Petsch Bronisław Aleksander, pseud. Jan Wolski, Aleksander Wolski (1875–1956), inżynier elektryk. Ur. 18 II w Warszawie, był synem Bernarda (1840–1905) i Julii z domu Heintze. Ojciec P-a, z zawodu mechanik, pracował początkowo jako kontroler telegrafów w firmie «Siemens-Halske», potem był pracownikiem Kolei Żelaznych: Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Bydgoskiej; w r. 1873 założył w Warszawie pierwszą polską fabrykę elektrotechniczną pod nazwą «Fabryka Aparatów Telegraficznych B. Petsch» (przy ul. Chmielnej 26, potem Mokotowskiej 23, od ok. r. 1890 przy ul. Smolnej 5), przemianowanej ok. r. 1900 na «Fabrykę Elektrotechniczną B. Petsch». P. jako uczeń kolportował nielegalnego „Robotnika”, został ujęty (1893), przewieziony do Petersburga i ukarany wydaleniem ze szkoły oraz zakazem dalszej nauki w szkołach rządowych. Brat jego Wacław był wówczas krótko więziony w Cytadeli warszawskiej. P. ukończył prywatną szkołę realną Wojciecha Górskiego w Warszawie i odbył studia elektrotechniczne w politechnikach: w Darmstadcie i w Karlsruhe, ukończone w r. 1901. W czasie studiów był od stycznia 1898 członkiem Sekcji Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich w Darmstadcie, od stycznia do grudnia 1900 członkiem Organizacji Zagranicznej Polskiej Partii Socjalistycznej sekcji w Karlsruhe, z której wystąpił, «bo nie może być czynny, a nie chce być bierny». Studia uzupełnił praktyką zawodową w laboratorium chemicznym dra Hobejna w Monachium oraz m. in. w znanej firmie elektrotechnicznej «Siemens-Schuckert». W l. 1901–14 był P. kierownikiem technicznym w fabryce «B. Petsch», którą prowadził po śmierci ojca z bratem Wacławem. Przyczynił się znacznie do rozbudowy tej fabryki i powiększenia produkcji aparatów telegraficznych, telefonicznych, sygnalizacyjnych i innych urządzeń elektrycznych, dostarczanych w dużych ilościach dla Król. Pol. i cesarstwa rosyjskiego. We współpracy z zaangażowanym do fabryki doświadczonym specjalistą inżynierem elektrykiem Edwardem Segetem (1865–1931) rozwinął własną produkcję kolejowej blokady elektromechanicznej dla potrzeb bezpieczeństwa ruchu pociągów, wypierając tym samym stosowane dotychczas urządzenia zagraniczne firmy «Siemens». Na podstawie wzorów zagranicznych (głównie angielskich) uruchomił w r. 1903 również pierwszą w kraju produkcję elektrycznych przyrządów pomiarowych. Był współautorem, nie zrealizowanego wówczas, projektu elektryfikacji kolei Warszawa – Mińsk Mazowiecki. Fabryka «B. Petsch» zatrudniała do 200 pracowników i wielu z nich wykształciła na specjalistów elektromechaniki precyzyjnej. W r. 1912 została przeniesiona na ul. Grochowską 30, a po wykupieniu w r. 1919 przez rząd polski stała się zalążkiem Państwowej Wytwórni Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych (popularnie zwanej «Dzwonkową»), przemianowanej w r. 1931 na Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne (PZT) i w r. 1945 na Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych (ZWUT) im. Komuny Paryskiej.
W r. 1923 P. założył i prowadził Spółkę Wodną Obwodu Wawerskiego, osuszając znaczny obszar (150 km2) bagien w okolicach Warszawy. W r. 1932 założył Laboratorium Chemiczno-Technologiczne w Wygodzie pod Warszawą (wytwórnia mas plastycznych i kwasu mlekowego). Po drugiej wojnie światowej P. pracował nad rozwiązywaniem różnych zagadnień technicznych, m. in. produkcji płyt torfowych (opatentował kilka wynalazków) oraz jako samodzielny pracownik nauki w Instytucie Elektrotechniki w Warszawie (1951–3). P. działał w Stowarzyszeniu Techników Polskich w Warszawie, szczególnie w Delegacji Elektrotechnicznej i Kole Elektrotechników (członek zarządu), w Stowarzyszeniu Elektryków Polskich (w którego zebraniu założycielskim w r. 1919 uczestniczył), głównie jako prelegent, postulując rozwój krajowego przemysłu elektrotechnicznego. Był też członkiem rzeczywistym Tow. Biblioteki Publicznej w Warszawie. Zmarł 22 III 1956 w Warszawie i został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 23 «zapiecek»).
W małżeństwie z Józefą Julią z domu Ludwig pozostawił syna Wacława (ur. 1910), prawnika, pracownika Instytutu Nauk Prawnych PAN, oraz córkę Janinę (ur. 1912), zamężną Przybyszewską, inżyniera rolnika.
Brat P-a Wacław Julian (1872–1943), inżynier technolog, absolwent Instytutu Technologicznego w Petersburgu (1898), współzałożyciel polskiego Koła Oświaty Ludowej w Petersburgu, był w fabryce «B. Petsch» kierownikiem administracyjno-handlowym, a po jej sprzedaży prowadził własny majątek Rudno pod Bydgoszczą; pracował w Mennicy Państwowej w Warszawie i od ok. r. 1925 był kierownikiem komórki naukowej organizacji pracy w Starachowickich Zakładach Górniczo-Hutniczych. Udzielał się w tych samych co jego brat Bronisław stowarzyszeniach.
Dębicki S., Historia telekomunikacji, W. 1963 s. 154; Historia elektryki polskiej, W. 1976 I (życiorys, fot.); toż, t. IV, W. 1972; Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1959, W. 1959 s. 15, 34; Księga pamiątkowa inżynierów, s. 43, 95 (dotyczy Wacława Petscha); Łukasiewicz J., Przewrót techniczny w przemyśle Królestwa Polskiego 1852–1886, W. 1963 s. 274; Profesor inżynier Stanisław Odrowąż Wysocki, W. 1932 s. 32; Pruss W., Rozwój przemysłu warszawskiego w latach 1864–1914, W. 1977 s. 104, 117, 118; – Informator-przewodnik handlowo-przemysłowy cesarstwa rosyjskiego, Królestwa Polskiego i Warszawy na r. 1889/90, W. 1889 s. 24 F; Orlov P. A., Ukazatel’ fabrik i zavodov okrain Rossii: Carstva pol’skogo, Kavkaza, Sibiri i sredieaziatskich vladenij, S.-Pet. 1895 s. 80; Skotnicki J., Przy sztalugach i przy biurku, W. 1957; Towarzystwo Kursów Technicznych w Warszawie. Sprawozdanie 1924/25, W. 1925 s. 19; Towarzystwo Popierania Przemysłu i Handlu Oddział Warszawski. Drugie sprawozdanie za 1885 r., W. 1886 s. 45; Źródła do dziejów klasy robotniczej na ziemiach polskich, W. 1969 III cz. 4 s. 220, 287, 301, 366; – „Gaz. Handl.” 1876 nr 216, 1879 nr 20; „Gaz. Przem.-Rzem.” 1873 s. 270–1, 1876 s. 164; Kalendarz Warszawski (E. Skowrońskiego) na r. 1895, s. 28, 1901 s. 60; „Kur. Warsz.” 1905 nr 148, 152 (nekrologi Bernarda Petscha); „Przegl. Elektrotechn.” 1919 s. 17, 19, 1925 s. 297, 1929 s. 314, 327, 1930 s. 600; „Przegl. Techn.” 1896 nr 6 s. 51; „Przem. Metalowy” 1931 nr 32 s. 265; „Tyg. Ilustr.” 1929 nr 38 s. 15; „Wiad. Melioracyjne i Łąkarskie” 1975 nr 1 s. 26–7; – AAN: Akta Moraczewskich, sygn. 19 (sprawa PWATiT); AGAD: Warsz. Komitet Wyst. 4/1878 k. 156 St. IFGW 1913–4, I A 236 k. 298–9; Arch. Inst. Elektrotechniki w W.: Akta osobowe P-a; Centr. Arch. KC PZPR: 305/II – 6 k. 33, 54; Centr. Gosud. Ist. Arch. w Leningradzie: sygn. 23/12/1425 (zatwierdzenie statutu firmy «B. Petsch» na l. 1912–15); – Materiały i dokumenty w posiadaniu syna Wacława Petscha i córki Janiny Przybyszewskiej; – Informacje W. Petscha i J. Przybyszewskiej.
Jerzy Kubiatowski