. Gimnazjum Realne w Warszawie, po czym odbył praktykę gospodarską w dobrach Praszka (niedaleko Wielunia) i na folwarku Jastrzębiec (koło Przasnysza), należącym do wuja Rajmunda Florianowicza. Następnie pracował w Warszawie jako praktykant handlowy w sklepie korzennym przy Krakowskim Przedmieściu, u ojczyma, Ignacego Kijasa. Należał do tajnej Organizacji Narodowej. W powstaniu bił się jako podoficer u Mariana Langiewicza pod Chrobrzem (17 III 1863) i Grochowiskami (18 III t. r.). Od marca czynny był we władzach narodowych w Warszawie. Od kwietnia sprawował funkcję naczelnika Ekspedytury, podlegając zrazu naczelnikowi miasta, a od końca czerwca Sekretariatowi Stanu Rządu Narodowego (RN). Ekspedytura centralizowała wszystkie kontakty RN z podległymi mu ogniwami organizacji, trudniła się wysyłką korespondencji, druków, prasy tajnej, map, pieczęci, itp. materiałów. Przez dłuższy okres biuro główne Ekspedytury mieściło się przy sklepie win i korzeni brata R-a – Franciszka.
Po dekonspiracji tego punktu R. został aresztowany 11 X 1863 i uwięziony w Cytadeli. Mimo tortur i wielu dowodów obciążających (m. in. zeznań współpracowników) tylko częściowo przyznał się do działalności w organizacji i Ekspedyturze. Oddany pod Sąd Wojenno-Polowy w Cytadeli, wyrokiem z 20 XI (2 XII) 1863 skazany został na śmierć przez powieszenie. Namiestnik F. Berg zamienił karę śmierci na 20 lat robót katorżniczych w kopalniach Syberii wschodniej. Wysłany został R. z Warszawy 1 I 1864. Zakuty w kajdany, pracował najpierw w bardzo ciężkich warunkach w warzelniach soli w Usoliu, następnie otrzymał tamże status «posieleńca». Nie brał udziału w powstaniu nad Bajkałem w r. 1866. Wraz z Augustem Kręckim, Romanem Rogińskim i Romanem Frankowskim stworzył związek przyjacielski tzw. muszkieterów, który ułatwiał stowarzyszonym przetrwanie. Z udziałem licznej grupy zesłańców (liczącej w Usoliu ok. 350 osób) opracował album pt. „Syberia 1866 r.”, w którym zgromadził wiele autografów zesłańców, ich notat biograficznych, sentencji, wierszy, a także rysunków, akwareli i fotografii ilustrujących życie zesłańców na Syberii i widoki Usolia (obecnie własność prawnuczki R-a Ireny Miksztalowej w Krakowie). Dzięki staraniom Komitetu Wzajemnej Pomocy Sybiraków w Krakowie i interwencji rządu austriackiego R. jako poddany austriacki wrócił z zesłania w r. 1869 i początkowo osiadł w Nowym Sączu, gdzie założył fabrykę. Następnie przeniósł się do Krakowa; w Rakowicach koło Krakowa założył w r. 1884 fabrykę cykorii i dorobił się majątku. Odznaczony został srebrnymi medalami przez Min. Handlu i Rolnictwa w Wiedniu. Napisał i wydał własnym nakładem broszurę pt. Kilka słów o uprawie cykorii (Kr. 1889).
W l. 1869 i 1870 R. publikował w „Czasie” wspomnienia znad Bajkału, wydane następnie w książce pt. Wspomnienia z nad Bajkału. Przyczynek do historii wygnaństwa z notat i opowiadań spisał Rościsław (Kr. 1870). R. zmarł 20 XII 1905 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim.
Ożeniony z Marią z Żabieńskich (zm. 1910), miał R. córkę, Honoratę (1874–1942), zamężną Jachimską.
Fot. w: Mater. Red. PSB i Muz. WP w W. (nr 4113/2089); – Estreicher, w. XIX; Bibliogr. Historii Pol. XIX w., II cz. 3 vol. 2; Kozłowski, Bibliogr. powstania; Bar, Słown. pseudonimów; Giller A., Spis Polaków będących w Usoliu, P. 1872; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; – Chołodecki, Księga pamiątkowa, s. 346; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Jarzębowski J., Jan Jeziorański zapomniany bohater 1863 roku, Londyn 1974; Maliszewski E., Organizacja powstania styczniowego, W. 1925; Przyborowski W., Dzieje 1863 roku, Kr. 1919 V 55, 56, 249, 250; Ramotowska F., Rząd Narodowy Polski w latach 1863–1864, W. 1978; Sokulski J., Album sybirski z 1863/4 r. Antoniego Rozmanitha z Krakowa, „Kur. Liter.-Nauk.” R. 7: 1930 nr 4 s. III; tenże, Antoni Rozmanith i jego pamiątkowy sztambuch z Usolia z r. 1866, „Sybirak” 1936 nr 3 s. 65–9; – Berg, Zapiski o powstaniu, III 188–90, 325–9; Cederbaum, Wyroki Audytoriatu; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, Lw. 1923 I, W. 1925 II; Pokazanija i zapiski o pol’skom vostanii 1863 goda Oskara Avejde, Moskva 1961; Prendowska J., Moje wspomnienia, Kr. 1962 (fot.); Proces R. Traugutta, I–IV; Zarys powstania styczniowego; Zbiór zeznań; Zeznania śledcze o powstaniu; – „Czas” 1863 nr 236; Kalendarz J. Czecha na r. 1899, s. XVIII; – AGAD: Audytoriat Polowy Wojsk Stacjonujących w Król. Pol. nr 607, 1266–1270, Tymczasowa Komisja Śledcza przy Namiestniku i Głównodowodzącym Wojskami w Król. Pol., nr 6 k. 256, 261, 269, 314, 315, Zarząd Generał-Policmajstra w Król. Pol., nr 2, 3; Muz. WP w W.: Zbiory Augusta Kręckiego; – Informacje prawnuczki, Ireny Miksztalowej z Kr. i Zbigniewa Rozmanita z W. (w Mater. Red. PSB).
Franciszka Ramotowska