Natanson Bronisław (1865 lub 1864–1906), prawnik, wydawca, działacz społeczny. Ur. w Warszawie, był synem Henryka (zob.) i Amelii z Mayów, bratem Antoniego (zob.) i Stefana (zob.) oraz bratem przyrodnim Kazimierza (zob.) i Józefa (zob.). Ukończył III Gimnazjum w Warszawie, a następnie rozpoczął studia w uniwersytecie w Petersburgu. Osadzony w więzieniu śledczym w związku z bliżej nie znaną działalnością polityczną, został po uwolnieniu relegowany z uczelni. Podjął studia prawnicze w uniwersytecie dorpackim, które ukończył w r. 1893, a następnie uzupełniał naukę w uniwersytecie w Berlinie. W czasie pobytu w Dorpacie brał czynny udział w życiu polskiej oświatowo samopomocowej organizacji studenckiej, był członkiem Związku Młodzieży Polskiej, jak również Ligi Narodowej. Na polecenie kierownictwa Ligi opracowywał odezwy i napisał antymilitarystyczną broszurę agitacyjną, która nie została opublikowana. Ok. r. 1896 powrócił do Warszawy, gdzie brał udział w konspiracyjnych pracach narodowych demokratów i wspierał je finansowo. Należał do grupy skupionej wokół „Głosu”. W r. 1898 przejął od Jadwigi Dawidowej upadającą Czytelnię Dzieł i Pism Naukowych (późniejsza Biblioteka Publiczna m. Warszawy), wynajął obszerny lokal na rogu Marszałkowskiej i Al. Jerozolimskich i zaangażował fachowy personel. W r. n. założył w Warszawie przy ul. Szpitalnej 8 firmę wydawniczą, którą administrował znany księgarz warszawski Jan Fiszer, gdyż N. jako «nieprawomyślny» miał trudności z uzyskaniem koncesji. Kierownikiem firmy został Stanisław Krzemiński. Wydawnictwo specjalizowało się w dziedzinie prac popularnonaukowych przede wszystkim kierunków humanistycznych i przyrodniczych (m. in. prace J. K. Kochanowskiego, W. Nowodworskiego, W. Conna, T. Ziehena), a także w dziełach literackich (m. in. E. Orzeszkowej S. Żeromskiego, W. S. Reymonta, G. Daniłowskiego, H. G. Wellsa). N. kontaktował się w sprawach druku z autorami z terenu zaboru austriackiego, szukał ich w kręgach emigracji polskiej i wśród Polaków przebywających na zesłaniu. Płacił niezwykle wysokie honoraria autorskie (np. za „Ludzi bezdomnych” otrzymał Żeromski od N-a 1 000 rubli, podczas gdy uprzednio za tom „Opowiadań” w wydawnictwie Teodora Paprockiego 75 rubli), co w efekcie zmusiło innych wydawców do podwyższenia stawek. Wydawnictwo N-a posiadało swój znak firmowy, tzw. sygnet, i wydało ogółem 26 pozycji. Świetnie rozwijająca się firma została zlikwidowana w r. 1900 na skutek choroby N-a. N. leczony był w zakładzie Schlachtensee koło Berlina, a następnie w zakładzie dra Stępińskiego w Pruszkowie koło Warszawy, gdzie zmarł 24 VI 1906 w stanie bezżennym. Pochowany został na cmentarzu katolickim na Powązkach w Warszawie.
Słown. Pracowników Książki Pol., (bibliogr.); – Ihnatowicz I., Obyczaj wielkiej burżuazji warszawskiej w XIX w., W. 1971; Kasztelowicz S., Eile S., Stefan Żeromski, kalendarz życia i twórczości, Kr. 1961; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Księga pamiątkowa PPS; Reychman K., Szkice genealogiczne, W. 1936 I; – Dąbrowski, Czerwona Warszawa, (fot.); Lorentowicz J., Spojrzenie wstecz, Kr. 1957; Stempowski S., Pamiętniki (1870–1914), Wr. 1953 (fot.); – Kalendarz Warszawski J. Ungra, 1907 s. 1; „Księgarz” 1958 nr 8 s. 191 (rys. znaku firmowego); „Świat” 1906 nr 26 s. 24 (fot.); – B. Jag.: rkp. 7727 III; B. Narod.: rkp. 8987 t. 4; B. Ossol.: rkp. 6220/II, 12791/II; – Informacje Ludwika Natansona w Warszawie i materiały w jego posiadaniu.
Stanisław Konarski