Szczygielski Antoni (1868–1913), rzeźbiarz.
Ur. 17 V w Rokiciniach w pow. brzezińskim (obecnie pow. tomaszowski), był synem Adama, pracownika kolei, i Konstancji, miał młodszego brata Feliksa (ur. 1878).
S. ukończył szkołę powszechną w Łaznowie, po czym podjął pracę na kolei. Zapewne pod koniec l. osiemdziesiątych wyjechał do Warszawy, gdzie kształcił się w Klasie Rysunkowej Wojciecha Gersona, a także w pracowni rzeźbiarskiej Bolesława Syrewicza. Pracował równocześnie jako kamieniarz. Zadebiutował w r. 1891, wystawiając w TZSP terakotowe Popiersie sołtysa. W l.n. pokazał tam Łobuza (1892), Głowę chłopca (1893) oraz płaskorzeźbę Do ideału, przedstawiającą anioła stróża z dzieckiem (1894). Dochód ze sprzedaży replik, najprawdopodobniej pracy Do ideału, pozwolił mu na wyjazd do Monachium. W kwietniu 1897 podjął studia na tamtejszej ASP, w kierowanej przez S. Eberlego Bildhauerschule; podczas nauki zaprzyjaźnił się z Wojciechem Brzegą. W r. 1898 wystawił w TZSP Apoteozę Mickiewicza (brąz), bardzo dobrze przyjętą przez krytykę. Zapewne w r. 1899 wrócił do Warszawy, gdzie t.r., również w TZSP pokazał Portret panny Czaki i Portret pani J.A.; w r. 1900 eksponował tamże wykonanego w drewnie Chrystusa na krzyżu (zakupiła go Jadwiga Czaki do kościoła św. Floriana na warszawskiej Pradze, niezachowany). W r. 1901 zaprojektował pieczęć władcy Persji, Mozzafara ad-Din Szah Kadżara, z jego wizerunkiem w tłoku.
W pierwszych latach XX w. odbywał S. piesze wędrówki krajoznawcze po Kujawach, Podolu i Litwie, podczas których otrzymywał zamówienia rzeźbiarskie; tak powstały m.in. pomniki Bolesława Prusa i Henryka Sienkiewicza do parku w majątku Poszuszwie (pow. kowieński), należącym do Antoniego Zaborskiego. Wkrótce otworzył pracownię w Łodzi przy ul. Spacerowej 1 (obecnie al. Kościuszki). Do łódzkiego kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego zaprojektował w r. 1903 Pomnik Stanisława Staszica (popiersie we wnęce na cokole z postacią górnika). Wykonywał popiersia miejscowej burżuazji, m.in. cukiernika Fryderyka Sellina i przemysłowca Juliusza Kunitzera. Na tamtejszej Tymczasowej Wystawie Sztuk Pięknych pokazał w r. 1905 m.in. rzeźbę Taniec, zakupioną już pierwszego dnia ekspozycji. W r. 1906 w TZSP w Warszawie wystawił Portret oraz wziął udział w konkursie na pomnik Tadeusza Kościuszki dla Waszyngtonu (projekt przedstawiał postać z szablą i ręką uniesioną w górę oraz figurę kosyniera u stóp modernistycznego cokołu; na pokonkursowej wystawie w Waszyngtonie w r. 1907 zyskał pochlebną ocenę). W r. 1907 wykonał brązową plakietę z portretem na nagrobek Konstantego Zakrzewskiego na cmentarzu Powązkowskim.
Znajdując się w trudnej sytuacji materialnej, przeniósł się S. z żoną i synem w r. 1907 do Krakowa i już we wrześniu i październiku t.r. wystawiał w TPSP. Zyskał uznanie, przede wszystkim jako portrecista, szczególnie chwalono jego popiersia: Henryka Jordana, Pawła Woronieckiego i dwa biusty Andrzeja Potockiego z r. 1908. Miał też w dorobku rzeźby o tematyce legendarnej i symbolicznej, m.in. Muzykę klasyczną i ludową, Apoteozę sztuki i Borutę. Jego twórczość, utrzymana w konwencji akademickiej, odznaczała się dobrą kompozycją i subtelnością modelunku; pracował chętnie w jasnym kamieniu, a płaskorzeźby tworzył najczęściej w brązie.
Pod koniec r. 1908 przeniósł się S. z rodziną do Zakopanego. Nawiązał współpracę z Brzegą i wraz z nim oraz m.in. Janem Gwalbertem Pawlikowskim, Władysławem Skoczylasem i Mariuszem Zaruskim został członkiem zarządu Tow. Sztuka Podhalańska, utworzonego w styczniu 1909. Zainteresował się ceramiką i wprowadził do swej twórczości miejscowe tematy i motywy. Na wystawie sztuki podhalańskiej w domu Brzegi pokazał latem 1909 gliniane talerze, wazoniki i dzbanki z charakterystycznymi motywami lelui, dziewięćsiła, gwiazdy i parzenicy; elementy dawnych ornamentów słowiańskich miały nadać im «wybitnie swojski charakter» (F. Jaworski). Jesienią t.r. eksponował w TPSP we Lwowie rzeźby Spoczynek, Tomuś z niańką i Grzech, a także plakiety portretowe. Latem 1910 na kolejnej wystawie sztuki podhalańskiej w domu Brzegi pokazał naczynia ceramiczne oraz rzeźby, m.in. Głowę juhasa i tańczącego Górala. W warszawskim TZSP eksponował t.r. Portret Gustawa Daniłowskiego. Najpewniej pod koniec t.r. przeniósł się z rodziną do Budapesztu, bowiem już w grudniu t.r. na tamtejszym Salonie Narodowym (Nemzeti Szalon) wystawił Spokój i Tomka (być może były to wcześniej wymienione Spoczynek i Tomuś z niańką). Na XXIII Aukcji Muzeum Ernsta wystawiono plakietę brązową z Portretem Viktora Molnára. Przyjmował S. w Budapeszcie liczne zamówienia i jego sytuacja materialna uległa poprawie. Nękany od lat chorobą płuc, wyjechał w grudniu 1913 na kurację do Meranu. Podczas podróży zmarł 14 XII 1913 w Pradze czeskiej i tam został pochowany.
Z małżeństwa zawartego w r. 1903 z Kazimierą z Wiśniewskich (zob. Szczygielska Kazimiera) pozostawił S. syna Tomasza.
W Muz. Tatrzańskim znajdowało się szesnaście niewypalonych wyrobów ceramicznych S-ego w stylu zakopiańskim (zaginione).
Strzałkowski J., Słownik medalierów W. 1982; – Katalog wystawy TPSP w Krakowie (IX 1907), Kr. 1907; toż (X 1907), Kr. 1907; Katalog zbiorów etnograficznych Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Kr. [1907]; – Brzega W., Żywot górala poczciwego, Kr. 1976; Daniłowski G., Z Zakopanego, „Tyg. Ilustr.” 1909 s. 773 (fot.); Jaworski F., Wystawa w Zakopanem, „Na ziemi naszej” 1909 nr 18; Kenarowa H., Od Zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego do szkoły Kenara, Kr. 1978; Lubertowicz Z., Wystawa Sztuki w Zakopanem, „Świat” 1910 nr 41; Orłowicz M., Przewodnik po cmentarzach warszawskich, W. 1921 s. 6, 16; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Stankiewicz Z., Chata Brzegi, „Słowo Pol.” 1909 nr 351 s. 12; Stępień H., Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856–1914, W. 2003; Włodek L. Wystawa modeli pomnika Kościuszki, „Tyg. Ilustr.” 1907 nr 6 s. 119–20; – Listy Stanisława Witkiewicza i jego korespondentów. Listy o stylu zakopiańskim, Kr. 1979 cz. 1; Stępień H., Liczbińska M., Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914. Materiały źródłowe, W. 1994; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – „Biesiada Liter.” 1908 nr 23, 1909 nr 9 s. 175; „Kur. Warsz.” 1900 nr 26 (wyd. wieczorne), 1903 nr 26 (wyd. wieczorne); „Nowości Ilustr.” 1907 nr 22 s. 18, 1908 nr 23; „Rozwój” 1905 nr 87, 95; „Scena i Sztuka” 1909 nr 96; „Świat” 1908 nr 28 s. 29, nr 51, 1909 nr 36, 1912 nr 41 s. 13, nr 51; „Tyg. Ilustr.” 1895 nr 2 s. 124, 1901 nr 2 s. 39, 1905 nr 21 s. 398, 1910 nr 37 s. 748; „Zakopane” 1909 nr 16 s. 15, nr 17, 32 s. 126, 1910 nr 18; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Czas” 1913 nr 578, „Kur. Warsz.” 1913 nr 348, 359, „Świat” 1914 nr 1 s. 25 (reprod. portretu przez K. Wiśniewską-Szczygielską), „Tyg. Ilustr.” 1914 nr 4 s. 74, „Zorza” 1914 nr 4 s. 54–5 (Z. Lipko); – B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 2159 t. 18 (Frąckiewicz M., Materiały do słownika biograficznego...) k. 267–9; Magyar Tudományos Akadémia Művészettörténeti Kutatóintézete w Budapeszcie: Zbiór leksykonowy; – Informacje Stanisława Mendela z paraf. rzymskokatol p. wezw. Matki Boskiej Różańcowej w Łaznowie.
Joanna Daranowska-Łukaszewska