Strawiński Donat (1802–1877), uczestnik powstania listopadowego, emigrant.

Ur. 6 IV w Masłowszczyźnie (pow. rosieński) na Żmudzi.

S. uczył się w szkołach w Rosieniach i Kiejdanach. Po zakończeniu nauki wrócił do majątku rodziców, którym zajmował się do r. 1830. Do powstania listopadowego w Król. Pol. przystąpił 24 III 1831 w pow. rosieńskim. Następnego dnia otrzymał od Tymczasowego Rządu na Litwie polecenie rozbrojenia oddziałów rosyjskich, stacjonujących nad granicą pruską i zajęcia komory celnej. Został dowódcą oddziału (ok. 150 ludzi) kawalerii żmudzkiej, podlegającemu naczelnikowi pow. rosieńskiego Ezechielowi Staniewiczowi. Dn. 10 IV t.r. uczestniczył w walkach o Rosienie, które udało się odbić z rąk rosyjskich. Po wejściu wojsk polskich na Litwę, S. wraz ze swoim oddziałem wszedł 7 VI w skład korpusu gen. Franciszka Rohlanda. W Kurszanach 8 VI awansował na kapitana z jednoczesnym objęciem dowództwa 2. szwadronu w nowo formowanym 13. p. ułanów. Wbrew rozkazom Staniewicza połączył się z korpusem gen. Henryka Dembińskiego. Brał udział w bitwach pod Wilnem (16–17 VI), Poniewieżem (5 VII) i w ataku na Szawle (8 VII). W poł. lipca, gdy armia powstańcza dowodzona przez generałów Antoniego Giełguda i Rohlanda przekroczyła granicę pruską, S. wraz z korpusem gen. Dembińskiego przedostał się do Król. Pol. i 3 VIII przybył do Warszawy. Dn. 17 IX odznaczony został Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Po kapitulacji Warszawy i klęsce powstania przekroczył 5 X z korpusem gen. Macieja Rybińskiego granicę pruską. Za udział w powstaniu władze rosyjskie skonfiskowały mu majątek Masłowszczyzna.

Wraz z pierwszą kolumną emigrantów, idącą przez Saksonię i Hesję, przybył S. 21 I 1832 do Francji. Skierowany do zakładu w Awinionie, wstąpił tam t.r. do francuskiej loży masońskiej «Vrais Amis réunis»; 12 VI t.r. przeszedł w stopniu mistrza do polskiej loży «Orła i Pogoni», gdzie pełnił funkcję strażnika. T.r. został członkiem Komitetu Narodowego Polskiego i Ziem Zabranych, na którego czele stanął gen. Józef Dwernicki; 5 X podpisał list Komitetu do Adama Jerzego Czartoryskiego. S. był członkiem Rady Polaków w zakładzie w Awinionie; po rozwiązaniu zakładu udał się 24 V 1833 do Aurillac (dep. Cantal). Wraz z mjr. Aleksandrem Izenszmidem, którego znał z powstania na Litwie i działalności w Awinionie, zgłosił się tam do organizowanej przez gen. Józefa Bema Legii portugalskiej. Dn. 31 VII t.r. został wciągnięty na listę oficerów ze stopniem kapitana jazdy; przy jego nazwisku Bem zanotował: «Żmudzin zacięty, zdolny». Prawdopodobnie z powodu protestów emigracji przeciw utworzeniu Legii nie przyjechał S. do La Rochelle, gdzie gromadzili się ochotnicy i wycofał się z tego przedsięwzięcia.

Pod koniec stycznia 1835 zamieszkał S. w Angers. Początkowo pracował jako kopista w kancelarii adwokackiej, a od 1 VII t.r. w księgowości w Przybytku dla Ubogich. W l. 1836–40 był dystrybutorem wydawanej przez Leonarda Chodźkę „Pologne historique, monumentale, pittoresque...”. Od początku sierpnia 1838 należał do Zjednoczenia Emigracji Polskiej, ale zrażony jego działalnością, wystąpił już 9 IX t.r. (jego nazwisko pojawiało się bezzasadnie w spisach członków do r. 1843). Na początku l. czterdziestych zbliżył się S. do stronnictwa monarchicznego i wstąpił 10 XII 1843 do Tow. Monarchicznego 3 Maja oraz podpisał deklarację uznającą Czartoryskiego «królem de facto». Od kwietnia 1844 był korespondentem Towarzystwa, a 16 VI t.r. został jego przedstawicielem w Angers. W dn. 17–18 VI zorganizował pobyt Czartoryskiego z rodziną w tym mieście, a następnie polemizował z artykułami umieszczonymi w miejscowej prasie francuskiej przez polskich demokratów. Pod przewodnictwem S-ego odbyło się w Angers 25 VIII 1844 pierwsze posiedzenie Tow. Monarchicznego 3 Maja; oddział ten liczył 13 członków. Z l. 1844–8 zachowała się w papierach Towarzystwa, przechowywanych w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, obfita korespondencja informująca o działalności S-ego. Dn. 19 II 1850 otrzymał S. obywatelstwo francuskie. Prawdopodobnie niedługo potem został dyrektorem Przybytku dla Ubogich w Angers i funkcję tę pełnił do śmierci. W czasie wojny krymskiej, od maja 1854 do poł. r. 1856, był korespondentem z dep. Maine et Loire Centralnego Biura Korespondencyjnego w Paryżu, powołanego przez Hotel Lambert, werbujący ochotników do Dyw. Kozaków Sułtańskich Władysława Zamoyskiego. S. oferował swe usługi jedynie jako skarbnik Dywizji. Po ogłoszeniu amnestii przez cara Aleksandra II, prawdopodobnie na początku r. 1858, przyjechał na Litwę, ale już w czerwcu t.r. wrócił do Francji. W r. 1862 należał do założycieli Stow. Podatkowego – Instytucji Czci i Chleba. W r. 1867 potępił zamach Antoniego Berezowskiego na cara Aleksandra II. Wg spisu zamieszczonego w „Rzeczypospolitej Polskiej” (1870 nr 10) był członkiem Tow. Demokratycznego Polskiego. Zmarł 23 XI 1877 w Angers i prawdopodobnie tam został pochowany.

S. był żonaty z Klarą z Radziszewskich.

Hass, Wolnomularze; Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny […] krzyżem wojskowym Virtuti Militari ozdobionych, Lw. 1881; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Lubliner L., Les confiscations des Biens des Polonais sous le règne de l’Empereur Nicolas 1-er, Bruksela 1861 s. 63; Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol.; – Bielecki R., Zarys rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1837, W.–Ł. 1986; Callier E., Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w r. 1831, P. 1887; Dernałowicz M., Paryż, Lozanna. Czerwiec 1834 – październik 1840. Kronika życia i twórczości Mickiewicza, W. 1996 s. 632; Gadon, Emigracja pol., III; Kasparek N., Powstańczy epilog. Żołnierze listopadowi w dniach klęski i internowania 1831–1832, Olsztyn 2001; Ziółek J., Powstanie listopadowe na Litwie, w: Powstanie listopadowe 1830–1831. Dzieje wewnętrzne. Militaria. Europa wobec powstania, W. 1990 s. 395; – Bartkowski J., Spis Polaków zmarłych w emigracji od roku 1831, Oprac. L. Krawiec, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII/VIII; Barzykowski, Hist. powstania, IV; Dembiński H., Pamiętniki o powstaniu w Polsce r. 1830–31, Kr. 1877 I 341; Instytucja Czci i Chleba. Sprawozdania z czynności Zarządu Instytucji i z obrotu funduszami, 1862–77, Paryż [b.r.w.]; Lelewel, Listy emigracyjne, I–V; Powstanie 1831 roku na Litwie. Wspomnienia uczestników, Wyd. H. Mościcki, Wil. 1931 s. 31, 37; – „Dzien. Narod.” 1842 nr 40 s. 162; „Trzeci Maj” 1843 s. 643, 1844 s. 78, 1846 s. 227; – B. Czart.: rkp. 5330, 5365, 5623–5, 5627–8, 5633, 5637–8, 5641, 5643, 5649, 6587 (autobiogr. S-ego), rkp. 6597–8; B. Pol. w Paryżu: rkp. 545, 712; Muz. Adama Mickiewicza w Paryżu: rkp. 1057.

Janusz Pezda