Hunia Dymitr Tymofiejewicz (1. poł. XVII w.), jeden z przywódców powstania kozackiego w r. 1638. Daty urodzenia, jak i życiorysu do r. 1637, nie znamy. W t. r. spotykamy H-ę w szeregach powstańców kozackich Pawluka. Wziął udział w bitwie pod Kumejkami 16 XII 1637. Gdy pod koniec dnia przywódcy powstania Pawluk i Skidan opuścili obóz kozacki, H. stanął na czele obrony. Bitwa zakończyła się klęską, ale H. z częścią Kozaków i z działami uszedł ku Borowicy, gdzie połączył się z Pawlukiem. W początkach 1638 r. został obrany na Zaporożu atamanem koszowym, przy czym używał tytułu «hetman wojsk JKM-ci zaporoskich». Obok niego na przywódców zostali wysunięci J. Ostrzanin (Ostranica) oraz Skidan. Wobec przygotowującego się nowego powstania H. i współtowarzysze zabiegali o pomoc nie tylko ludności ukraińskiej, ale i Kozaków Dońskich oraz Tatarów. Dn. 26 II 1638 r. wysłał H. pismo do kałgi sułtana z prośbą o pomoc. W drugiej połowie marca t. r. Kozacy pod wodzą Ostrzanina, H-i i Skidana ruszyli z Zaporoża na Ukrainę, rozpoczynając nowe powstanie. H. objął dowództwo nad flotyllą, która popłynęła w górę Dniepru i opanowała przeprawy w Krzemieńczuku, Maksymówce, Bużynie i Czehryniu-Dubrawie. Połączywszy się z Ostrzaninem, wziął H. udział w bitwie z wojskami J. Wiśniowieckiego pod Żołninem. Gdy w pierwszym dniu bitwy (13 VI) pobity Ostrzanin uciekł z pola bitwy, by schronić się na terytorium moskiewskim, H., jako reprezentant nieprzejednanego wobec Polski stanowiska, został obrany przywódcą powstania. Zdołał on zbudować tabor i nazajutrz (14 VI) dał odpór Wiśniowieckiemu. Otrzymawszy wiadomość, że na pomoc oblężonym bieży Skidan, rozpoczął H. pertraktacje z Polakami, chcąc zyskać na czasie. Tymczasem Polacy zadali Skidanowi ciężkie straty, tak że dotarł on do taboru H-i jedynie z niedobitkami. Sytuacja oblężonych znacznie się pogorszyła (Skidan ranny dostał się do niewoli), gdy zaś ponadto otrzymano wieści o zbliżaniu się wojsk polskich hetmana M. Potockiego, H. w nocy z 21 na 22 VI, wśród zaciętych walk, zbudował most na Sule i przeprawił się na drugi brzeg, po czym poprowadził Kozaków w dół rzeki ku ujściu jej do Dniepru. Tu, w delcie Suły na uroczysku Starec, założył H. nowy obóz, który po 6 tygodniach został przez hetmana M. Potockiego i Wiśniowieckiego zdobyty. Dn. 7 VIII Kozacy przyjęli warunki kapitulacji, a 9 VIII rozeszli się do domów. W nocy z 6 na 7 VIII H., reprezentujący do końca nieugięte stanowisko, uszedł z obozu wraz z atamanem Fiłoneńką do Rosji. Dalsze jego losy nie są zupełnie pewne. Prawdopodobnie przystał do Kozaków Dońskich, gdyż w r. 1640 spotykamy się wśród nich z atamanem Huńką Czerkaszeninem. Miał też brać H. udział w obronie przed Turkami zdobytego przez Kozaków Dońskich Azowa. O dalszych losach H-i nie posiadamy wiadomości. Bałamutne wieści niektórych kronikarzy podawały, jakoby H. został stracony w Warszawie po upadku powstania 1638 r.
Bolš. Sov. Enc.; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Enc. Wojsk., III; – Golobuckij V. A., Zaporožskoje Kazačestvo, Kiev 1957; Hruševskyj, Istorija, VIII cz. 1; Kostomarov N. I., Bogdan Chmelnickij. Sobranie sočinenij, kniga 4, tt. IX–XI, S. – Peterburg 1904; Očerki istorii SSSR. Period feudalizma XVII v., Moskva 1955; Rawita-Gawroński F., Kozaczyzna ukrainna w Rzpltej Pol., W. 1922 s. 77–8; tenże, Bohdan Chmielnicki do elekcyi Jana Kazimierza, Lw. 1906 I; Solov’ev S., Istorija Rossii s drevnejšich vremen, X [b. m. i d.] s. 100; Šutoj V., Narodnyje vosstanije na Ukrainie protiv panskoj Polši v 1637–8 gg., „Istoryčnyj Zurnal” 1939 nr 5; Tomkiewicz W., Jeremi Wiśniowiecki, W. 1933; tenże, Ograniczenie swobód kozackich w r. 1638, „Kwart. Hist.” R. 44: 1930 s. 152, 154–8, 160, 162; – Okolski S., Diariusz transakcji wojennej między wojskiem koronnem i zaporoskiem w r. 1637, Wyd. Turowski, Kr. 1858 (1. wyd., Zamość 1638); toż w Memuarach otnosjaščijesja k istorii južnoj Rusi, II, Kiev 1896 s. 168–228; tenże, Kontinuacya diaryusza woiennego panów hetmanów koronnych nad zawziętemi w uporze kozakami w r. 1638 odprawiona, Kr. 1639; Starożytności historyczne polskie…, Zebr. A. Grabowski, Kr. 1841 II 249, 250; Szymonowski S., Mars sauromacki, W. 1642 s. 78; Vossoedinenje Ukrainy s Rossijej, Sbornik dokumentov, Moskva 1954 I; – B. Czart.: rkp. 135 (355).
Zbigniew Wójcik