Surówka Bolesław Feliks Władysław, ważniejsze pseud. i krypt.: B.S., (bs), B.Sur., Barnaba, Bees, (Bes), bo, Ignotus, Nautilus, Niejaki, Niejaki X., Profesor Albin Tubka, X. Worodot, Bol. (?), Xylofon (?), Zbyszek (1905–1980), publicysta, krytyk.
Ur. 21 I w Rudkach, był synem Karola (zm. 1934), adwokata, dyrektora Powiatowej Kasy Oszczędności w Rudkach, plenipotenta dóbr Fredrów i Skarbków oraz radcy prawnego Syndykatu Hut Żelaznych w Katowicach, zaprzyjaźnionego z Wojciechem Korfantym, oraz Emilii z Tustanowskich (zm. 1936). Miał brata Zbigniewa (1901–1942), inżyniera elektryka, żołnierza AK, więźnia obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, zamordowanego w obozie w Leitmeritz (Litomierzyce), oraz siostry: Janinę, po mężu Solarzową, i Stanisławę, zamężną Rachwałową (1906–1984), żołnierza ZWZ/AK, więźniarkę obozów koncentracyjnych Auschwitz, Ravensbrück i Neustadt-Glewe, po wojnie współpracowniczkę Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, skazaną w r. 1947 na karę śmierci, następnie w drodze łaski na dożywocie, zamienione w r. 1955 na piętnaście lat więzienia i zwolnioną 30 X r.n., zmarłą w Rzeszowie.
Po nauce w szkole powszechnej w Rudkach i Wiedniu (1911–15) uczęszczał S. do gimnazjum klasycznego w Wiedniu (1915–16), a następnie do gimnazjum jezuitów w Chyrowie (1916–23). Po zdaniu 29 V 1923 matury podjął studia prawnicze, początkowo na UJK, a od r. 1924 na UJ. T.r. został reporterem w nowo powstałym katowickim dzienniku Korfantego „Polonia”. Ze Stanisławem Nogajem opublikował t.r. w nim (nr 1–89) cykl reportaży Ludzie-szczury o bezdomnych i bezrobotnych mieszkańcach hałd; samodzielnie ogłosił też reportaże o tragicznych wydarzeniach w kopalni Chwałowice (nr 82, 83). W r. 1925 towarzyszył jako reporter śląskiej pielgrzymce do Rzymu; nadsyłał do „Polonii” codzienne sprawozdania. W l. 1925–8 odbył trzyletnie studia w École Supérieure de Journalisme oraz École des sciences, juridiques politiques, économiques et sociales w Lille; był w tym czasie korespondentem francuskim „Polonii”. Po powrocie do kraju odbył staż w Wydz. Prasowym MSZ (październik 1928 – marzec 1929), a następnie służbę wojskową (1929–30). W listopadzie 1930 ponownie wyjechał do Lille, ale planowanego doktoratu nie uzyskał. Od października 1931 do lipca 1932 pracował w Lens w redakcji wychodźczego dziennika „Narodowiec”, po czym wrócił do kraju i w tym miesiącu został ponownie redaktorem „Polonii”. Zasłynął z błyskotliwych felietonów, podpisywanych od r. 1933 pseud. Niejaki X (złożyły się one na cykl zatytułowany od r. 1934 „Pod włos”). Był również kierownikiem popularnego dziennika Korfantego „Siedem Groszy” oraz publikował w kolejnym dzienniku tego polityka „Kurier Wieczorny” (którego był kierownikiem w okresie 28 XI 1938 – 7 VIII 1939). Obdarzony temperamentem polemicznym, atakował politykę III Rzeszy; w r. 1937 jego nazwisko pojawiło się na tajnej liście Gestapo „Sonderfahndungsbuch Polen, Teil 3: Polnisches Oberschlesien”, z uwagą, że przed straceniem ma być dostarczony do głównej kwatery Gestapo w Berlinie. Ośmieszał też politykę obozu rządowego; za «zniewagę w druku» sanacyjnej „Polski Zachodniej” został w r. 1939 skazany na dwa miesiące aresztu z zawieszeniem.
Zmobilizowany 24 VIII 1939 w stopniu porucznika, odbył S. kampanię wrześniową jako dowódca liniowej 7. komp. katowickiego 73. pp. Dn. 20 IX t.r. pod Tomaszowem Lub. dostał się do niewoli niemieckiej, z której zbiegł. Okres okupacji niemieckiej spędził w Krakowie i Gorlicach, w l. 1940–1 pod przybranym nazwiskiem Bolesław Tustanowski. Od grudnia 1939 należał do ZWZ/AK (w l. 1940–1 pseud. Zbyszek). Wykładał taktykę w tajnej szkole podchorążych 6. DP AK Ziemi Krakowskiej. Redagował biuletyn „Agencja Prasowa Śląska, Zagłębia i Krakowa” (od nr 3 „Małopolska Agencja Prasowa”), fałszywego „Gońca Krakowskiego” (nr z 4 VII i 1 XII 1943) oraz przeznaczony dla jeńców francuskich i belgijskich w obozie w Kobierzynie dziennik „L’information” (do lipca 1944). Od r. 1942 prowadził tajne kursy dziennikarskie, a w l. 1942–3 był w Krakowie współtwórcą i członkiem tajnego Zrzeszenia Dziennikarzy Zachodnich. Aresztowany w łapance w r. 1944, przebywał przez tydzień nierozpoznany w obozie koncentracyjnym w Płaszowie.
Po zakończeniu okupacji niemieckiej S. podjął 7 II 1945 pracę w katowickim „Dzienniku Zachodnim” jako sekretarz redakcji i publicysta działu społeczno-kulturalnego. Redagował też dodatki tygodniowe pisma „Życie literackie nowej Polski”, następnie „Wiadomości Sportowe”; nadal jako „Niejaki X” wrócił do przedwojennego cyklu felietonowego „Pod włos”. Od 9 II t.r. działał w Syndykacie Dziennikarzy Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego (od 22 IV Związek Zawodowy Dziennikarzy RP – Oddz. Śląsko-Dąbrowski), m.in. jako członek Zarządu. Od t.r. należał do Stronnictwa Demokratycznego. W publicystyce w „Dzienniku Zachodnim” przedstawiał Ślązaków, pozostających przy polskości, także na Opolszczyźnie i Dolnym Śląsku. Ogłaszał również artykuły w katowickim dwutygodniku „Odra”. Szczególnie aktywny był jako recenzent teatralny „Dziennika Zachodniego”; śledził działalność Teatru im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, Teatru Miejskiego w Sosnowcu, Teatru Polskiego w Bielsku i Cieszynie oraz Państw. Teatru Dolnośląskiego we Wrocławiu. Recenzje teatralne publikował również w „Śląsku Literackim”. Był krytykiem wymagającym, ale sprawiedliwym, przeciwnikiem nowinek teatralnych, broniącym wierności wobec dramatu. W „Dzienniku Zachodnim”, a także w czasopiśmie satyrycznym „Kocynder” publikował okazjonalnie wiersze i fraszki. W r. 1946 ogłosił wybór swych felietonów przedwojennych i bieżących w tomie Dziura w brzuchu (Kat.). Latem t.r. był wysłannikiem „Dziennika Zachodniego” w Paryżu; przetłumaczył wtedy książkę C. Malapartego „Kaputt” („Dzien. Zachodni” 1946 nr 317–343). W r. 1947 ogłosił w „Dzienniku Zachodnim” (nr 150–154, 174) cykl Reportaże z Dolnego Śląska, a w r. 1948 (nr 65, 67, 70, 71) Kolejową epopeję w tempie przyspieszonym, traktującą o podróży pociągiem przez Polskę. Publikował też w r. 1948 w dodatku „Świat i Życie” artykuły historyczne (Wiosna Ludów, nr 4, i Szlakiem Edwarda Dembowskiego, nr 8), reportaże z Ziem Zachodnich (nr 19, 24, 30, 38, 41) oraz teksty popularnonaukowe (pod pseud. Nautilus, m.in. Tajemnice ciągle jeszcze niezbadane. Dlaczego ryby głębinowe nie świecą, nr 5). W tymże dodatku ogłaszał w r. 1950 artykuły społeczno-kulturalne: Mały bilans roku 1949. Kultura dla mas stała się faktem (nr 1), Sztuka ludowa rusza na podbój wnętrz (nr 7), Śląsk pracuje dla pokoju (nr 21); starał się zwalczać socrealistyczny model kultury (Z pamiętnika inteligentnego kretyna, nr 52). W l. 1949–52 okazjonalnie współpracował z Katowicką Rozgłośnią Polskiego Radia, a od r. 1950 publikował również w katowickim „Sporcie”. W r. 1950 wystąpił ze Stronnictwa Demokratycznego.
Dn. 20 X 1950 został S. aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego; spędził w więzieniu niemal cztery tygodnie. Po wyjściu na wolność został 16 XI t.r. przywrócony do pracy w „Dzienniku Zachodnim” jako recenzent teatralny. W r. 1951 został członkiem Stow. Dziennikarzy Polskich. Od t.r. ponownie publikował felietony popularnonaukowe, ilustrowane przez Gwidona Miklaszewskiego. W okresie 1 VIII 1952 – 28 XII 1955 ogłosił cykl felietonów Albin Tubka, profesor (nawiązujący do bohatera Jerzego Szaniawskiego, Profesora Tutki). W r. 1953, oraz od 1 V 1955 do 21 II 1956, kierował pracą dodatku „Świat i Życie”, a od 1 I 1956 był zastępcą kierownika działu „Perspektywy”. W l. 1954–6 jako recenzent literacki i teatralny wrócił do współpracy ze „Śląskiem Literackim”; publikował też w katowickim tygodniku „Przemiany”. Recenzje teatralne ogłaszał również od r. 1964 w katowickim dwutygodniku „Poglądy”. Współpracował z „Trybuną Robotniczą” (pod pseud. Bees), a od r. 1968 także z „Kroniką Miasta Zabrza”. Uczestniczył w kursach dziennikarskich we Francji (1965); w r. 1969 wziął udział w podróży do Wielkiej Brytanii, zorganizowanej przez Klub Krytyki Teatralnej Stow. Dziennikarzy Polskich i British Council. Dn. 31 XII 1973 przeszedł na emeryturę, ale w dalszym ciągu publikował w „Dzienniku Zachodnim,” a także w „Poglądach”. W r. 1980 oddał do druku wspomnienia z l. 1924–39 pt. Było-minęło; ich wydania (Kat. 1980) już nie doczekał. Zmarł 29 IX 1980 w Katowicach, został pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej. Był odznaczony dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1946, 1955), Krzyżem Walecznych (1967) oraz Krzyżami: Kawalerskim (1959), Oficerskim (1970) i Komandorskim (1974) Orderu Odrodzenia Polski.
W zawartym w r. 1940 małżeństwie z Marią z Chylińskich miał S. syna Marka (ur. 1944), zamieszkałego w Szwajcarii. W l. pięćdziesiątych utrzymywał także siostrzenice: Krystynę (więźniarkę polityczną w l. 1947–51) i Annę Rachwałówny, córki więzionej siostry Stanisławy.
W r. 1984 redakcja „Dziennika Zachodniego” ufundowała nagrodę im. S-i dla adeptów sztuki dziennikarstwa. Jego imieniem nazwano też jedną z ulic w Katowicach.
Fot. w: Było-minęło, Kat. 1980; – Chyrowiacy; Księga pamięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa i innych miejscowości Polski Południowej 1940–1944, Red. F. Piper, I. Strzelecka, W.–Oświęcim 2002 IV; Słown. pseudonimów, IV; – Głogowski T. M., Pismo „śląskiego Października”. Tygodnik społeczno-polityczny „Przemiany” (1956–1957), Kat. 2005; Jarowiecki J., Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Kr. 1980; Kwiecień C., Bolesław Surówka, dziennikarz, krytyk teatralny (1905–1980), Kat. 1985 (fot.); Lazar J., Życie pełne twórczej pasji. 75-lecie Bolesława Surówki, „Prasa Pol.” 1980 nr 6; Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna 1939–1945, W. 1982; Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939–1945, W. 1987; – Wywiady z S-ą z r. 1980: „Dzien. Zachodni” nr 185, „Trybuna Robotn.” nr 117; Ziemba S., Czasy przełomu. Wspomnienia dziennikarza z lat 1944–1946, Kr. 1975; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Zachodni” 1980 nr 211–213, 1981 nr 185, „Poglądy” 1980 nr 20, „Trybuna Robotn.” 1980 nr 211, 213; – Arch. UJ: sygn. S II 517, WP II 312; Red. „Dzien. Zachodniego” w Kat.: sygn. nr 564 (akta personalne S-i); – Informacje Grzegorza Sztolera i Grażyny Ogrodowskiej z Kat.
Bibliogr. dot. Stanisławy Rachwałowej: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956, Kr.– Wr. 2004 (fot., szczegółowa bibliogr. i biogram męża, Zygmunta Rachwała).
Elżbieta Ciborska