Lanier (Lanie, Łanie, Łania) Beniamin (zm. 1630), złotnik i jubiler, mieszczanin krakowski. Z pochodzenia Francuz, ur. w niewielkim mieście Vitry-le-François w Szampanii (departament Marne) z majętnych rodziców Cloude’a i Edlon (Edilon?) z domu Morel, którzy posiadali tam nieruchomość (?). We Francji niewątpliwie wyuczył się rzemiosła; miasto rodzinne opuścił zapewne na przełomie l. 1602 i 1603. Był nadwornym jubilerem króla Zygmunta III Wazy. W r. 1606 przyjęty został do cechu złotników w Krakowie i zaliczony od razu do grona mistrzów starszych (seniores). W t. r. dał do «armaty» cechowej półhak z ładownicą i kamień prochu. Prawo miejskie przyjął prawdopodobnie w r. 1607. Przy wstąpieniu do cechu miał trudności ze strony młodszych mistrzów, zapewne ze względów konkurencyjnych. Sprawę ostatecznie rozstrzygnął król w dekrecie wydanym w r. 1608, w którym potwierdzał pozytywną decyzję mistrzów starszych z zastrzeżeniem zachowania przywilejów cechowych (w dokumencie tym L. wymieniony jest jako serwitor i mistrz «doskonały»). W r. 1613 był starszym cechu.
W r. 1614, razem z Matysem Kwiecińskim, ślusarzem, wymieniony jest jako właściciel kamienicy przy ul. Grodzkiej (obecny nr 15; dom ten w r. 1628 wzmiankowano już jako własność złotnika Jakuba Groszyka). Po r. 1614 zakupił od złotnika Donata Knippera inną kamienicę przy ul. Grodzkiej (obecny nr 29), która była w jego posiadaniu aż do śmierci, potem zaś przeszła w ręce rodziny. Przy «rewizji» krakowskich warsztatów złotniczych, dokonanej w r. 1628, w pracowni L-a określonego jako «aurifex auri» zanotowano wyroby złote kameryzowane i dekorowane emalią: pelikana «szmelcu białego», liczne klejnoty, guziki, zausznice, kanaki, pierścienie oraz ferety do kapeluszy. Przez małżeństwo z siostrą Mikołaja Witkowskiego (przed 1614), a po jej śmierci z Barbarą Łoiówną (Łoikówną?) wszedł w związki z bogatymi rodzinami złotników krakowskich. Za życia, w r. 1617, wystawił dla siebie, żony i potomków marmurowe epitafium w kruchcie kościoła Wszystkich Świętych (po jego rozebraniu w r. 1835 tablica inskrypcyjna z tegoż epitafium umieszczona została w murze przylegającym od północy do fasady kościoła Św. Piotra i Pawła).
Dn. 11 III 1630 r., czując się chorym, złożył testament (spisany 8 XI 1629 r.), który wciągnięty został do aktów ławniczych 20 III 1630 r. Ocenił w nim swój majątek na 35 tysięcy złp., zaś wykonawcami testamentu mianował swoich szwagrów: Mikołaja Witkowskiego i Jakuba Groszyka, oraz złotnika Daniela Ledouble i Pawła Groickiego (Grodzickiego), pasamonika i właściciela sąsiedniej kamienicy przy ul. Grodzkiej. Witkowski został ponadto opiekunem nieletnich synów z pierwszego małżeństwa: Mikołaja i Jakuba. Dn. 6 IX 1630 r. inwentarz majątku L-a wciągnięty został do aktów wójtowskich; spisany na dziewiętnastu stronach wymienia ogromną ilość gotowych wyrobów złotniczych, zadziwiający zapas materiałów (kamieni szlachetnych), narzędzia złotnicze, nawet wzorniki («książki z kunsztami złotniczymi drukowanymi»), nadto sprzęty domowe, srebro, broń itp. L. zmarł 13 III 1630 r. i pochowany został, zgodnie z wolą wyrażoną w testamencie, w kościele Wszystkich Świętych. Syn L-a Jakub był również złotnikiem i wymieniony jest, wraz z matką, w r. 1653 jako właściciel kamienicy przy ul. Grodzkiej. W l. 1647–9 występuje w Krakowie inny Beniamin Lanier, zapewne pochodzący z tej samej rodziny.
W świetle zachowanych źródeł sylwetka artystyczna L-a zarysowuje się bardzo wyraźnie. Był niewątpliwie jednym z najwybitniejszych, o ile nie najwybitniejszym z jubilerów działających w Polsce w 1. poł. XVII w. Był jednym z Galijczyków, których zasługą było ponowne rozkrzewienie emalierstwa w środowisku krakowskim w 1. poł. XVII w. L. wykonywał ze złota różnego rodzaju pierścienie, krzyżyki (z imieniem Jezus, na relikwie, kawalerskie), kanaki, łańcuchy (także pancerzowe), rozmaite klejnoty (w formie róży, z pelikanem, z aniołami), manele, zausznice, guzy, guziki, szpilki, czapraki, łubki, ferety, pasy, paski itp. Do swoich wyrobów używał różnorodnych kamieni szlachetnych: diamentów, rubinów, szmaragdów, turkusów, opali, chalcedonów, różnego gatunku pereł, a także korala oraz szkieł czeskich. Stosował rozmaite techniki: filigran, ażurową robotę, często emalię w różnych kolorach. Produkował dużo, także na sprzedaż. Wyrobów L-a nie udało się dotąd zidentyfikować. Działalność L-a jest ważkim dowodem związków polsko-francuskich w dziedzinie rzemiosła artystycznego.
Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, (M. Gumowski); – Chmiel A., Domy krakowskie, Ulica Grodzka, Cz. 1., Kr. 1934 s. 126, Bibl. Krak., nr 81; toż, Cz. 2, Kr. 1935 s. 41–2, Bibl. Krak., nr 85; Grabowski A., Dawne zabytki miasta Krakowa, Kr. 1850 s. 103; tenże, Starożytnicze wiadomości o Krakowie, Kr. 1852 s. 230; Lepszy L., Cech złotniczy w Krakowie, „Roczn. Krak.” T. 1: 1898 s. 182, 222; tenże, Emalierstwo krakowskie w XVI i XVII wieku. Przyczynek do historii sztuki, Spraw. Kom. Hist. Sztuki, Kr. 1889 IV 60; tenże, Przemysł złotniczy w Polsce, Kr. 1933 s. 14, 178; Tomkowicz S., O artystach pracujących w Polsce lub dla Polski. II. Wiek XVII, Prace Kom. Hist. Sztuki, Kr. 1922 s. LXI; tenże, Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku, Lw. 1912 s. 175, 188, 196–200, 215; – Cerchowie M. i S., Pomniki Krakowa, Wyd. F. Kopera, Kr.–W. 1904 s. 282; Starowolski, Monumenta Sarmatarum, s. 65; – Arch. Państw. w Kr.: AD 952, k. 2 [s. 3], 11’ [s. 18], AD. 947, k. 6 [s. 11], 8’ [s. 6], AD 948, s. 14, Liber iuris civilis 1423 s. 697, Acta consul. 459, 895–898, Acta scab. 34 s. 1309–1315, Acta advoc. 240 s. 1624–1642; B. Jag.: rkp. 5353 s. 37, 41 (Pauli Ż., Notaty).
Jan Samek