Sołowiejczyk (Sołowejczyk) Chaim ha-Lewi zwany Bryskier (Brzeski) (1853–1918), rabin ortodoksyjny, talmudysta. Ur. w Wołożynie (pow. oszmiański), w rodzinie rabinackiej, był synem Józefa Dowa Bera (zob.).

S. pobierał nauki najpierw u swojego ojca, a następnie w szkole talmudycznej (jesziwie) w Wołożynie, znanej ze swego krytycznego stosunku do chasydyzmu i trwania przy konserwatywno-talmudycznym podejściu do religii. W r. 1880, dzięki poparciu rabina Naftalego Zewi Judy Berlina, dziadka swojej żony i jednocześnie rektora jesziwy wołożyńskiej, S. został tam, mimo młodego wieku, nauczycielem, a w r.n., po ustąpieniu swego teścia Rafaela Szapiry, zastępcą rektora. Prowadzone przez niego zajęcia były bardzo popularne wśród studentów. S. wprowadził na uczelni nowy system nauki; zamiast formalnych egzaminów, praktykował rozmowy z poszczególnymi studentami. Nie stosował sztywnego podziału na roczniki czy klasy, łączył grupy o wspólnych zainteresowaniach; dążył do powstania wśród nich rodzinnej atmosfery. Gdy w grudniu 1891 władze rosyjskie przeprowadziły przymusową reformę jesziwy wołożyńskiej, sprowadzając ją do poziomu szkoły ludowej, N. Z. J. Berlin podjął decyzję o jej rozwiązaniu (22 I 1892). S. przeniósł się wówczas do Brześcia nad Bugiem. Cieszył się tam nie tylko prestiżem jako duchowny i dobroczyńca ubogich, ale też jako przywódca społeczności lokalnej w sprawach świeckich. W r. 1895, po pożarze miasta, zorganizował pomoc dla pogorzelców. Podczas rewolucji 1905 r. pośredniczył między strajkującymi robotnikami a fabrykantami żydowskimi. W r. 1910 wszedł w skład sześcioosobowej komisji rabinackiej przy dep. wyznań obcych rosyjskiego min. wyznań religijnych i oświaty.

S. był przeciwnikiem syjonizmu. W r. 1900 twierdził wręcz, że «sekta syjonistów […] zagraża zniszczeniem religii i jest zawadą w Domu Izraela». W maju 1912 wziął udział w międzynarodowym zjeździe ortodoksów żydowskich w Katowicach, który wystąpił przeciw ruchowi syjonistycznemu; zorganizowano na nim partię Agudat Israel (Agudas Isroel – Zrzeszenie Izraela). W dyskusji nad sprawą edukacji, jako reprezentant rabinów z Polski i Litwy, przedstawił 18-punktowy program, który miał służyć zachowaniu dotychczasowego sposobu życia Żydów wschodnioeuropejskich i nie dopuścić do upowszechnienia się wśród nich kultury zachodniej. W czasie pierwszej wojny światowej przeniósł się S. do Warszawy. Tam też zmarł w r. 1918 (wg S. Winingera 2 VIII 1920). Jego grób na cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej był otaczany przez Żydów szczególnym kultem.

Pierwsze dzieło S-a ukazało się drukiem w r. 1936 za sprawą jego synów pt. Hiduše rabenu Chajim ha-Levi. Hidušim ube’urim’ al ha-Rambam (Uzupełnienia naszego rabina Chaima ha-Lewiego. Uzupełnienia i przypisy do ha-Rambema, Brisk [Brześć nad Bugiem]) i było komentarzem do dzieła Majmonidesa „Miszne Tora”. Dalsze jego prace, w tym liczne interpretacje talmudyczne zostały zebrane w trzech tomach i wydane w l. 1952–66 w Izraelu. S. zajmował się m.in. interpretacją modlitwy w judaizmie. Do istniejącego w Talmudzie pojęcia «kawana» (kierunek, intencja), które oznaczało skupienie wewnętrzne w czasie modlitwy, wprowadził rozróżnienie: «kawana», jako skupienie na słowach oraz «kawana», jako pełna świadomość przebywania w obecności Boga i kierowania się ku niemu. Ten drugi poziom uważał za istotę modlitwy. Upowszechnił też nową metodę badania Talmudu, opartą na dogłębnej analizie tekstu, która miała prowadzić do wyłonienia głównych jego idei. Metodę tę wykorzystał do znacznego rozbudowania terminologii pozwalającej na opis różnorodnych problemów, napotykanych przez badacza Talmudu. Z jego osiągnięć korzystano w jesziwach na całym świecie.

S. był żonaty z Lipsze Szapirą, z którą miał trzech synów: Mojżesza (Mosze), Izraela i Izaaka Zewa ha-Lewi. Mojżesz (1876–1941) był rabinem w kilku miasteczkach na Białorusi i Litwie, a w l. dwudziestych przełożonym wydz. religijnego w żydowskim seminarium duchownym «Tach-Kemani» (Szkole Rabinów) przy Wielkiej Synagodze w Warszawie. Jako skrajny tradycjonalista, popadł tam w ostry spór z przełożonym wydz. świeckiego Majerem Bałabanem. W r. 1929 wyemigrował do USA i został nauczycielem Talmudu, potem rektorem w jesziwie rabina I. Elchanana w Nowym Jorku (dziś Yeshiva University). Izaak (1888–1962) był po ojcu rabinem w Brześciu Lit. Przed drugą wojną światową wyemigrował do Palestyny, gdzie w r. 1941 założył w Jerozolimie prywatną szkołę talmudyczną i stał się autorytetem wśród ortodoksów.

Litogr. H. Strucka, reprod. w: Jüd. Lexikon; – Enc. Judaica (Jerusalem), Vol. 2, 8, 15–16; Evrejskaja enciklopedija, S.-Pet. [b.r.w] XIV; Cała A., Wegrzynek H., Zalewska G., Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, W. 2000; Jüd. Lexikon, IV/2; The Oxford Dictionary of the Jewish Religion, Ed. R. J. Zwi Werblowsky, G. Wigoder, New York–Oxford 1997; Wininger S., Grosse Jüdische National-Biographie, Leipzig [b.r.w.] V; Urzędowy wykaz druków wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej, R. 9: 1936 nr 41; Zagórowski, Spis nauczycieli (dot. syna S-a, Mojżesza); – Altoski Ch. D., Hiduše batra (Chajim ha-Levi mi-Brisk – ha-Rambam), Jerušalajim 738 [1977/1978]; Biale D., Mesjanizm i współczesna myśl żydowska, „Literatura na świecie” 1993 nr 5/6 s. 297–8; Biderman I. M., Mayer Bałaban: Historian of Polish Jewry, New York 1976 (dot. syna S-a, Mojżesza); Dawidowicz L. S., The Golden Tradition. Jewish Life and Thought in Eastern Europe, London 1967; Eisenstadt B., Sefer Cadik li-veracha. Chajim ha-Levi Solovajcig, New York 679 [1919]; The Jews, their History, Culture and Religion, Ed. L. Finkelstein, London 1961 I; Karelitz A. J., Giljonot he-Hazon Iš. Le-hiduše Rabenu Chajim ha-Levi, Israel [1984?]; Meier S. J. b E., ‘Uvdot ve-hanhagot le-Vet Brisk, Jerušalajim 759–60 [1999–2000]; Solomon N., The Analytic Movement: Hayyim Soloveitchik and His Circle, Atlanta 1993 (South Florida Studies in the History of Judaism, vol.58); tenże, Judaizm, W. 1997; Wodziński M., Groby cadyków w Polsce, Wr. 1998; Żebrowski R., Borzymińska Z., Po-lin. Kultura Żydów polskich w XX wieku (zarys), W. 1993; Żydzi w Polsce Odrodzonej. W. [1932] II 113; – Meiselman S.S., The Soloweitchik Heritage. A Daughter’s Memoir, Hoboken, New York 1995; Sefer Maftea bate ha-Levijim. Potea ša’are Talmud Bavil, Talmud Jerušalmi u-Mišne Tora leha-Rambam, le-sifre rabotenu raše kol bene ha-gola, merore Jisrarel, avot beit-din ve-raše metivta ba-’ir Brisk, Bene Berak 5746 [1985/1986]; Soloveichik Ch., Kuntres Ma’atike šemu’a. Michteve Tora, Israel 5756 [1996].

Stefan Gąsiorowski