Paśnikowski Baltazar (1830–1863), ksiądz, uczestnik konspiracji przedpowstaniowej 1861–2 r. Ur. 3 I w Czemiernikach, był synem Łukasza, rolnika-mieszczanina (który wcześniej używał nazwiska Paśnik), i Barbary z Kozyrskich. Uczył się początkowo w szkole powiatowej w Łukowie, następnie w gimnazjum gubernialnym w Lublinie. W r. 1848 z listem pochwalnym przeszedł do klasy piątej gimnazjum. W grudniu t. r. naukę musiał przerwać ze względu na reskrypt rządowy z 10 VII 1848, zabraniający synom biedniejszej ludności miejskiej uczęszczania do gimnazjum. W r. 1849 wstąpił więc P. do Seminarium Duchownego w Lublinie. Po roku skierowano go na studia do Akademii Duchownej w Warszawie. Ukończył ją w r. 1854 ze stopniem kandydata teologii. Wyświęcony na kapłana w końcu 1853 r., został 5 IX 1854 wikariuszem w Bełżycach, skąd 18 IV 1855 przeszedł na wikariusza katedralnego do Lublina. W okresie przedpowstaniowych manifestacji patriotyczno-religijnych P. bardzo wcześnie, bo już latem 1861, w porozumieniu z jednym z Frankowskich (nie jest pewne, czy z Janem, czy z Leonem) i współdziałając z aptekarzem Kazimierzem Walentowiczem, utworzył w Lublinie pierwszą w kraju prowincjonalną organizację spiskową. P. zajął się Lublinem, K. Walentowicz bliższą i dalszą okolicą. Niebawem lubelska organizacja spiskowa, oparta o demokratyczne zasady rekrutacji, liczyła blisko 5 000 członków.
Rozwijając działalność spiskową w Lubelskiem P. zwrócił uwagę również na duchowieństwo, które wciągał do pracy konspiracyjnej. P. był współorganizatorem i uczestnikiem zjazdu duchowieństwa diec. lubelskiej w dn. 28 XI 1862. Opowiedziało się ono wówczas za Centralnym Komitetem Narodowym (CKN) i obrało swym mężem zaufania ks. Kazimierza Sosnowskiego. Na zjeździe tym CKN reprezentował kolega P-ego z Akademii Duchownej w Warszawie ks. Karol Mikoszewski. Od poł. 1862 r. pełnił, wraz z Janem Bogdanowiczem, funkcję naczelnika woj. lubelskiego. Zamierzając nie dopuścić do przedwczesnego wybuchu powstania, zwołał P. w Hotelu Angielskim w Lublinie, w nocy 18 XII 1862, zjazd przedstawicieli komitetów wojewódzkich lubelskiego i podlaskiego. Z tego ostatniego przybyli m. in. ks. Stanisław Brzóska i ks. Adam Słotwiński. Z ramienia CKN uczestniczył ks. K. Mikoszewski. Po zakończeniu zebrania, tejże nocy, ale już 19 XII 1862 P., został, wraz z J. Bogdanowiczem, aresztowany w następstwie zeznań złożonych wcześniej w śledztwie przez naczelnika pow. krasnostawskiego ks. Leopolda Zgodzińskiego. Po aresztowaniu, P-ego przewieziono do twierdzy w Zamościu. Tam, mimo wyrafinowanego śledztwa, które prowadził przybyły specjalnie z Lublina płk Kalikst Witkowski, szef sztabu wojsk rosyjskich tamtejszego garnizonu, P. wykazał siłę charakteru i nic o działalności spiskowej nie zeznał. Wiadomo jednak, iż trudy więzienne spowodowały u niego zaburzenia umysłu. Po prawie sześciu miesiącach pobytu w twierdzy, w nocy z 16 na 17 VI 1863, znaleziono P-ego w celi martwego. Oficjalnie stwierdzono, iż P. zmarł wskutek poderżnięcia sobie scyzorykiem gardła. Tę wersję przyjęła większość pamiętnikarzy i historyków polskich. Jedynie współczesna prasa tajna podawała, że P. został «pokątnie zamordowany». Za tą ostatnią wersją przemawia fakt, iż ciało P-ego, po przeniesieniu z twierdzy, 19 VI 1863, ze czcią religijną pochowano na cmentarzu parafialnym w Zamościu.
Bender R., Ludność miejska Lubelskiego w akcji przedpowstaniowej w latach 1861–1862, L. 1961 s. 82–3, 89–90, 92–7, 101; tenże, Religijność polska okresu powstania styczniowego 1861–1864, „Przegl. Powsz.” 1970 nr 2 s. 15; tenże, Rozbicie lubelskiej organizacji spiskowej w roku 1862, „Roczniki Human.” R. 8: 1959 [druk.] 1960 z. 2 s. 295–303; Ilcewicz E., Śladami oddziałów płka Borelowskiego-Lelewela na Lubelszczyźnie, „Tyg. Powsz.” 1977 nr 48; Mencel T., Lublin przedkapitalistyczny, w: Dzieje Lublina, L. 1965 I 215–16; tenże, Między powstaniami 1831–1864, w: Dzieje Lubelszczyzny, W. 1974 I 636–7; Pleszczyński A., Dzieje Akademii Duchownej Rzymsko-Katolickiej warszawskiej, W. 1907 s. 249; Przyborowski W., Historia dwóch lat, Kr. 1890 V 294, 299; Tomczyk J., Lublin w okresie powstania styczniowego, „Roczn. Lub.” R. 4: 1961 [druk.] 1962 s. 150–6; tenże, Organizacja cywilno-wojskowa powstania styczniowego w Lubelskiem i na Podlasiu, tamże, R. 6: 1963 [druk.] 1967 s. 13–17; tenże, Stosunek ludności Chełma do powstania styczniowego, w: Ziemia Chełmska, L. 1961 s. 208; Zabielski L., „Rzeczpospolita Powstańcza” 1863 r., w: Spojrzenia w przeszłość Lubelszczyzny, L. 1974 s. 135–7; – Gregorowicz K., Pogląd krytyczny na wypadki z roku 1861, 1862, 1863 [Kr.] 1880 II 119–27; [Nowolecki A.] Kolumna Z., Pamiątka dla rodzin polskich, Kr. 1868 cz. 2 s. 127; Prasa tajna, cz. 1; Słotwiński A., Wspomnienia z niedawnej przeszłości, Kr. 1892 s. 90–1; – Arch. Diec. w L.: rep. 60 XXII nr 2, rep. 60 II a, nr 30; WAP w L.: Naczelnik Wojenny Głównego Oddziału Lubelskiego, vol. 16, Gimn. Wojewódzkie Lub., vol. 442, 461, Gimn. Wojewódzkie Łukowskie, vol. 3, Rząd Gubernialny Lubelski, Wydz. Adm., vol. 1777; – Zbiór materiałów rękopiśmiennych J. Jarzębowskiego w Fawley Court w Wielkiej Brytanii: Mikoszewski K., Pamiętniki moje od początku ruchu polskiego w r. 1862 aż do wyjazdu z kraju na emigrację w końcu 1863 r.
Ryszard Bender