Staszel-Polankowa (Polankówna) Bronisława, pseud. i krypt.: Bronka, Brońcia, Brońcia z Miętusiej (1912–1988), narciarka, kierowniczka schroniska turystycznego w Tatrach, żołnierz Armii Krajowej.
Ur. 23 I w Kościelisku koło Zakopanego jako jedno z dwunastu, dziewiąte z kolei, dziecko Andrzeja Staszel-Polankowego, cieśli, oraz Marii z Gąsieniców Brzega.
Po ukończeniu szkoły powszechnej uczyła się S.-P., wg niepewnych danych, w Szkole Pracy Domowej Kobiet w Kuźnicach w Zakopanem. Od dziecka jeździła na nartach (J. Stopka-Faktor), a pierwsze narty wystrugała sama. Sportowy talent S.-P-ej zauważył narciarz Andrzej Krzeptowski I, który wprowadził ją do Oddziału Narciarskiego «Sokoła» w Zakopanem; barwy tego klubu reprezentowała do wybuchu drugiej wojny światowej. Po raz pierwszy wzięła udział w zawodach zorganizowanych 20 XII 1925 w Zakopanem na otwarcie sezonu przez Sekcję Narciarską Polskiego Tow. Tatrzańskiego; zwyciężyła wówczas w biegu na 6 km w klasie młodszych. W sezonie 1926/7 uczestniczyła w III Zawodach o Mistrzostwo Zakopanego zajmując pierwsze miejsce w biegu kobiet w kategorii juniorów, a także w VII Międzynarodowych Zawodach o Mistrzostwo Polski w Zakopanem, gdzie w biegach w klasie juniorów miała lepszy czas niż ówczesna mistrzyni Polski, Janina Loteczkowa; startując w biegu na 15 km razem z mężczyznami była druga na mecie. Największym osiągnięciem w karierze S.-P-ej było zwycięstwo w lutym 1929 w Zakopanem podczas zawodów Fédération Internationale de Ski (FIS, Międzynarodowej Federacji Narciarskiej), mających rangę mistrzostw świata, w nieoficjalnym biegu płaskim kobiet na dystansie 6 km (konkurencje kobiece nie figurowały jeszcze w programie zawodów FIS); przed startem do tego wyścigu pasek od wiązań jej nart został podcięty przez konkurencję, wytrzymał jednak do końca «na jednym włosku» (został następnie oprawiony w złoto z miniaturą złotych nart przez warszawskiego jubilera Jana Ruszczyńskiego). W l. 1929–37 ośmiokrotnie zdobywała S.-P. mistrzostwo Polski: w biegach (1929–31), zjeździe (1933–5, 1937) i slalomie (1936). Dwukrotnie w r. 1936 była wicemistrzynią Polski, w zjeździe i w kombinacji alpejskiej – w obu konkurencjach za Heleną Marusarzówną. Uczestniczyła wielokrotnie w Sokolich Narciarskich Mistrzostwach Polski, zajmując w nich pierwsze miejsca w biegach, m.in. w Makowie Podhalańskim (1931), Jordanowie (1932) i Lwowie (1933). Pięciokrotnie uzyskiwała tytuł narciarskiej Mistrzyni Sokolstwa Słowiańskiego, zwyciężając w konkurencjach klasycznych i alpejskich na Wszechsłowiańskich zawodach narciarskich Związku Sokolstwa Słowiańskiego, m.in. w Polsce (Zakopane, 1929) Czechosłowacji (Štrbské Pleso, 1932) i Jugosławii (Bohinské Bystrice, 1933). Kilkakrotnie reprezentowała Polskę za granicą, m.in. w r. 1929 w międzynarodowych mistrzostwach Czechosłowacji w Štrbskim Plesie, gdzie otrzymała drugą nagrodę w biegu złożonym (kobiet i mężczyzn) na 18 km; startujący wówczas wybitny narciarz norweski Sigmund Ruud, w autobiograficznej książce „Skispor krysser verden” (Oslo 1946) zamieścił obszerny opis lekcji pokory jaką otrzymał, przegrywając w tym biegu ze S.-P-ą. W r. 1932 reprezentowała Polskę na zawodach FIS w Cortina d’Ampezzo we Włoszech, gdzie zajęła czternaste miejsce w kombinacji alpejskiej i była najlepszą z zawodniczek polskich. W r. 1933 «tryumfowała bezapelacyjnie» w międzynarodowych mistrzostwach Czechosłowacji w Harrachowie. Była pionierką kobiecych skoków narciarskich, występując w tej konkurencji na publicznych pokazach, m.in. w r. 1928 obok Bronisława Czecha w warszawskim ośrodku sportowym «Agrykola». Często wygrywała organizowane w Zakopanem zawody skikjöringowe (narciarz jest ciągnięty przez konia z jeźdźcem). Działała w Polskim Tow. Gimnastycznym «Sokół» jako instruktor wychowania fizycznego młodzieży żeńskiej (od r. 1931 miała formalne uprawnienia w tej dziedzinie), a także brała udział w zjazdach, zlotach i wycieczkach społeczności sokolej. W plebiscycie na najlepszego sportowca Polski w l. 1926–34, ogłoszonym w r. 1935 przez „Przegląd Sportowy”, zajęła dziewiąte miejsce.
S.-P. prowadziła małe, przerobione z szałasu pasterskiego, schronisko turystyczne pod Przysłopem Miętusim w Tatrach Zachodnich (od r. 1933 lub 1934 do r. 1939). Od końca kwietnia do początku lipca 1934 odbyła samotną podróż rowerową dookoła Polski, pokonując trasę długości ponad 3 tys. km. Wyprawa ta zyskała duży rozgłos; dn. 14 VI została w Warszawie przyjęta przez prezesa Związku Towarzystw Gimnastycznych «Sokół» w Polsce Adama Zamoyskiego, a 20 VI na Zamku przez prezydenta Ignacego Mościckiego. Podczas okupacji niemieckiej mieszkała w Zakopanem, ale na początku lipca 1944, w obawie przed wywiezieniem do Niemiec na przymusowe roboty, przeniosła się do Warszawy, gdzie wstąpiła do AK. W czasie powstania warszawskiego 1944 r. była sanitariuszką w 9. komp. baonu «Kiliński», m.in. na placówce przy ul. Królewskiej 16. Po kapitulacji powstania została jako jeniec wojenny osadzona w stalagu VIII-B w Lamsdorf (Łambinowice), następnie od 30 X t.r. w stalagu IV-B w Mühlberg koło Drezna (nr jeniecki 107135), na koniec w obozie w Darmstadt, z którego została uwolniona przez wojsko amerykańskie.
Dn. 23 X 1945 wróciła S.-P. do Zakopanego i zamieszkała na Krzeptówkach (w domu nr 537, później ul. J. Krzeptowskiego 36/38). W l. 1945–52 pracowała w sezonach zimowych w Kościelisku jako instruktor narciarstwa w ośrodku wczasowym dla młodzieży szkolnej z Warszawy. W r. 1947 powróciła do swego schroniska na Przysłopie Miętusim, które prowadziła odtąd ze Stanisławą Woźniak z Lublina, byłym żołnierzem AK na Lubelszczyźnie, ukrywającą się w Tatrach przed Urzędem Bezpieczeństwa. Podobnie jak przed wojną, schronisko było znane z miłej, «prawdziwie turystycznej» atmosfery, miało stałych gości, zwłaszcza z warszawskich środowisk artystycznych, literackich i naukowych (bywała w nim m.in. pisarka Maria Kann). Dn. 30 XII 1949 została S.-P. odznaczona Krzyżem Walecznych przez rząd emigracyjny w Londynie za udział w konspiracji i powstaniu (z przyczyn politycznych orderu nie mogła odebrać). W r. 1951 w Zakopanem raz jeszcze startowała w narciarskich Mistrzostwach Polski w biegu na 10 km kobiet, reprezentując Wojskowy Klub Sportowy Zakopane; zajęła czwarte miejsce wśród 73 zawodniczek, z których każda, jak zauważyli dziennikarze, mogła być jej córką. T.r. została członkiem Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, a od r. 1952 Grupy Tatrzańskiej Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego; prowadzone przez nią schronisko pełniło również funkcję placówki obu tych służb. W r. 1957 w półoficjalnych obchodach 10-lecia powojennego funkcjonowania schroniska uczestniczyli obok przedstawicieli władz sportu i turystyki m.in. Tadeusz Kulisiewicz, Aleksander Kobzdej, Edward Hartwig i Witold Chwalewik. T.r. zaprzestała S.-P. prowadzenia schroniska i wróciła na stałe do swojego domu na Krzeptówkach. W r. 1972 przeszła poważną chorobę serca, a 9 X t.r. przekazała swój dom i majątek Szensztackiemu Inst. Sióstr Maryi (SISM), w zamian za dożywotnią opiekę, którą sprawowała przy niej siostra Bronisława (Gertruda Hlubek). Znający S.-P-ą z okresu swej turystycznej aktywności kardynał Karol Wojtyła, odwiedził ją w r. 1977, podczas wizyt duszpasterskich w parafii kościeliskiej; po wyborze Wojtyły na papieża w r.n. przesłała mu S.-P. pamiątkową miniaturę złotych nart. Przyjaźniła się m.in. z Janem Strzeleckim, Julianem Aleksandrowiczem i Stefanem Swieżawskim. Ok. 40 medali i pucharów, które otrzymała w zawodach sportowych, oddała pallotynom na Krzeptówkach z przeznaczeniem przetopienia na dzwon kościelny do miejscowej kaplicy parafialnej. Po kolejnych trzech zawałach serca zmarła 1 II 1988 w Zakopanem; została pochowana na cmentarzu w Kościelisku.
S.-P. nie była zamężna.
Dn. 22 I 2000 z inicjatywy przełożonej zgromadzenia siostry Miriam (Alfredy Ściborskiej) w siedzibie SISM na Krzeptówkach, dawnym domu S.-P-ej otwarto poświęconą jej Izbę Pamięci.
S.-P. była pierwowzorem postaci Staszki w powieści dla młodzieży Marii Kann „Wantule” (W. 1953, w wyd. 6 z r. 1976 występuje już jako Brońcia Staszel-Polankowa). Pojawia się też w różnych wspomnieniach tatrzańskich: Włodzimierza Wnuka „Byłem z Wami” (W. 1960), Jerzego Młodziejowskiego „O Tatrach rozmowy” (W. 1974), Alfonsa Filara i Michała Leyki „Laury na śniegu. Opowieść o Bronisławie Czechu i Helenie Marusarzównie” (W. 1974), Tomasza Domaniewskiego „Niedaleko od prawdy” (W. 1978). Siostrzeniec S.-P-ej, podhalański pisarz ludowy Józef Stopka-Faktor poświęcił jej, napisaną gwarą, opowieść biograficzną „Gaździna z Miętusiej” (w zbiorze „U nas pod reglami”, Zakopane 1995). Obrazy schroniska S.-P-ej oraz szałasu, z którego ono powstało, występują m.in. w powieści dla młodzieży Marii Józefackiej „Kto sieje wiatr” (L. 1973) oraz opowiadaniu Władysława Krygowskiego „Złote rydze Miętusiej” (w tomie „Góry i doliny po mojemu”, W. 1977).
Bielecki R., Żołnierze powstania warszawskiego, W. 1997 III; Enc. powstania warsz., IV; Enc. tatrzańska (1995), (fot.); Kronika sportu, W. 1993; Malá éncyklopedie ližováni, Oprac. O. Kuhlanek, J. Mraz, Praha–Bratislava 1987; Mała encyklopedia sportu, W. 1986 II (fot.); Zieleśkiewicz W., Encyklopedia sportów zimowych, W. 2002; – Zubek J., Wyniki [narciarskich] Mistrzostw Polski za okres 1920–1960 (mszp. w B. Muz. Tatrzańskiego w Zakopanem); – Gaj J., Hądzelek K., Dzieje kultury fizycznej w Polsce, P. 1997; Kapeniak J., Tatrzańskie diabły, W. 1973; Leliwa-Roycewin H., Batalion A.K. „Kiliński” w powstaniu warszawskim, Londyn 1979 s. 88; Sieniarski S., Tak jak Staszel-Polankowa Sigmunda Ruuda, pokonał norweskich biegaczy Jan Staszel, „Życie Warszawy” 1974 nr 42; Strzelecki J., Święto wspomnień, „Sztandar Młodych” 1962 nr 42; Szatkowski W., Bronisława Staszel-Polankowa. Narciarka i gaździna z Miętusiej, „Tyg. Podhalański” R. 11: 2000 nr 4 (fot.); Tajner A., Legendy polskiego sportu, [Kat.–Cieszyn] 1991 I; Wiecheć A., Bronisława Staszel-Polankowa – sportowiec, przykład etosu „Sokoła”, w: Krajowy Zlot Sokolstwa Polskiego. 110 lat Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Zakopanem, Kr. 2004 s. 154–63; Wnuk W., Służba podziemna na szczytach. Bohaterskie karty młodzieży góralskiej, „Gaz. Lud.” R. 2: 1946 nr 19; Zaczyński A., Brońcia z Hali Miętusiej, „Gaz. Krak.” R. 41: 1989 nr 148 (mutacja podhalańska); Ziemba S., Śladami dwóch desek. Zarys dziejów narciarstwa, Kr. 1955; – Malczewski R., Pępek świata, W. 1960 s. 60; – „Narciarstwo Pol. Roczników Pol. Zw. Narciarskiego” T. 3: 1929; „Przegl. Sportowy” R. 12: 1932 nr 105 (fot.); „Stolica” R. 12: 1957 nr 15 (fot.); – Nekrologi z r. 1988: „Więź” R. 31 nr 7/8; „Życie Liter.” R. 38 nr 22, „Życie Warszawy” nr 22, 43; – Izba Pamięci S.-P-ej w SISM w Zakopanem: Dereziński H., Wspomnienie o Bronisławie Staszel-Polankowej (mszp. z r. 1996), Dziennik S.-P-ej z jej rowerowej podróży dookoła Polski (rkp.), Pioch A., Księga pamiątkowa w podzięce za lata przyjaźni (1976–88). Pamięci Bronisławy Staszel-Polankowej, mojej duchowej przewodniczce (rkp., zawiera koresp., fot., wycinki prasowe, fragmenty książek i in.), Strzelecka J., Wspomnienie o Bronisławie Staszel-Polankowej (mszp. z r. 1997), Szatkowski W., Bronisława Staszel-Polankówna. Narciarka i gaździna z Miętusiej (mszp.); Paraf. p. wezw. św. Kazimierza w Kościelisku: Liber natorum et baptisatorum (1848–1932), t. 1; – Mater. Józefa Nyki z W.: Czech-Walczakowa S., Wspomnienia (rkp.); – Informacje Józefa Nyki z W., Wojciecha Szatkowskiego i Józefa Stopki-Faktora z Zakopanego, Wiesława A. Wójcika z Kr., siostry Bronisławy (Gertrudy Hlubek) z SISM w Zakopanem.
Andrzej Matuszyk