Piach, właściwe nazwisko Zandberg, Bolesław (1910–1941), literat. Ur. w r. 1910 (wg „Małego słownika literatury dla dzieci i młodzieży”) w Paryżu w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec uchodził za aferzystę, utrzymywał się m. in. z ogrywania bogatych Żydów w karty (informacja Jerzego Kornackiego). P. ukończył gimnazjum w Lublinie, przyjaźniąc się wówczas z Józefem Łobodowskim. Z powodu bliżej nie znanej działalności o charakterze lewicowym był prawdopodobnie więziony. Uczęszczał na wykłady z bibliotekoznawstwa, prowadzone przez Jana Muszkowskiego w warszawskiej Wolnej Wszechnicy Polskiej. W r. 1933, wspólnie z Łobodowskim, został przyjęty do Zespołu Literackiego «Przedmieście», w skład którego wchodził aż do jego samorozwiązania się w r. 1936. W latach trzydziestych znajdował się stale w bardzo ciężkich warunkach materialnych i zdrowotnych, a jego życie «było walką piekielną z ciągłym niepowodzeniem jakichkolwiek przedsięwzięć» (J. Kornacki). Pomocy udzielali mu (m. in. przyjmując przez pewien czas na mieszkanie) twórcy «Przedmieścia»: Helena Boguszewska i J. Kornacki. Brał udział w pracach Zespołu, współorganizując spotkania dyskusyjne (na jednym z nich w r. 1934 wygłosił referat o twórczości M. Gorkiego), uczestniczył w obserwacji rozpraw w sądzie dla nieletnich, co odcisnęło trwały ślad na jego pisarstwie. Pełnił również funkcje organizacyjne w Zespole (we wrześniu 1934 był członkiem tymczasowego Komitetu Warszawskiego, członkiem pięcioosobowego tzw. Studium «Przedmieścia»). Wraz z Władysławem Kowalskim i Alfredem Degalem reprezentował najbardziej radykalny politycznie jego odłam prawdopodobnie kontaktując się z ruchem komunistycznym.
Cała literacka twórczość P-a (pisał wyłącznie po polsku, z wyjątkiem debiutu zawsze pod pseud. Bolesław Piach) stanowi adresowaną do młodzieżowego czytelnika realizację populistycznego programu «Przedmieścia». Debiutował fragmentem prozatorskim Piękny jest Wisły brzeg (w drugim zbiorowym tomie Zespołu „Pierwszy maja”, W. 1934). Z powodów politycznych, tuż przed skierowaniem do druku, został rozrzucony skład przygotowywanej w Naszej Księgarni pierwszej młodzieżowej powieści P-a o życiu rybaków nadwiślańskich z okolic Puław (wg Kazimierza Ptaka miała nosić tytuł Nad wodą). Względy cenzuralne spowodowały, że żadne wydawnictwo nie przyjęło drugiej, wzorowanej na Gorkim powieści Sprawa Twardzika, do której P. przywiązywał szczególnie dużą wagę. Jedynym większym opublikowanym utworem pozostała jego trzecia powieść o losie proletariackich dzieci zagrożonych wejściem na drogę przestępczą Nas jest więcej (W. 1937), ponadto w Bibliotece «Runi» wydał broszurowe opowiadania o tematyce społecznej i sportowej: Zielony zeszyt (W. 1938), Klub młodych (W. 1938), Dzwonnik roczdelski (W. 1938), Zwycięzca (W. 1938). W l. 1936–8 ogłosił w „Epoce” kilka recenzji, przeważnie utworów kolegów z «Przedmieścia».
P. ciężko przeżywał napływające do Polski wiadomości o tzw. procesach moskiewskich. Od r. 1937 związał się z Wincentym Rzymowskim, współpracując z nim w akcji tworzenia antyfaszystowskich Klubów Demokratycznych. Zajmował się zbieraniem składek na Kluby oraz „Epokę” (był wówczas pracownikiem sekretariatu redakcji), działając z polecenia Rzymowskiego głównie w środowiskach żydowskich. Rozpoczął pracę nad czwartą powieścią, tym razem satyryczną, Ludzie z dnia powszedniego, w której opisał środowisko „Epoki”; m. in. zostali w niej sportretowani Halina Krahelska i Rzymowski. W l. 1939–41 przebywał we Lwowie biorąc udział w polskim życiu kulturalnym. Pod koniec 1940 r. został przyjęty do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. Pracował w zespole opracowującym nowe podręczniki dla szkół polskich i wraz z Eustachym Kuroczką ułożył Czytankę na klasę IV (Kijów–Lw. 1940) oraz przygotował przekład podręcznika historii starożytnej. Współpracował z sektorem polskich audycji literackich rozgłośni lwowskiej, dla której napisał kilkanaście słuchowisk dla młodzieży oraz adaptował prozę Elizy Orzeszkowej, Bolesława Prusa i A. Czechowa. Wspólnie z ówczesnym przyjacielem Jerzym Putramentem przełożył na język polski „Klęskę” A. Fadiejewa (Kijów–Lw. 1941). Tuż przed wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej nakładem Obwodowego Domu Artystycznego Wychowania Dzieci opublikował (grywaną już wcześniej w szkolnych zespołach amatorskich) jednoaktówkę Na nowej drodze (Lw. 1941) na temat socjalistycznej opieki nad wykolejonymi dziećmi ulicy. Wojna 1941 r. przerwała jego szeroko zakrojone plany twórcze: projektował napisanie (wspólnie z Putramentem i Józefem Nachtem) współczesnej komedii obyczajowej, przygotowywał tom nowel oraz – wg Putramenta – rozpoczął pisanie piątej powieści, w której chciał «przedstawić wojnę widzianą oczami chłopców». Po wkroczeniu Niemców do Lwowa został przez nich w r. 1941 zamordowany. Razem z P-em zginęła żona, wywodząca się z żydowskich sfer ortodoksyjnych, poślubiona przed wybuchem wojny 1939 r., Pola Moncarz i ich maleńki syn (Jerzy?).
Po wojnie przypomniano Nas jest więcej (W. 1958) oraz Piękny jest Wisły brzeg (w wydanym z okazji reaktywowania Zespołu tomie zbiorowym „Przedmieście”, W. 1959). Rękopis nieukończonej powieści Ludzie z dnia powszedniego zaginął. P. jest jednym z bohaterów nieopublikowanej „Powieści pod różą” (napisanej w l. 1960–3) H. Boguszewskiej i J. Kornackiego, zbeletryzowanej historii „Przedmieścia” i ludzi z nim związanych.
Kopia fot. P-a (ze zbiorów H. Boguszewskiej i J. Kornackiego) w Materiałach Red. PSB; – Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), I 120 (w haśle: «Przedmieście»), IV 455; Białek J. Z., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918–1939, W. 1979; Mały słownik literatury dla dzieci i młodzieży, W. 1964 (tu błędna data śmierci); Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży, W. 1979; – Baczyński S., Pisma krytyczne, W. 1963; Bajdor J., «Przedmieście» po 30 latach, „Odra” 1963 nr 6, 9–11; Borwicz M., „Inżynierowie dusz”, „Zesz. Hist.” T. 84: 1963 s. 136–7; Bromberg A., Książka polska w 1941 r. Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowych USRR, „Nowe Widnokręgi” 1941 nr 3; Dan A., Polskie audycje literackie, „Nowe Widnokręgi” 1941 nr 2; Kalenyčenko P. M., Pol’ska prohresyvna emihracija v SRSR v roky druhoji svitovoji vijny, Kyjiv 1957; Knysz-Rudzka D., Od naturalizmu Zoli do prozy zespołu «Przedmieście», Wr. 1972; O pracy Państwowego Wydawnictwa Mniejszości Narodowych, „Nowe Widnokręgi” 1941 nr 1; Ptak K., Z działalności grupy literackiej «Przedmieście», Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Kr. Z. 36. Prace historycznoliterackie, V, Kr. 1970; Putrament J., Drogi i rozdroża, „Nowe Widnokręgi” 1942 nr 3; Rok pracy pisarzy lwowskich, „Czerwony Sztandar” 1940 nr 292; Recenzja Na nowej drodze: „Czerwony Sztandar” 1941 nr 92 (A. Przemski); Recenzje Nas jest więcej: „Epoka” 1937 nr 17 (E. Słucki), „Prosto z Mostu” 1937 nr 35 (J. Andrzejewski), „Przegl. Społ.” 1937 nr 7–8 (M. Papierman), „Sygnały” 1937 nr 32 (S. Amarantówna); – Boguszewska H., Kornacki J., Zielone lato 1934, W. 1959 s. 15–18, 20–1, 59, 110, 117, 137–41, 150–3, 160, 193, 224, 236; Kornacki J., Jaką cegłę wiozą te wozy?, „Warszawa” 1948 nr 6; Putrament J., Pół wieku, W. 1962 II 17, 47–9, 64; Wat A., Mój wiek, Londyn 1977 I–II; Z przemówienia Jerzego Kornackiego w maju 1958 w Klubie Krzywego Koła w Warszawie z okazji reaktywacji zespołu «Przedmieście», w: «Przedmieście» W. 1959 s. 471– 2; – IBL PAN Kartoteka bibliograficzna; – Informacje listowne Jerzego Kornackiego z 22 VI, 30 XI i 11 XII 1978.
Krzysztof Woźniakowski