Steffen Augustyn (August), pseud. i krypt.: Augustyn Litav-Steffen, A. St., A. Sząbrucki, Balticus, S., St., Warmijak (1901–1992), folklorysta, językoznawca.
Ur. 15 XI w Schönfeld (Sząfałd, obecnie Unieszewo) koło Olsztyna w Prusach Wschodnich, był synem Jana (1858–1931), rolnika, oraz Marty z Turowskich (zm. 1939), córki cieśli. Miał jedenaścioro rodzeństwa, wśród nich młodszych braci Wiktora (zob.) i Wojciecha (1908–1980), absolwenta seminarium nauczycielskiego w Rogoźnie (woj. poznańskie), w l. 1950–3 dyrektora średnich szkół zawodowych w Olsztynie, w l. 1958–72 naczelnika Wydz. Organizacyjnego Kuratorium Okręgu Szkolnego w Olsztynie (od r. 1965 kierownika Oddz. Organizacyjno-Administracyjnego), członka Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Olsztynie.
Początkowo uczył się S. w trzyklasowej szkole powszechnej w Sząbruku (Schönbrück koło Olsztyna). Przed plebiscytem w r. 1920 brał udział w wiecach, na których wzywał do głosowania za przyłączeniem Warmii i Mazur do Polski. Wyjechał następnie do Polski, gdzie rozpoczął kurs pedagogiczny w Świeciu nad Wisłą lub Chełmnie, ale niebawem naukę przerwał i wrócił do Prus Wschodnich. Dzięki olsztyńskim działaczom Związku Polaków w Prusach Wschodnich (od r. 1922 w Związku Polaków w Niemczech) odbył płatną praktykę w Banku Ludowym w Sztumie, a następnie w Polsce: w Patronacie Banku Związku Spółdzielni Zarobkowych i Gospodarczych w Poznaniu oraz Banku Ludowym w Lubawie. Po zakończeniu praktyki wrócił do Prus Wschodnich, gdzie pracował jako kasjer, a od r. 1922 kierownik i członek zarządu Banku Ludowego w Olsztynie; t.r. był także współzałożycielem i autorem statutu olsztyńskiej Spółdzielni Rolniczo-Handlowej «Rolnik». W l. 1922–4 był sekretarzem okręgu warmińskiego Związku Polaków w Niemczech i Polsko-Katolickiego Tow. Szkolnego w Olsztynie. W r. 1924, w wyborach do sejmu pruskiego i parlamentu Rzeszy agitował na rzecz polskich kandydatów. Następnie osiadł na stałe w Polsce. W r. 1927 w Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu podjął nieudaną próbę eksternistycznego egzaminu dojrzałości. Maturę zdał w r. 1928 w gimnazjum w Wolsztynie i rozpoczął studia filologii klasycznej na Wydz. Humanistycznym Uniw. Pozn. Zainteresował się wtedy polskim folklorem Warmii; artykuły na ten temat zamieszczał w „Kurierze Poznańskim” i ukazującej się w Toruniu „Ziemi Wschodnio-Pruskiej”, a także w „Gazecie Olsztyńskiej”, również w jej dodatkach „Życiu Młodzieży” i „Gościu Niedzielnym”. W rezultacie kilkuletnich badań powstała pionierska praca S-a Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmii (P. 1931–4 I–II, Kr. 1937 III), do której wstęp napisali Jan Stanisław Bystroń i Kazimierz Nitsch. Przez kilka ostatnich miesięcy studiów otrzymywał S. stypendium Funduszu Kultury Narodowej (FKN). Dn. 15 III 1932 uzyskał magisterium na podstawie pracy De tabulis Lusoriis in Foro Romano repertis. Dzięki kolejnemu stypendium FKN prawdopodobnie studiował w l. 1932–4 filologię polską i słowiańską oraz etnografię na Wydz. Filozoficznym UJ, czego jednak nie potwierdzają akta tej uczelni. Od 1 I 1935 był zatrudniony w kierowanym przez Nitscha Studium Słowiańskim Wydz. Filozoficznego UJ. Opublikował własnym nakładem pierwszą antologię warmińskich pisarzy ludowych pt. Nasi poeci (Kr. 1935), wydał również Język polskiej Warmii Cz. 1: Teksty (Kr. 1938). Pracą Rymy dziecięce, zagadki i przysłowia rymowane z Warmii (1937) zapoczątkował wydawaną w Krakowie serię Biblioteka Warmińska; ukazały się w niej jeszcze Opowiadania komiczne i podania z Warmii (1937). Książki S-a, dokumentujące polskość na Warmii, zostały w Niemczech wpisane na listę «piśmiennictwa szkodliwego i niepożądanego» i podlegały policyjnej konfiskacie. S. prowadził także badania na pograniczu polsko-litewskim oraz w Kownie, m.in. dotyczące występowania elementów języka staropruskiego w języku i toponomastyce Warmii. Przełożył na język polski opowiadanie pisarza litewskiego Stasiusa Būdavasa „Serca i kwiaty” („Širdys ir gėlės”, Kr. 1937). W Krakowie, na posiedzeniach Komisji Etnograficznej PAU, referował stan badań etnograficznych Warmii (12 V 1933) i Mazowsza pruskiego (21 VI 1939). Opracował Wilkierz kapituły fromborskiej dla wsi Gietrzwałd [1639], który Stanisław Kutrzeba i ks. Alfons Mańkowski zamieścili w zbiorze „Polskie ustawy wiejskie XV–XVIII w.” („Arch. Kom. Prawn.” T. 11: 1939 nr 13). Dn. 1 VII 1939 uzyskał doktorat na podstawie napisanej pod kierunkiem Nitscha rozprawy Elementy bałtyckie w gwarach północno-zachodniej części województwa białostockiego. Następnie uczestniczył w badaniach etnograficznych na Górnym Śląsku prowadzonych przez Mieczysława Gładysza.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. dotarł w r. 1939 do Rumunii; tamże od października do maja 1940 studiował językoznawstwo na uniw. w Kluż. Stamtąd przedostał się do Egiptu, gdzie w kwietniu 1941 wstąpił jako ochotnik do stacjonującej tam Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Po jej reorganizacji, w maju 1942, służył w 3. Dyw. Strzelców Karpackich (włączonej w r. 1943 do II Korpusu Polskiego). Zdemobilizowany w maju 1946, udał się do Libanu, gdzie nawiązał współpracę z Inst. Polskim w Bejrucie; w Studium Polonistycznym Instytutu wykładał do r. 1948 gramatykę opisową i gramatykę historyczną języka polskiego oraz gramatykę języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. W Jerozolimie zainicjował i zredagował trzy tomy serii Biblioteka Naukowa na Bliskim Wschodzie, m.in. pracę Leona Koczego „Bitwa pod Grunwaldem”. Podróżował w tym czasie po Iranie, Iraku, Syrii, Turcji, Egipcie i Włoszech. Od r. 1949 mieszkał w Londynie, gdzie w r.n. został przyjęty do Komisji Historyczno-Filologicznej Polskiego Tow. Naukowego na Obczyźnie. W l. 1952–6 na uniw. w Lund (Szwecja) wykładał literaturę polską i prowadził lektorat języka polskiego. Po powrocie do Londynu kontynuował działalność naukową; publikował prace z językoznawstwa porównawczego, m.in. Słowniczek trydencki („Teki Hist.” T. 11: 1961, osobno, Londyn 1961, wyd. 2, „Prace Językowe” 1963 nr 1, osobno, Londyn 1963), Stolice i granice Polski darowanej stolicy apostolskiej („Prace Językowe” 1966 nr 2, osobno, Londyn 1966). Zamieszczał artykuły w rzymskim „Antemurale”, londyńskim „Przeglądzie Zachodnim”, „Języku Polskim”, „Komunikatach Mazursko-Warmińskich” i „Roczniku Slawistycznym”. W r. 1971 zamieszkał w Cavendish (hrabstwo Suffolk), w domu opieki Margaret Sue Ryder. Tam zmarł 15 VI 1992, został pochowany 21 VI w Cavendish.
S. nie założył rodziny.
Andrunik A., Bibliografia etnografii polskiej za lata 1934–1939, Ł.–Wr. 1996; Bachmann A., Bibliografia ludoznawcza za lata 1933 i 1934, Lw. 1938; Bibliografia Warmii i Mazur 1961–64, Olsztyn 1964–9; toż za r. 1974, Olsztyn 1977; toż za r. 1976–7, Olsztyn 1984–7; Bibliography of books in polish or relating to Poland published outside Poland since September 1st 1939, Red. Z. Jagodziński, Londyn 1985 IV 215; Chłosta J., Słownik Warmii, Olsztyn 2002; Literatura XX w. (Oracki T.); Literatura Pol. Enc., II; Niewiadomska M., Bibliografia etnografii polskiej za lata 1961–1969, Wr. 1982 cz. 1; Oracki, Słown. Warmii XIX i XX w.; Słown. folkloru pol. (fot.); Słown. pseudonimów, IV; – Chłosta J., Wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1918–1939, Olsztyn 1977; Draus J., Oświata i nauka polska na Bliskim i Środkowym Wschodzie 1939–1950, L. 1993 s. 267, 271; Draus J., Terlecki R., Polskie szkoły wyższe i instytucje naukowe na emigracji 1939–1945, Wr. 1984 s. 22; Dudzińska Z., Najmłodszy ze Steffenów, „Gaz. Olsztyńska” R. 9: 1978 nr 115 s. 1, 4 (dot. brata, Wojciecha); Gębik W., Trzydziestolecie pierwszego „Zbioru polskich pieśni ludowych z Warmii”, „Komun. Mazur.-Warmińskie” 1961 nr 3 s. 401–8; Kościałkowski S., Studium Polonistyczne przy Instytucie Polskim w Bejrucie (1946–1948), „Nauka Pol. na Obczyźnie” 1955 z. 1 s. 71–2; Łukaszewicz B., Wrzesiński W., IV dzielnica Związku Polaków w Niemczech 1922–1939 (w 60 rocznicę powstania), Olsztyn 1982 s. 146; Oracki T., Augustyn Steffen (1901–1992) – folklorysta warmiński, w: W kręgu folkloru, literatury i języka. Prace ofiarowane prof. Janowi Mirosławowi Kasjanowi w 70. rocznicę urodzin, Red. M. Jakitowicz, V. Wróblewska, Tor. 2003 s. 37–56 (bibliogr.); tenże, Rozmówiłbym kamień... Z dziejów literatury ludowej oraz piśmiennictwa regionalnego Warmii i Mazur w XIX i XX wieku, W. 1976; tenże, Sylwetki wybitnych Olsztyniaków, w: Szkice olsztyńskie, Red. J. Jasiński, Olsztyn 1967; Swat T., Polska pieśń patriotyczna na Warmii w latach 1772–1939, Olsztyn 1982 s. 8, 10–11, 17–23, 33, 35–40, 49, 59–60, 63, 65, 113, 116–18, 148–50; Szulczewska D., Polska pieśń ludowa na Warmii, „Front Zachodni” R. 5: 1937 nr 2 s. 12–13, nr 8 s, 12–13; Urbańczyk S., O poprawne odczytanie Wokabularza trydenckiego, „Jęz. Pol.” R. 44: 1964 z. 5 s. 299–310; Wrzesiński W., Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920–1939, Olsztyn 1973; – Baczewski J., Wspomnienia Warmiaka, W. 1961; Rocznik Polonii, [Londyn] 1958/9 s. 374; Steffen A., Uwagi o wspomnieniach mego brata Wiktora, „Komun. Mazur.-Warmińskie” 1977 nr 3–4 s. 550–60; Steffen W., Moja droga przez życie, Olsztyn 1976; tenże, Odpowiedź na „Uwagi o wspomnieniach mego brata Wiktora”, „Komun. Mazur.-Warmińskie” 1977 nr 3–4 s. 561–4; – „Gaz. Pol.” R. 3: 1931 nr 211; „Jęz. Pol.” R. 16: 1931 z. 2; „Komun. Inst. Bałtyckiego” R. 8: 1972 z. 16 (Z. Brocki); „Polacy Zagranicą” R. 8: 1937 nr 5; „Roczn. Pol. Tow. Nauk. na Obczyźnie” R. 1: 1950/1, R. 9: 1958/9, R. 17: 1966/7; „Słowo na Warmii i Mazurach” R. 28: 1980 nr 36 (W. Knosała, nekrolog brata, Wojciecha); „Teka Pomor.” R. 2: 1937 nr 3; „Wiad. Liter.” R. 9: 1932 nr 4; – Arch. Nauki PAN i PAU w Kr.: sygn. KSG 421/31, KSG 2104/31, KSG 475/32, KSG 218/39; Arch. UJ: sygn. S II 619 (teczka pracownicza S-a, fot.), sygn. WF II 504 (teczka doktorska S-a); B. Jag.: rkp. 9540 k. 203, 223, rkp. 9543 III k. 111, rkp. 9579 III k. 26 (koresp. Władysława Semkowicza), rkp. Przyb. 166/83 (koresp. Stanisława Kota); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 9046 (koresp. Henryka Ignacego Oesterreichera); B. Pol. w Paryżu: sygn. 1264 k. 146–7 (Lam S., Materiały do „Słownika biograficznego Polaków w świecie”); – Mater. Red. PSB: List od Wiktora Steffena z 11 XII 1995; Mater. w posiadaniu autora (koresp. S-a z l. 1961–8, mszp. autobiogr. S-a); – Informacje Marii Steffen-Batogowej z P. i Jana Chłosty z Olsztyna.
Tadeusz Oracki