Michniewski Antoni Tadeusz, pseud. i krypt. A. M., A. Stylski, A. T. Myślewski, M. T. A., Mieściuszko Gminowicz R. M. N., Monitorski, Patrycy Obywatelski, Radosz Ochotnicki Cześnik Parnawski, Szczyrzecki, X. A. T. M. P. S. (1743 – ok. 1777?), kaznodzieja, publicysta, poeta, dramatopisarz. Ur. 24 (lub 26) V w Warszawie, był synem warszawskiej przekupki. Dn. 24 IX 1761 wstąpił do seminarium internum Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Warszawie. Dn. 25 IX 1763 złożył śluby zakonne, a parę lat później (zapewne w r. 1767 – roku prymicji jego kolegi «kursowego» Michała Karpowicza) uzyskał święcenia kapłańskie. Przez bliżej nie określony czas przebywał w domu Zgromadzenia w Chełmnie, następnie ponownie w Warszawie. Należał do wybitniejszych kaznodziei misjonarskich, zbiór jego kazań wygłaszanych w kościele Św. Krzyża (m. in. Kazanie w publicznej potrzebie Królestwa, datowane 9 XI 1769) wydali misjonarze w r. 1791 bez wymienienia nazwiska autora (Kazań kilka z zachętą mianych przez Pewnego Kapłana C[ongregationis] M[issionis] w Warszawie a dla rozszerzenia pożytku duchownego wydrukowanych). Pięć innych kazań (niedzielnych) M-ego, datowanych od 4 X 1772 do 7 II 1773, zachowało się w autografach. W r. 1773 M. «znany z talentów i wiedzy duchowny, … z sobie wiadomych powodów ze Zgromadzenia… wystąpił» (Mitzler) – zapewne wiedziony chęcią czynniejszego uczestniczenia w obywatelskich powinnościach wobec kraju, czemu dał wyraz w artykule „Monitora” (1773 nr 7) traktującym o obowiązkach obywatelskich księży i zakonników. Sformułował tam też radykalną naówczas definicję obywatela-mieszkańca: «że każdy ten obywatel, który się w kraju naszym urodził, w nim mieszka, ma z niego pożytki i pod jednymi z nami zostaje prawami».

Współpracę z „Monitorem” podjął M. zapewne w r. 1771 (jako domniemany autor numerów 63–4) i kontynuował ją w l. 1773–4, wysuwając się wówczas – obok wydawcy pisma W. Mitzlera de Kolof i bazylianina A. Żórawskiego – na czołowego autora periodyku. Spod jego pióra wyszło ponad 30 numerów „Monitora” podpisanych różnymi pseudonimami. Wypowiadał się w aktualnych kwestiach politycznych i obywatelskich (1773 nr 7, 1774 nr 16–17), społecznych (1773 nr 34), obyczajowych (1773 nr 9, 1774 nr 46), etycznych (1773 nr 1), a także literackich, dotyczących zagadnień z zakresu stylistyki (1773 nr 24–7) i języka (1774 nr 18, 45). Szczególnie interesująco i radykalnie wypowiadał się w kwestiach społecznych, do których dokumentację czerpał z własnej biografii, np. w nr 34 z r. 1773, gdzie z pozycji jawnie plebejskiej zaatakował niesprawiedliwość i nierówność praw miejskich, protegujących patrycjat. W poetyce wypowiedzi publicystycznej chętnie korzystał z form gatunkowych wniesionych do periodyku przez F. Bohomolca: scenki dialogowej, relacji z podróży, gazetki satyrycznej itp.; używał także pseud. Ochotnicki, pod którym występował niegdyś Bohomolec. Równocześnie posługiwał się także formą dyskursu serio. Dwa artykuły M-ego, o stylu (1773 nr 26–7) i radzie (1774 nr 16–17), odkrywają kulisy jego warsztatu pisarskiego, w którym z kompilacji tekstów cudzych (tu w obu wypadkach z tekstów „Rozmów Artaxesa i Ewandra” S. H. Lubomirskiego) powstawały niby oryginalne i aktualne artykuły monitorowe.

W r. 1775 porzucił M. swą działalność w „Monitorze”, podejmując równocześnie współpracę z „Zabawami Przyjemnymi i Pożytecznymi” – jako autor zamieszczonych w t. 11–12 wierszy: Melancholia, Do Biedy, Do czwartku, oraz ze sceną narodową publicznego teatru warszawskiego – jako autor czterech komedii, z gatunku comédie larmoyante i farsy, przyjętych z aplauzem przez spektatorów, wielokrotnie wznawianych (także poza Warszawą) i wysoko ocenionych przez krytykę (Mitzlera). Były to sztuki: Teresa albo Tryumf cnoty, komedia dla teatru warszawskiego napisana z załączeniem wielkiej części myśli przedniejszych wybranych z komedii francuskich imć. p. V(oltaire) (mianowicie z „Nanine ou le Préjugé vaincu”), wystawiona 2 VII 1775 (druk. W. 1775), Tryumf łaskawości, wystawiona 5 XI 1775 (druk. W. 1775), Ludwika albo Miłość stateczna, wystawiona 1 II 1776 (druk. W. 1775) oraz Trzewiki morderowe albo Szewcowa niemiecka, przełożona z «przydatkami» z farsy A. Ferrières „Les Souliers mordorés” i wystawiona w lipcu 1776 (druk. W. 1777). W dołączonej do Teresy wierszowanej dedykacji do protektorki teatru K. Sanguszkowej zawarł M. swe credo pisarskie: «skąd zarwę, to zarwę/.Wszystko to już jest moje, kiedy ja dam barwę». Jakoż utwory M-ego, także o tematyce zapożyczonej, odzwierciedlają realia ówczesnego życia Warszawy, a fragmenty z nich wyjęte posłużyły do publikacji J. Kotta i S. Lorentza „Warszawa wieku Oświecenia” (W. 1954). Za dwie pierwsze sztuki kasa teatru wypłaciła M-emu honorarium w wysokości 15 dukatów (7 XI 1775). T. r. na kartach tytułowych jego komedii pojawiają się po nazwisku litery P. S., a w „Zabawach” kryptonim X. A. T. M. P. S.; od r. 1775 był proboszczem w Szymanowie, w dobrach Barbary Sanguszkowej. W r. 1777 urywają się wszelkie ślady działalności i życia M-ego, które – wg kronikarza misjonarskiego (P. Rzymskiego) – miało być «istną wariacją». Przypuszczać można, że ruchliwe życie chudego literata przerwała przedwczesna śmierć. Sądząc z misjonarskiej publikacji kazań M-ego w r. 1791, nie było go wówczas na pewno wśród żyjących.

Estreicher; Nowy Korbut (Oświecenie), V, VI/2 (bibliogr.); – Aleksandrowska E., Wstęp i oprac. do: „Monitor” 1765–1785. Wybór, Wr.–W.–Kr.–Gd. (w druku), Bibl. Narod.; Bernacki L., Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, Lw. 1925 I–II; – [Mitzler de Kolof W.], Vierter Brief eines Gelehrten, W. 1776 (przedruk L. Bernacki, I 95–6, przekład polski M. Klimowicza w: Teatr Narodowy 1765–1794, W. 1967 s. 168); – Arch. Księży Misjonarzy w Kr. na Stradomiu: Catalogus Seminaristarum Seminarii Interni Cogregationis Missionis Domus Varsaviensis (1676–1864) Annus 1761, Catalogus domorum et personarum Congregationis Missionis Prov. Polonae ab A. 1686, nr 402, Ex scriptis A. T. M-i ad S. Crucem, Notatki P. Rzymskiego z lat dwudziestych XIX w. (Wypisy ks. A. Schletza); B. Seminarium Duchownego w W.: Księga dochodów i wydatków warszawskiej Drukarni Misjonarzy z l. 1781–1839 (ekspensa z 31 VIII 1791); – Mater. Red. PSB: Uzupełnienia i sprostowania Elżbiety Aleksandrowskiej z Wr.

Elżbieta Aleksandrowska