Kurnatowski Apolinary Stefan (1802–1868), właściciel ziemski, powstaniec 1831 i 1848 r. Ur. 17 II w majątku rodzinnym Chalin w pow. międzychodzkim, syn Wilhelma. W r. 1823 obrał karierę wojskową w armii Król. Pol., którą ułatwił mu jego stryj – gen. Zygmunt Kurnatowski (zob.). W r. 1830 był podporucznikiem w pułku strzelców konnych gwardii. Odbył wraz z pułkiem kampanię 1831 r., pod koniec w randze rotmistrza i szefa szwadronu. Po upadku powstania powrócił w Poznańskie i osiadł w swoim majątku. W r. 1845 został wciągnięty do konspiracji przygotowującej powstanie trójzaborowe. L. Mierosławski przeznaczał mu, jako fachowemu kawalerzyście, dowództwo «pierwszego naboru» południowo-wschodnich powiatów Ks. Pozn. W myśl tego planu K. miał z okolic Pleszewa pozorować atak na Ostrów, następnie uderzyć na Kalisz, a stamtąd ruszyć w kierunku Koła. W jesieni 1845 r. K. zreorganizował ekskluzywny «klub dżokejski», którego był członkiem, wciągnął do niego większą liczbę spiskowych i pod pozorem polowań par force urządzał konne ćwiczenia wojskowe. W styczniu 1846 r. wciągnął do sprzysiężenia swego szwagra H. Ponińskiego, który w parę tygodni potem wydał wszystko policji pruskiej. W pierwszej połowie lutego, na zlecenie Mierosławskiego, K. dokonał inspekcji powiatów graniczących z Królestwem dla zbadania stanu przygotowań. Na wieść o aresztowaniach poznańskich wrócił pośpiesznie do Chalina, gdzie też wkrótce został aresztowany. Obciążony w śledztwie przez L. Mierosławskiego i H. Ponińskiego, wypierał się konsekwentnie wszystkiego, należał też do grupy więźniów-ziemian, którzy wywarli presję na Mierosławskiego, aby odwołał poczynione zeznania. Po 15-miesięcznym więzieniu w Sonnenburgu i Moabicie stanął przed sądem berlińskim w wielkim procesie 254 Polaków. Badany był publicznie 25 VIII 1847 r.; raz jeszcze wyparł się wszystkiego twierdząc, że jego podróże i udział w polowaniach były tylko «szlachecką zabawą». Gdy i Mierosławski odwołał dotyczące K-ego zeznania, sąd zaliczył K-ego do grupy uwolnionych od oskarżenia.
Gdy w marcu 1848 r. rewolucja ogarnęła Poznańskie, Wydział Wojenny Komitetu Narodowego mianował K-ego organizatorem wojskowym w pow. międzychodzkim. Na tym stanowisku K. nie znalazł pola do działania i już w początku kwietnia objął dowództwo szwadronu jazdy w obozie formowanym we Wrześni przez J. Garczyńskiego. Dn. 11 IV 1848 r. znajdował się w Jarosławcu w chwili podpisywania układu z Prusakami, nie występował jednak jako pełnomocnik wrzesińskiego obozu. W następnych dniach towarzyszył swemu szefowi Garczyńskiemu do Gułtów na pertraktacje z gen. W. Willisenem. Przeszedł następnie ze swym obozem, w którym był oficerem sztabowym, do Nowego Miasta. Wziął udział w bitwie pod Miłosławiem i jak stwierdza Mierosławski, uchronił od rozsypki część jazdy nowomiejskiego oddziału. Jak większość oficerów ziemiańskich, po Miłosławiu i Sokołowie opowiedział się za zaprzestaniem walki; 6 V 1848 r. opuścił obóz, wraz z A. Brudzewskim, i udał się do Poznania, chcąc wszcząć na własną rękę z gen. F. Colombem rokowania kapitulacyjne. Nie został jednak w ogóle wpuszczony do miasta. Na tym urywa się ślad publicznej działalności K-ego. Zmarł 5 VII 1868 r. Żonaty był z Izabellą Ponińską; jedyna córka jego, Adela, 1. v. Bolesławowa Swinarska, 2. v. Józefowa Trzebińska, po śmierci ojca sprzedała Chalin w ręce niemieckie.
Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1934–6; Boniecki; Żychliński, VI; – Gembarzewski, Wojsko Pol., 1815–30; Karwowski S., Historia W. Księstwa Poznańskiego, P. 1918 II; Kieniewicz S., Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848 r., W. 1960; Rakowski K., Powstanie poznańskie 1848 r., W. 1914 aneks s. 21, 41; – Akta i czynności Polaków oskarżonych w 1847 r. o zbrodnię stanu, Berlin 1847 I 493–500, II 585 (tamże opis powierzchowności fizycznej); Anklage-Schrift des Staatsanwalts… gegen die bei dem Unternehmen zu Wiederherstellung eines polnischen Staats… Beteiligten, Berlin 1847 s. 102–4; Garczyński J., Pamiętnik, P. 1895 s. 34–7; Guttry A., W przededniu Wiosny Ludów, Wil. 1913; Mierosławski L., Powstanie poznańskie 1848 r., Paryż 1860 s. 287.
Stefan Kieniewicz