Mandelbaum Bernard, później przyjęte nazwisko Drzewieski Stefan (1888–1953), działacz ruchu robotniczego, potem ruchu nauczycielskiego. Ur. 2 VIII w Lublinie, był synem kupca Dawida. Za udział w komitecie walki o szkołę polską w Lublinie w r. 1905 usunięty został z gimnazjum rządowego w Lublinie. Latem 1905 uczestniczył w kursach wakacyjnych w Zakopanem i jako delegat młodzieży Królestwa wystąpił 31 VII 1905 w Zakopanem na wiecu omawiającym sprawę strajku szkolnego w Królestwie. Szkołę średnią ukończył jako ekstern. Prawdopodobnie w r. 1907 należał do lubelskiej organizacji Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL), był w związku z tym aresztowany 15 II 1908 i zwolniony 20 II. Następnie wyjechał za granicę, studiował prawo w Genewie i literaturę w Paryżu. Przed r. 1914 pracował jako urzędnik w Lublinie. W okresie pierwszej wojny światowej wyjechał do Piotrogrodu; działał tu aktywnie w środowisku polonijnym. Od r. 1915 należał, jako jeden z nielicznych działaczy robotniczych, do Polskiego Zrzeszenia Niepodległościowego. Współpracował przy wydawaniu „Życia”, organu piotrogrodzkiej grupy SDKPiL (styczeń–kwiecień 1916). W r. 1916 był współorganizatorem kółka studiowania literatury polskiej przy polskim klubie robotniczym «Promień», wchodził do jego zarządu, od czerwca 1917 do końca t. r. był jego wiceprzewodniczącym. Był też współpracownikiem pisma klubu „Promień Poranny” (gdzie pisywał pod pseud. B. Drzewiecki), następnie członkiem komitetu redakcyjnego kontynuacji „Promienia Porannego”, tj. „Promienia”. Pełnił też w r. 1916 funkcje kierownika literackiego Polskiego Teatru Ludowego. W końcu 1916 r. został uwięziony, następnie uwolniony, jeszcze przed wybuchem rewolucji lutowej.
Z ramienia SDKPiL i Klubu «Promień» oraz – niezależnie od nich – Zrzeszenia Niepodległościowego M. został delegowany 4 (17) III 1917 na posiedzenie Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich 14 (27) III t. r. poświęcone sprawie polskiej. W swym przemówieniu zadeklarował, iż polscy robotnicy pragną niepodległości Polski, którą mogą uzyskać jedynie w rezultacie rewolucyjnego wystąpienia międzynarodowej demokracji. M. reprezentował klub «Promień» w Piotrogrodzkiej Radzie Delegatów. Na posiedzeniu Rady wystąpił 20 IV 1917 w imieniu robotników polskich z protestem przeciw prowojennym poczynaniom Rządu Tymczasowego. W l. 1917–8 M. należał do czołowych propagandystów piotrogrodzkiej grupy SDKPiL. Z jej ramienia uczestniczył w naradach międzypartyjnych (poprzedzających zjazd wojskowych Polaków) odbytych w kwietniu 1917 oraz 13 VI t. r. na tym zjeździe. W czasie powstania październikowego 1917 r. uczestniczył w ataku na Pałac Zimowy. Bezpośrednio po rewolucji październikowej, 1 (14) XI 1917 został komisarzem Piotrogrodzkiego Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego do spraw Ochrony Muzeów i Zabytków Sztuki oraz Biblioteki Publicznej. Od grudnia 1917 do listopada 1918 był kierownikiem Wydziału Kultury i Oświaty Komisariatu Polskiego przy Komisariacie Ludowym do spraw Narodowości RFSRR. Do utworzonej w grudniu 1917 Rady Organizacji Rewolucji Demokratycznych wchodził jako przedstawiciel «Promienia». Na tym stanowisku rozwinął energiczną działalność związaną z organizowaniem szkolnictwa polskiego oraz zabezpieczeniem wywiezionych przez carat zabytków kultury polskiej. Należał do współinicjatorów wydanego przez rząd radziecki 12 (25) I 1918 dekretu o opiece nad zabytkami i dziełami sztuki należącymi do narodu polskiego. Dn. 12 XII 1917 reprezentował klub «Promień» na II Zjeździe polskiej lewicy wojskowej i wszedł do Komitetu Głównego Związku Wojskowych Polaków (lewicy). W tym okresie był jednym ze współpracowników organu Centralnego Komitetu Wykonawczego grup SDKPiL w Rosji „Trybuna” i organu wydziału Kultury i Oświaty Komisariatu „Oświata Socjalistyczna”. Popierając postulat niepodległego państwa polskiego, zajmował odmienne stanowisko w kwestii narodowej od większości SDKPiL. To wpłynęło na oskarżenie go o oportunizm ze strony kierownictwa piotrogrodzkiej organizacji SDKPiL.
Po powrocie do kraju w końcu 1918 lub na początku 1919 r. był powiązany z Komunistyczną Partią Robotniczą Polski. Współpracował wówczas z Warszawską Radą Delegatów Robotniczych. Za swą działalność w jej szeregach został aresztowany 19 VII 1919 i był więziony w Mokotowie oraz w obozie w Płaszowie. Następnie odszedł od rewolucyjnego ruchu robotniczego. Podjął najprawdopodobniej w r. 1922 pracę zawodową jako polonista-nauczyciel szkół średnich w Warszawie, posługując się odtąd nazwiskiem Stefan Drzewiecki. Jego działalność pedagogiczna, uprawiana z pasją, przyniosła mu wiele uznania wśród licznego grona uczniów. Pierwsze jego znane publiczne wystąpienie na łamach prasy po kilku latach nieaktywności stanowił artykuł w „Wiadomościach Literackich” (1926 nr 44 s. 2), w którym w oparciu o własne poszukiwania archiwalne w r. 1917 stwierdzał brak danych o związkach S. Brzozowskiego z ochraną carską. Politycznie powiązał się z liberalnymi kołami sanacyjnymi. Zajął się również szeroko publicystyką na tematy oświatowe i pedagogiczne. W grudniu 1927 na posiedzeniu rozszerzonego Zarządu Głównego (ZG) Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich wystąpił z referatem o ideologii Związku. Od stycznia 1928 do r. 1930 był wiceprzewodniczącym ZG tego Związku. Po połączeniu tego Związku ze Związkiem Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych w Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) w r. 1930, w czym M. aktywnie uczestniczył jako jeden z delegatów Związku Nauczycielstwa Szkół Średnich na zjazd połączeniowy, został wiceprzewodniczącym sekcji szkół średnich ZNP; funkcję tę pełnił do r. 1934.
M. był, wraz z Z. Nowickim i T. Wojeńskim, współredaktorem zbiorowej książki wydanej w r. 1930 „Walka o szkołę polską. W 25-lecie strajku szkolnego” (tu jego referat pt. Strejk szkolny roku 1905-go i wspomnienia: Strejk w Lublinie). Był także autorem broszur: O wychowaniu umysłowym (W. 1928), Wychowanie obywatelsko-państwowe w nowych programach (W. 1933). Od stycznia 1928 do maja 1935 wchodził do komitetu redakcyjnego organu Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich „Ogniwo” (od marca 1931 organu ZNP), był jego redaktorem naczelnym od stycznia do czerwca 1929 oraz od grudnia 1930 do maja 1935. Od lipca 1932 do czerwca 1934 był członkiem Wydziału Wykonawczego ZG ZNP, a następnie zastępcą skarbnika i od czerwca 1934 do stycznia 1936 wiceprezesem ZG. Od czerwca 1934 do czerwca 1938 przewodniczył sekcji szkół średnich ZG ZNP. Od września 1933 do czerwca 1938 był redaktorem naczelnym organu sekcji „Gimnazjum”. M. silnie się angażował w obronę ustawy szkolnej J. Jędrzejewicza z r. 1932. W kwietniu 1932, w związku z podjętą krytyką opozycji lewicowej, został M. publicznie zaatakowany na łamach „Robotnika” przez Stanisława Karpińskiego, który stwierdził, że «jego [M-a] działalność w Rosji Sowieckiej w r. 1918 nie daje mu żadnych moralnych praw do pouczania nauczycieli, jakie powinno być poczucie państwowe». Był on atakowany również przez prawicę, zarówno sanacyjną, jak i endecką. W obronie M-a stanął Wydział Wykonawczy Sekcji Szkół Średnich ZNP, podejmując odpowiednią uchwałę 1 V 1932. Została ona ogłoszona dopiero w lutym 1933, wraz z decyzją powołanego ad hoc sądu honorowego, który stwierdził 9 II 1933, że działalność M-a w Rosji Radzieckiej «była podyktowana względami ideowymi i nie była wymierzona przeciw polskości». Sąd oznajmił również o zakończeniu sporu w wyniku ugody stron. Podobne w treści oświadczenie złożyło w lutym 1935 Prezydium ZG ZNP w związku z ponowionymi atakami na M-a. W l. 1932–8 M. reprezentował ZNP w Państwowej Radzie Oświecenia Publicznego.
Po klęsce wrześniowej emigrował M. do Francji. Tu w Angers był kierownikiem departamentu szkolnictwa w ówczesnym Min. Opieki Społecznej. Od lipca 1940 przebywał w Anglii, pracując do r. 1945 w Min. Pracy i Opieki Społecznej, a następnie w Min. Informacji rządu emigracyjnego. W r. 1941 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Z jej ramienia prowadził szeroką akcję propagandową na prowincji Anglii i Szkocji wśród związków zawodowych, nauczycielstwa, organizacji kobiecych, klubów młodzieży. Był też aktywny jako działacz Zrzeszenia Nauczycieli Polaków w Wielkiej Brytanii. W r. 1945 nawiązał kontakty z przedstawicielami rządu Polski Ludowej. Powierzono mu funkcję II sekretarza Ambasady RP w Londynie, którą sprawował do r. 1947 (otrzymał z Min. Spraw Zagranicznych urlop bezpłatny od 1 II 1947, przedłużony do końca 1949 r.). W l. 1947–9 był z ramienia Polski dyrektorem Departamentu Odbudowy UNESCO. W r. 1949 zerwał politycznie z Polską Ludową; pozostał w Paryżu jako funkcjonariusz UNESCO. W r. 1950 wstąpił do polskiej loży wolnomularskiej «Kopernik» w Paryżu (ewakuacja Paryża w czerwcu 1940 uniemożliwiła przyjęcie M-a do masonerii już wówczas). Tu zmarł w sierpniu 1953.
Ożeniony był (przed 1917) z Wandą Schoenaich. Małżeństwo było bezdzietne.
Księga Polaków – uczestników rewolucji październikowej 1917–1920, W. 1967 (fot. po s. 528); – Najdus W., Polacy w rewolucji 1917 r., W. 1917; Reed J., Dziesięć dni, które wstrząsnęły światem, W. 1956 s. 412–3; Siwik S., Z dziejów prasy socjalistycznej, W. 1919 s. 57; Spustek I., Polacy w Piotrogradzie, W. 1966; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1919–1939, W. 1957; Ślisz A., Prasa polska w Rosji w dobie wojny i rewolucji (1915–1919), W. 1968; Zatorski A., Polska lewica wojskowa w Rosji w okresie rewolucji 1917–1918, W. 1971; – Dziennik Urzędowy Min. Spraw Zagran., W. 1947 nr 3 s. 15, 1949 nr 4 s. 5; Koźniewski K., Różowe cienie, W. 1960 s. 96–101, 162–3, 317, 331, 332, 438; tenże, Zamknięte koła, W. 1965 s. 358, 380, 398–9, 439; Kwestia wojska polskiego w Rosji w 1917 r., W. 1936; Materiały archiwalne do stosunków polsko-radzieckich, W. 1957 I; Petrogradskij Voenno-Revoljucionnyj Komitet. Dokumenty i materialy…, Moskva 1966 I–III; Semil E., Przed drugą wojną była pierwsza. Wspomnienia uczestnika rewolucji, W. 1965 s. 241–2, 246, 256–60, 373, 387; – „Gaz. Poranna” 1919 nr 196 s. 7; „Gimnazjum” 1933 nr 1 s. 40; „Głos Nauczycielski” 1932 nr 1–3 s. 38, 49, 1933 nr 31 s. 748, 1934 nr 1 s. 18, 1935 nr 20 s. 404, 1936 nr 17 s. 335, 343, 1938 nr 21 s. 397; „Krytyka” 1905 nr 9 s. 211; „Ogniwo” 1927 nr 10 s. 52, 1928 nr 1–2 (okładka s. 4), 1929 nr 5–6 s. 280, 1929 nr 9 s. 411, 1929 nr 10 s. 421–5, 1930 nr 6 s. 2, 1930 nr 9 s. 388, 1932 nr 9 s. 297, 1933 nr 3 s. 76–7, 1934 nr 3 s. 46; „Pokolenia” 1967 nr 2 s. 90; „Promień” 1917 nr 8–9 s. 11; „Robotnik” 1932 nr 148 s. 4; „Społeczność Wolnomularzy Pol. Biul.” (Paryż) 1971 [nr 1] s. 6; „Wiad. Liter.” 1926 nr 44 s. 2; „Wiadomości” (Londyn) 1962 nr 14 s. 6; „Ziemia Lub.” 1908 nr 45 s. 4, 1908 nr 50 s. 3; – Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa 10315.
Aleksander Kochański
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.