Krotosza Atanazy (1620–1681), kronikarz i prowincjał reformatów. Ur. przed 7 V w Krotoszynie. Brak wiadomości o rodzicach i wykształceniu K-y. Dn. 29 III 1640 r. wstąpił do zakonu reformatów (prowincja wielkopolska św. Antoniego), ok. r. 1647 otrzymał święcenia kapłańskie. Na kapitule prowincjonalnej w r. 1652, mimo braku wymaganego wieku (35 lat), za dyspensą nuncjusza apostolskiego został wybrany na prowincjała. Okazywał duże zrozumienie dla spraw archiwów i bibliotek klasztornych. Wg opracowanej przez siebie metody, polecił prowadzić kroniki klasztorne oraz przechowywać rękopisy po zmarłych zakonnikach. Na polecenie generała zakonu spisał pierwszą kronikę wielkopolskiej prowincji reformatów od początków do czasów sobie współczesnych (Pandectae munimentorum et actorum Provinciae Reformatae S. Antonii Maioris Poloniae, 1654). Ze względu na krótki termin oddania i liczne inne zajęcia napisał ją jednak dość pobieżnie. Stąd w l. 1655–60 opracował nową, znacznie rozszerzoną redakcję Hypomnema annalium actorum Ordinis Minorum Reformatorum Provinciae S. Antonii Poloniae Maioris. Wykazał w niej dużą erudycję historyczną, ale tym razem nie doprowadził dzieła do końca. (Obie redakcje znajdują się w Arch. Prow. Reformatów w Krakowie). K. uregulował ostatecznie sprawę powrotu do prowincji polskiej klasztoru w Wieluniu, który uzurpowali sobie zakonnicy irlandzcy, przybyli tu z Czech, szukając schronienia w okresie wojny 30-letniej.
Po złożeniu urzędu prowincjała w r. 1655 K. nadal odgrywał wybitną rolę w wielkopolskiej prowincji reformatów. Przez 9 lat był członkiem zarządu prowincji, w l. 1661–4 i 1671–4 zastępcą prowincjała (kustoszem). Od r. 1658 pełnił obowiązki prokuratora wszelkich spraw prowincji załatwianych u króla, nuncjusza apostolskiego i in. Był kapelanem i towarzyszem Michała Kazimierza Radziwiłła, wojewody wileńskiego i podkanclerzego litewskiego (zm. 1680), w jego poselstwach zagranicznych. W r. 1677 podróżował wraz z nim do Rzymu, aby zabiegać o podział zbyt rozległej prowincji, co ułatwiłoby prowincjałowi pieszą wizytację. Ciesząc się dużym autorytetem wśród magnaterii i szlachty, rozwijał działalność polityczną. W r. 1668 agitował za kandydaturą palatyna reńskiego Filipa Wilhelma, ks. neuburskiego, na króla polskiego. Jako gwardian warszawski i prefekt «fabryki» prowadził w l. 1668–80 budowę nowego (obecnego) kościoła Św. Antoniego. K. zmarł 12 I 1681 r. w Szczawinie, w powrotnej drodze z kapituły prowincji w Pakości. Ciało przewieziono do Warszawy i złożono w podziemiach kościoła Św. Antoniego.
Bartoszewicz J., Kościoły warszawskie rzymskokatolickie, W. 1855 s. 266–7; – Kleczewski S., Kalendarz seraficzny, Lw. 1760 s. 6–7; Koralewicz A., Additament do Kronik Braci Mniejszych, W. 1722 s. 45–51, 72, 76, 113, 147; – Arch. Prow. Reformatów w Kr.: Erectiones Antonianae Provinciae Majoris Poloniae PP. Reformatorum conventuum, s. 54–55, 76, 179–181, Additamentum ad erectiones conventuum, s. 145–185, 410–29, Inventarium totius archivi Provinciae Patrum Reformatorum S. Antonii passim, Literarium continens Summorum Pontificum, Regum… literas, s. 386–8, 395, 466–7, 478–9 (kopia listu Filipa Wilhelma do K-y), 480–6, 491–2, 496–8, Protocollum primum in Provincia Ordinis S. Francisci Reformatorum, s. 231–260, Reperta notabiliora in archivo Varsaviensi Ord. Min. S. Francisci Reformatorum, s. 513–19, 521–2, Rudzieński A., Facies Reformatae Provinciae S. Antonii Majoris Poloniae, s. 125–6, tenże, Erectio Provinciarum Reformatarum Majoris et Minoris Poloniae, s. 540–4, Scrutinium antiquitatis Conventus Varsaviensis PP. Reformatorum, I–III, passim.
Anzelm Janusz Szteinke