Reczyński Czesław Stefan Jerzy (1878–1936), profesor fizyki politechniki w Charkowie i Lwowie, wynalazca lampy kwarcowej. Ur 25 VII w Charkowie, był synem powstańca 1863/4 r., skazanego z żoną na osiedlenie się w Rosji.
R. ukończył gimnazjum w Charkowie i tam rozpoczął w r. 1897 studia fizyki na uniwersytecie. W r. 1901 wskutek udziału w demonstracjach wolnościowych został relegowany z uczelni. Udał się wtedy do Getyngi, gdzie kontynuował studia na uniwersytecie u Hermana Minkowskiego, W. Voigta i O. Abrahama; przyjaźń z Johannem Starkiem wpłynęła na przestawienie się R-ego z fizyki teoretycznej na doświadczalną pod kierunkiem E. Rieckego. W r. 1905 R. doktoryzował się w Getyndze na podstawie pracy o rekombinacji jonów w powietrzu pt. Über die Wiedervereinigung der Ionen in Luft („Annalen der Physik” 1905 t. 17). Ogłosił też wraz z J. Starkiem i A. Szaposznikowem ważną pracę z zakresu niesamoistnego wyładowania pt. Untersuchungen über den Lichtbogen (tamże 1905 t. 18) oraz sam Die Charakteristik der unselbständigen Strömung in der Luft („Physische Zeitschr.” 1905 z. 6). Tymi pracami dał początek nauce o wysokozjonizowanych gazach.
W l. 1905–8 R. pracował w laboratorium firmy Heraeus w Hanau i wraz z R. Küchem stworzył w r. 1906 prototyp wysokociśnieniowej lampy kwarcowej, na który to przedsiębiorstwo zgłosiło zaraz patent i rozpoczęło masową jej produkcję, m.in. dla celów lekarskich. R. zbadał wtedy własności termiczne i spektralne odkrytej lampy oraz pracował nad widmami absorpcyjnymi stopionych soli, co kontynuował w l. 1908–13 jako wykładowca fizyki doświadczalnej na uniwersytecie w Charkowie. Z tego zakresu opublikował wtedy podstawowe prace w „Annalen der Physik” jak Photometrische und spektral-photometrische Messungen am Quecksilberlichtbogen (1906 t. 20), Untersuchungen über selektive Absorption im Quecksilberlichtbogen der Quarzlampe (1907 t. 22), Einfluss der Temperatur und Aggregatzustandes auf die Absorptionsspektra der geschmolzenen Salze in Ultraviolett (1908 t. 27). W l. 1913–14 przebywał jako stypendysta na uniwersytecie w Würzburgu i u W. Wiena analizował skład i energię promieni kanalikowych tlenu, wodoru i azotu, czym zdobył sobie trwałe miejsce w nauce; w l. 1914–16 kontynuował te badania w instytucie fizyki uniwersytetu w Zurychu, gdzie przyjaźnił się z fizykiem i późniejszym twórcą batyskafów A. Piccardem oraz opublikował w „Annalen der Physik” m. in. Absorption anorganischer Salze in Ultraviolett (1913 t. 42), Über das magnetische Spektrum der Sauerstoffkanalstrahlen (1915 t. 48), Über die Geschwindigkeit der Kanalstrahlteilchen (1916 t. 50), także ogłosił na te tematy artykuły w „Jahrbuch der Radioaktivität und Elektrik” oraz w Charkowie po rosyjsku.
W r. 1916 R. wezwany do Charkowa, wrócił tam by złożyć magisterium (odpowiednik zachodnioeuropejskiego doktoratu) z zakresu elektromagnetycznej i spektralnej analizy promieni kanalikowych i rozpoczął pracę na uniwersytecie jako docent, zaś w r. 1917 został profesorem fizyki w Instytucie Technologicznym w Charkowie, ograniczając się do działalności dydaktycznej. W r. 1922 R. przybył wraz z matką, żoną i dziećmi do Polski. Powołany został jako profesor zwycz. na Katedrę Fizyki II na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej. W jej pensum wchodziły wykłady, ćwiczenia i laboratorium z fizyki doświadczalnej na wydziałach chemii, mechaniki i ogólnym. Poza tym wykładał mechanikę, zasady fizyki oświetlenia elektrycznego, meteorologię dynamiczną, analizę widmową, budowę materii, teorię próżni, prądy elektryczne w gazach i próżni. Szybko zorganizował dobrze wyposażony zakład, w l. 1923–4 i 1925–6 był dziekanem Wydziału Chemicznego, w l. 1926/7 prodziekanem. Wybitny, wnikliwy uczony i znakomity wykładowca, skupił wokół siebie liczne grono uczniów jak Jan Nikliborc, Henryk Regulski, Eugeniusz Matula, Józef Kawa, Jan Inglot, Marian Łańcucki, Kazimierz Masłowski, Michał Pawłow, Bohdan Skorobohaty. Przedmiotem badań jego lwowskiej szkoły były reakcje chemiczne w łuku elektrycznym, zjawiska zachodzące w gazach i materiale katody, wyjaśnienie mechanizmu łuku. We Lwowie zrodził się u niego pomysł nowej lampy rtęciowej o katodzie z rozżarzonej kulki wolframu, co referował na międzynarodowym kongresie elektrycznym w Paryżu w 1932 r. L’arc électrique au mercure („Comptes Rendus du Congrès International d’Élektricite” 1932 t. 8), Les réactions chimiques pendant les décharges électriques dans les gaz rarefiés (tamże 1932 t. 2); odkrycie to doprowadziło już po jego śmierci do szerokiego rozwoju różnego typu lamp rtęciowych. Pionierskie okazały się też jego analizy zjawisk w łuku rtęciowym przy ciśnieniu do 300 atmosfer i bardzo wysokich temperaturach, fundamentalne dla dalszych badań zachowania się par metali i gazów w wysokich temperaturach.
Z ważniejszych publikacji R-ego z tego okresu wymienić należy: O reakcji chemicznej w łuku elektrycznym („Spraw. i Prace Pol. Tow. Fizycznego” 1924 z. 3), O łuku rtęciowym przy wysokiej prężności pary (tamże 1930 z. 3), Gold in Quecksilberlampe („Physische Zeitschr.” 1927 t. 26), O potrzebach fizyki doświadczalnej w Polsce („Nauka Pol.” 1929 t. 10), O potrzebach fizyki technicznej w Polsce (tamże 1932 t. 15), Über das Durchdringen des aktiven Wasserstoffs durch eine Quecksilbersäule („Acta Physica Polonica” T. 1: 1932). Podręcznika Fizyka doświadczalna (Lw. 1932 I–II) nie zdążył już dokończyć. Był członkiem zwycz. Polskiego Tow. Fizycznego, a nadzwycz. Tow. Naukowego we Lwowie. W r. 1923 założył na Politechnice ideowo-samopomocową organizację «Akademicki Związek Polskiej Młodzieży Kresów Wschodnich», której do śmierci był kuratorem. Zmarł po długiej chorobie 6 IX 1936 we Lwowie i pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim.
R. był żonaty z nieznaną z nazwiska Niemką, miał synów Henryka i drugiego nieznanego imienia.
W. Enc. Powsz. (PWN) (błędne daty ur. i śmierci); Programy i składy Politechniki Lwowskiej, 1922–37; – Klemensiewicz Z., Ś.p. Czesław Reczyński, „Acta Physica Polonica” T. 6: 1937 z. 1 s. 1–6 (fot., częściowa bibliogr. prac); Nikliborc J., Wspomnienie o Czesławie Reczyńskim w 50-lecie wynalezienia lampy kwarcowej, „Postępy Fizyki” 1958 z. 2 s. 137–43 (fot., częściowa bibliogr.); Piech T., Zarys historii fizyki w Polsce, Kr. 1948 s. 33; Politechnika Lwowska, jej stan obecny i potrzeby, Lw. 1932 s. 20, 115, 126–9; Róziewicz J., Polsko-radzieckie stosunki naukowe w latach 1918–1939, Wr. 1979; tenże, Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1725–1918), Wr. 1984 s. 243; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983 s. 246; – „Spraw. Tow. Nauk. we Lw.” 1923 z. 2 s. 134, 1937 s. 192–3; – AAN: Zespół Min. WRiOP – akta personalne Politechniki Lwowskiej, nr 1151/81.
Stanisław M. Brzozowski