Szandlerowski Antoni Władysław, pseud. i krypt.: Antoni Ziemic, Artur Ginter, W. Ginter, Autor Parakleta, Veritas sum, Władysław Poświat (1878–1911), ksiądz, dramaturg, poeta.
Ur. 11 I w Machorach (pow. opoczyński), był synem Karola i Scholastyki z Opalskich, miał siostry: Karolinę (1880–1945), żonę Sylwestra Schesza (Sesza), mieszkającą w Warszawie, oraz Bronisławę (1883–1920), po mężu Wróblewską.
W l. 1888–96 uczył się S. w gimnazjum w Warszawie. W r. 1896 wstąpił do seminarium duchownego archidiec. warszawskiej; w r. 1898 studiował teologię w Rzymie. Po ukończeniu seminarium warszawskiego został w r. 1901 wyświęcony na księdza i skierowany na wikariat w pow. łódzkim (w Mileszkach i Chojnach). Następnie od r. 1903 był wikarym w paraf. Świętego Krzyża w Łodzi; t.r. podjął współpracę z łódzkim dziennikiem „Rozwój”. Napisał w tym czasie dramat psychologiczny Samson (fragment w: „Bluszcz” 1904 nr 2) i wystawił go 21 V 1904 w łódzkim teatrze «Victoria». Nadając historii starotestamentowego Samsona konwencję młodopolską z psychologicznym uwikłaniem bohatera, ginącego w obronie wiary, zapoczątkował swój cykl opowieści biblijnych, interpretowanych z perspektywy modernizmu katolickiego. Zapewne podczas przygotowań do wystawienia tej sztuki poznał Stanisława Przybyszewskiego. W r. 1905 został jako wikary przeniesiony do parafii w Kamieńczyku (pow. wyszkowski), a w r. 1906 kolejno do Żychlina (pow. kutnowski), Goszczyna (pow. grójecki) i Mąkolic koło Łodzi. Niechętnie traktowany przez władze kościelne, napisał zjadliwy paszkwil na warszawską kurię arcybiskupią Elenchus cleri alias choleri pro A.D. 1906, gdzie najdzie sprośne żywoty braci konsystorskiej ([b.m.w.] 1906), z krytycznymi portretami duchownych, oskarżonych o tendencyjność i brak kompetencji. Nakład broszury został przez Kurię w całości wykupiony i zniszczony. W jednym z kół charytatywnych w Warszawie S. poznał w tym czasie neofitkę Helenę Beatus, żonę warszawskiego przedsiębiorcy pochodzenia żydowskiego, z którą połączyło go uczucie. Na konkurs łódzkiego Polskiego Tow. Teatralnego napisał t.r. poemat dramatyczny Maria z Magdali, zalecony przez sąd konkursowy do wystawienia w tamtejszym teatrze Mariana Gawalewicza (premiera odbyła się już po odejściu Gawalewicza z teatru, przed r. 1911). Tytułowa bohaterka, nawrócona pod wpływem cudów Jezusa z Nazaretu, porzuca swego kochanka Judasza z Kariotu, który w akcie zemsty wydaje Jezusa na śmierć. Dramat został wysoko oceniony przez Przybyszewskiego, który nazwał S-ego «jednym z najtęższych talentów w Polsce» (list z r. 1907, w: Helsztyński S., „Dobranoc miły książę”, W. 1971). Również w r. 1906 napisał S. drugi poemat dramatyczny Triumf (wyst. anonimowo 13 V t.r. w teatrze «Victoria», a 19 V 1907 w Warszawie); utrzymany w poetyce symbolizmu i zawierający elementy autobiograficzne, ukazywał dążenie jednostki do duchowego ideału i powszechnej doskonałości. Utwór ten otrzymał w maju 1907 pierwszą nagrodę na konkursie łódzkiego Polskiego Tow. Teatralnego. Kontynuacją Triumfu był, pochodzący także z r. 1906, poemat dramatyczny Paraklet (wyst. w tym czasie w Łodzi, wyd. W. 1909 [1908]); ukazując spotkanie dwojga ludzi w perspektywie eschatologicznej, przeciwstawiał S. wszechmocy Boga-Jahwe współczującą miłość Chrystusa i jego solidarność z człowiekiem.
W r. 1907 władze kościelne dwukrotnie przenosiły S-ego: najpierw do parafii w Kampinosie koło Błonia, a niebawem do parafii w Pustelniku koło Warszawy. T.r. opublikował S. tomik poetycki Sąd wam niosę (W.); wiersze utrzymane w metaforyce biblijnej i prometejskiej ukazywały relacje między jednostką a modernistycznie pojętym Bogiem. Od r. 1909 podróżował S. po Włoszech (w kwietniu t.r. był na Sycylii), a w towarzystwie Beatus i jej córki zwiedzał Francję. Do kraju wrócił w r. 1910 i w kwietniu t.r. objął parafię w Grochowie (pow. kutnowski). Rezultatem podróży była erudycyjna książka Rzym. Mozaika jako chrześcijańska sztuka bazylikowa. Studium archeologiczne (wyd. pośmiertne, W. 1911). Pisał w tym czasie poemat Raj (fragmenty w: „Tyg. Ilustr.” 1911 nr 9, 12, „Dzien. Chicagoski” 1911 nr 152), który miał przedstawiać pierwotną doskonałość utraconą przez człowieka w wyniku grzechu. Zmarł w Grochowie 8 I 1911, został pochowany 11 I w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie; na pogrzebie przemawiał Bolesław Szczęsny Herbaczewski („Słowo pożegnalne nad grobem Parakleta”, W. 1911).
W l. 1912–14 ukazały się w Warszawie czterotomowe Pisma S-ego (Poezje, Confiteor, Paraklet oraz Maria z Magdali i Triumf), opatrzone przedmową Józefa Jankowskiego. Niepublikowany wcześniej Confiteor był wyborem listów miłosnych do Beatus, zawierających mistyczne przesłanie o znaczeniu życia wewnętrznego i odrzuceniu praw moralnych narzuconych przez Kościół. W r. 1914 opublikowała Beatus (pod pseud. Melitta) książkę autobiograficzną pt. „Zachód”, odsłaniającą nieznane fragmenty biografii S-ego oraz ostatnie dni jego życia. Twórczość S-ego, utrzymana w stylistyce młodopolskiej i charakteryzująca się «namiętnym a jednocześnie wysublimowanym i uduchowionym erotyzmem przemieszanym ze swoistym mistycyzmem» (Hutnikiewicz A., „Młoda Polska”, W. 1996), cieszyła się współcześnie sporym zainteresowaniem. Przyciągało również uwagę krótkie, skandalizujące życie pisarza, wypełnione buntem przeciw hierarchii kościelnej i miłością do kobiety. W ocenie ks. Jana Gnatowskiego był S. «gorszycielem ludu» („Wiara” 1908 nr 28), zarazem jednak «chrześcijaninem o duszy wierzącej głęboko i artystą o wyobraźni nadmiernie wybujałej» („Przegl. Katol.” 1911 nr 3); Stanisław Bończa uważał go za «bluźniercę» (tamże 1908 nr 20). Wg Edwarda Kozikowskiego «nie było w nim nic z obłudy [...] był człowiekiem niepospolitym, pełnym polotu i o wielkiej głębi wewnętrznej» („Łódź i pióro”, Ł. 1972). Twórczość dramatopisarską S-ego zestawił Wilhelm Feldman z dorobkiem Stanisława Wyspiańskiego. Dla Juliana Krzyżanowskiego („Neoromantyzm polski”, Wr. 1980) «ekstaza jego dramatów wypłowiała doszczętnie», a Kazimierz Wyka uznał go za «patetycznego i grafomańskiego epigona» („Programy, syntezy i polemiki literackie okresu”, w: „Obraz liter. pol. XIX i XX w.”, S. 5, I). Twórczość S-ego uległa z czasem zapomnieniu.
Bibliogr. dramatu pol., II; Dawni pisarze polscy, W. 2003 IV; Nowy Korbut, XV; PSB (Herbaczewski Bolesław Szczęsny); Słown. pseudonimów, IV; – Biliński K., Literackie przejawy modernizmu katolickiego w Polsce. O twórczości Franciszka Statecznego, Antoniego Szandlerowskiego i Izydora Wysłoucha, Gd. 1994 (fot.); tenże, Modernizm katolicki w dramatach Antoniego Szandlerowskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Liter.” T. 32: 1992 nr 1459; Czachowski K., Obraz współczesnej literatury polskiej 1884–1933, Lw. 1934 II; Feldman W., Współczesna literatura polska 1864–1918, Kr. 1958 II; Helsztyński S., Abelard i Heloiza warszawskich Powązek, w: tenże, Meteory Młodej Polski, Kr. 1969 (fot.); tenże, Jeszcze o Abelardzie i Heloizie warszawskich Powązek, w: tenże, Dobranoc, miły książę, W. 1971; Jakiel E., Młodopolskie portrety biblijne. Wybrane zagadnienia i kreacje, Gd. 2007; Kaczmarek W., Złamane pieczęcie Księgi. Inspiracje biblijne w dramaturgii Młodej Polski, L. 1999; Kolińska K., Tajemnica pięknej alei. Mogiła w kwaterze 64, w: taż, Miłość, namiętność, zbrodnia, W. 2000; Kozikowski E., Antoni Szandlerowski, „Osnowa” 1970 (wiosna); tenże, Łódź i pióro, Ł. 1972; Krzyżanowski J., Neoromantyzm polski 1890–1918, Wr. 1971; Kuligowska-Korzeniewska A., Scena obiecana. Teatr polski w Łodzi 1844–1918, Ł. 1995; Lorentowicz J., Ku nowemu Bogu, „Liter. i Sztuka” 1908 nr 22; Timofiejew G., Poeta ze średniowiecznej ekstazy. W 25-lecie śmierci Antoniego Szandlerowskiego, „Kamena” 1937 nr 8; Trześniewski D., Dramat mistyczny Antoniego Szandlerowskiego, w: Dramat biblijny Młodej Polski, Red. E. Kruk, Wr. 1992; tenże, W stronę człowieka. Biblia w literaturze polskiej (1863–1918), L. 2005; – „Kur. Lub.” 1970 nr 35; – B. im. J. Piłsudskiego w Ł.: Stenogram z wieczoru poświęconego pamięci S-ego..., Łódź, 13 I 1962 (mszp.).
Krzysztof Biliński